Άνοια: Η ένεση που μπορεί να δώσει τέλος στη νόσο

Το μυστικό της μακροζωίας, ένα ελιξίριο όπως εκείνο που αναζητούσαν οι αλχημιστές, θα μπορούσε να κρύβεται στις «μαγικές» πένες (στυλό) Ozempic και Wegovy, τα πασίγνωστο φάρμακα για τη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και της παχυσαρκίας αντίστοιχα, που συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον για τα θεαματικά τους αποτελέσματα στην απώλεια βάρους όσο και τα παράπλευρα οφέλη τους. Στα τελευταία έρχονται να προσθέσουν ευρήματα ερευνών που παρουσιάστηκαν στο ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας στο Λονδίνο, σύμφωνα με τα οποία η δραστική τους ουσία σεμαγλουτίδη μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία της βιολογικής γήρανσης και να λειτουργήσει προστατευτικά έναντι πλήθους νοσημάτων που σχετίζονται με την καρδιακή ανεπάρκεια, τον καρκίνο και την άνοια.

Οι μελέτες -μέρος της κλινικής δοκιμής Select– παρακολούθησαν περισσότερα από 17.600 άτομα, ηλικίας 45 ετών και άνω, που έλαβαν εβδομαδιαίως 2,4 mg σεμαγλουτίδης είτε ένα εικονικό φάρμακο (placebo) για πάνω από τρία χρόνια. Επρόκειτο για άτομα παχύσαρκα ή υπέρβαρα με εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο αλλά όχι διαβήτη. Στο τέλος της δοκιμής, η ομάδα της σεμαγλουτίδης είχε σημειώσει χαμηλότερη θνησιμότητα από κάθε αίτιο, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών προβλημάτων και της COVID-19. Παράλληλα, το φάρμακο συντέλεσε σε σταθερή μείωση του κινδύνου δυσμενών καρδιαγγειακών εκβάσεων ανεξαρτήτως φύλου, βελτίωσε τα συμπτώματα της καρδιακής ανεπάρκειας και μείωσε τα επίπεδα φλεγμονής στο σώμα, ανεξάρτητα από το αν επετεύχθη απώλεια βάρους.

«Οι παρατηρήσεις αυτές είναι σημαντικές και δείχνουν ότι τα πρωτοποριακά αυτά φάρμακα είναι έτοιμα να φέρουν επανάσταση στην καρδιαγγειακή φροντίδα αλλά και να χρησιμοποιηθούν πιθανώς συμπληρωματικά στη θεραπεία ενός ευρέος φάσματος ασθενειών που σχετίζονται με καρδιακή ανεπάρκεια, αρθρίτιδα, Νόσο Αλτσχάιμερ και καρκίνο» αναφέρει στο ΘΕΜΑ η κ. Σταυρούλα (Λίνα) Πάσχου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ. Φωτίζοντας τους πιθανούς μηχανισμούς δράσης του φαρμάκου, εξηγεί πως η βελτίωση της υγείας των ανθρώπων μέσω απώλειας σωματικού βάρους, ελάττωσης του ποσοστού σωματικού και σπλαχνικού λίπους, βελτίωσης της αντίστασης στην ινσουλίνη και της υπερινσουλιναιμίας, αλλά και μέσω μείωσης της συστηματικής φλεγμονής μπορεί να επιβραδύνει συνολικά τη διαδικασία της γήρανσης.

Από αντιδιαβητική θεραπεία σε υποσχόμενο «πολυφάρμακο»

Η ιστορία της σεμαγλουτίδης γυρίζει πίσω στο 2017. «To 2014 η έγκριση από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) της ημερήσιας ενέσιμης λιραγλουτίδης εγκαινίασε μια νέα εποχή στον τομέα της παχυσαρκίας, του σακχαρώδη διαβήτη και του μεταβολισμού. H σεμαγλουτίδη είναι πιο ισχυρός συγγενής της λιραγλουτίδης και χορηγείται ως υποδόρια ένεση μία φορά την εβδομάδα. Έλαβε έγκριση για τη θεραπευτική διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 το 2017 με την επωνυμία Ozempic (1 mg) και για την απώλεια σωματικού βάρους το 2021 ως Wegovy (2.4 mg)» αναφέρει η κ. Πάσχου και εξηγεί: «Τα φάρμακα αυτά ανήκουν σε οικογένεια μορίων που μιμούνται τα αποτελέσματα του γλυκογονόμορφου πεπτιδίου-1 (GLP-1), μιας ορμόνης που εκκρίνεται φυσιολογικά από τα εντεροκύτταρα μετά από πρόσληψη τροφής και επάγει το αίσθημα κορεσμού, δίνοντας έτσι το σήμα για την παύση του γεύματος, και διεγείρει τη γλυκοζοεξαρτώμενη έκκριση ινσουλίνης, η οποία βοηθά στη μείωση της γλυκόζης στο αίμα». Τα φάρμακα αυτά, γνωστά ως αγωνιστές υποδοχέων GLP-1, μιμούνται την ορμόνη και εξασφαλίζουν τις επιδράσεις της σε άτομα που παράγουν λιγότερο GLP-1 ή αυτό που παράγουν δεν δρα σωστά. «Μελέτες υποδεικνύουν ότι μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να χάσουν περίπου 15% του αρχικού σωματικού τους βάρους» προσθέτει η κ. Πάσχου.

Πολύ σύντομα, τις επιστημονικές δημοσιεύσεις για τα θεαματικά αποτελέσματα στη μείωση του σωματικού βάρους ακολούθησαν ευρήματα για επιπρόσθετα οφέλη που υπέδειξαν τη σεμαγλουτίδη -καθώς και άλλα φάρμακα της ίδιας οικογενείας- ως ένα δυνητικό «πολύφαρμακο» που μπορεί να προφυλάξει περαιτέρω από σωρεία ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων της καρδιαγγειακής νόσου (εμφράγματα, εγκεφαλικά επεισόδια ή/και περιφερική αρτηριακή νόσος) και του καρκίνου παχέος εντέρου, να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου Πάρκινσον και της χρόνιας νεφρικής νόσους, και να συμβάλει στη διακοπή του καπνίσματος -αποτρέποντας την επαναπρόσληψη βάρους- και την απεξάρτηση από ουσίες και αλκοόλ. Μολονότι αρκετά από τα ως άνω συμπεράσματα έχουν χαρακτηριστεί «ασταθή», το μεγάλο στοίχημα για τα φάρμακα αυτά και, συγκεκριμένα, της σεμαγλουτίδης, θα κριθεί το 2025, οπότε θα έχουν το πιθανότερο ολοκληρωθεί οι δύο διεθνείς δοκιμές που χρηματοδοτεί η Novo Nordisk, η φαρμακευτική εταιρεία που την ανέπτυξε, για να διαπιστώσει αν το πρωτοποριακό φάρμακό της μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά και έναντι της νόσου Αλτσχάιμερ.

Εντούτοις, ακόμα και αν τα πολλαπλά οφέλη του επικυρωθούν, θα μπορούσε να αποτελέσει θεραπεία για άτομα χωρίς πρόβλημα βάρους ένα φάρμακο με ανορεξιογόνο δράση; Κατά τις εκτιμήσεις της κ. Πάσχου «είναι πιθανό ναι, ειδικά μετά τις πρόσφατες παρατηρήσεις ότι η χρήση της σεμαγλουτίδης μείωσε τα επίπεδα δεικτών φλεγμονής στο σώμα ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι έχασαν βάρος ή όχι. Ας μην ξεχνάμε ότι ξεκίνησε ως αντιδιαβητικό φάρμακο και γρήγορα άρχισε να αποτελεί θεραπεία για άτομα χωρίς διαβήτη. Θα πρέπει βέβαια να προηγηθούν κλινικές μελέτες σε συγκεκριμένους πληθυσμούς ασθενών».

Νέο όπλο στη μάχη κατά της άνοιας

Το 2008, η Δρ Suzanne de la Monte, νευροπαθολόγος στο Πανεπιστήμιο Brown, πρότεινε τον όρο «διαβήτης τύπου 3» μετά την παρατήρηση ότι τα άτομα με νόσο Αλτσχαίμερ εμφάνιζαν στον εγκέφαλό τους αντίσταση στην ινσουλίνη παρόμοια με αυτήν που εκδηλώνεται στον διαβήτη τύπου 2. Αν και ο όρος δεν υιοθετήθηκε ποτέ, η υπόθεση δεν πέρασε απαρατήρηση, δεδομένων των συσχετισμών μεταξύ της αντίστασης στην ινσουλίνη, της γνωστικής εξασθένησης και των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, έδειξε ότι ο διαβήτης, μαζί με την ατμοσφαιρική ρύπανση και το αλκοόλ αποτελούν τους ισχυρότερους παράγοντες κινδύνου. «Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες κινδύνου για νόσο Αλτσχάιμερ, κυρίως λόγω των αγγειακών επιπλοκών που επιφέρει στον εγκέφαλο» εξηγεί η κ. Πάσχου και θεωρεί ότι η σεμαγλουτίδη «μπορεί να θεωρηθεί όπλο κατά της άνοιας, μιας και έχει ισχυρή αντιδιαβητική δράση αλλά και επειδή οδηγεί σε μείωση της φλεγμονής».

Πένες από χρυσό

Οι πένες σεμαγλουτιδης έγιναν ανάρπαστες για τους σωστούς λόγους (και) στο λάθος κοινό. Άτομα χωρίς νοσογόνο παχυσαρκία ή διαβήτη τύπου 2, για τα οποία δόθηκε η έγκριση, άδειασαν τα ράφια των φαρμακείων, στερώντας από τους ασθενείς τις θεραπείες τους. Το θέμα είχε θίξει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος, ενώ «κράτει» ζήτησε πρόσφατα μέσω Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων η Novo Nordisk. Οι χρυσές πένες Ozempic, σύμφωνα με πληροφορίες που βασίζονται σε αξιόπιστα στοιχεία της φαρμακευτικής αγοράς, το 2024 παρουσιάζουν αύξηση πωλήσεων άνω του 100%. Μάλιστα κατά τους πρώτους 7 μήνες, το εν λόγω σκεύασμα -για το σύνολο των κωδικών που διακινούνται στα ιδιωτικά φαρμακεία- παρουσίασε πωλήσεις της τάξης των 518 χιλιάδων συσκευασιών αξίας 43 εκατ. ευρώ, έναντι 247 χιλιάδων αξίας 22 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2023.

Σύντομα αναμένεται στην ελληνική φαρμακευτική αγορά και η τιρζεπατίδη, αναφέρει  η κ. Πάσχου. «Είναι ένας διπλός αγωνιστής υποδοχέων του GLP-1 και GIP. Εγκρίθηκε με την επωνυμία Mounjaro για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, αλλά αργότερα φάνηκε ότι είναι ασφαλής και αποτελεσματική και για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Μάλιστα, αναφέρονται μειώσεις ως και 25% από το αρχικό σωματικό βάρος, ποσοστό πολύ εντυπωσιακό». Το νέο φάρμακο αναμένεται να φέρει τριγμούς στην κυριαρχία του Ozempic, θα όμως ενισχύσει την αγορά με ένα ακόμα σκεύασμα που θα καλύψει τις ανάγκες των ασθενών.