Συνέντευξη στην Ελένη Βακεθιανάκη
Καζαντζάκης και Λόρκα δίνουν μια ξεχωριστή αφορμή για να βρεθεί μετά από κάμποσα χρόνια και πάλι στον τόπο καταγωγής του. Το κρητικό τραγούδι άλλωστε, μαζί με το βυζαντινό και το δημοτικό, επηρέασαν βαθιά τον μουσικό του χαρακτήρα.
Ο Χρήστος Λεοντής, πολυβραβευμένος συνθέτης, μεταξύ άλλων και με το Βραβείο «Ν. Καζαντζάκης» του Δήμου Ηρακλείου, έχει αφήσει το δικό του δημιουργικό στίγμα στο τραγούδι, το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, με έργα σπουδαία και διαχρονικά, επηρεασμένα από τον περιπετειώδη βίο της νεότερης Ελλάδας. Πολιτικοποιημένος και κατασταλαγμένος, παρά τις δύσκολες συγκυρίες αντλεί κουράγιο και αισιοδοξία επειδή, όπως τονίζει, πιστεύει στους ανθρώπους.
Επιστρέφετε στη γενέτειρά σας, το Ηράκλειο, μετά από καιρό, με μία μουσική αφορμή και τιμώντας δύο κορυφαίους δημιουργούς, τον Καζαντζάκη και τον Λόρκα.
Έχω μια πενταετία να έρθω στο Ηράκλειο. Πάντα η επιστροφή στον τόπο της γέννησης, της παιδικής και εφηβικής ηλικίας έχει μια γοητεία, και όταν γερνάμε, επιστρέφουμε στα χρόνια αυτά. Η επιθυμία είναι πολύ μεγάλη αλλά ως μουσικός, τούτη τη φορά, θεώρησα πολύ όμορφο να τιμήσουμε και εμείς έναν σπουδαίο ποιητή του 20ου αι., τον Λόρκα, που έχει αγαπηθεί στην Ελλάδα από καλλιτέχνες και κοινό.
Απόψε πρόκειται να παρουσιάσετε τη συναυλία «Λόρκα ο Αποστολικός» στη Μυρτιά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας…Ισπανία» που διοργανώνει το Μουσείο Καζαντζάκη.
Ναι, είναι μια ξεχωριστή συναυλία με τραγούδια σε ποίηση του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα που μελοποίησαν ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Κραουνάκης, ο Γιάννης Γλέζος και εγώ που θα τη διευθύνω κιόλας. Μαζί μου θα είναι δύο εξαιρετικοί ερμηνευτές, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος βαρύτονος και η Ιωάννα Φόρτη μεσόφωνος ενώ κείμενα του Λόρκα από συνεντεύξεις του, από τη δημιουργική του περίοδο με το φοιτητικό θέατρο που είχε δημιουργήσει τις παραμονές της δικτατορίας, γνώμες του πιο κοντινού του φίλου Σαλβαδόρ Νταλί, θα απαγγείλει η ηθοποιός Ουρανία Μπασλή. Θέλουμε να γνωρίσουμε στον κόσμο την προσωπικότητα και το δημιουργικό έργο του σπουδαίου αυτού ποιητή.
Η καζαντζακική σκέψη και γραφή, πόσο σας έχει επηρεάσει ως Ηρακλειώτη, Κρητικό και Έλληνα;
Συχνά κοκορευόμαστε ότι είμαστε συμπατριώτες με κάποιον σπουδαίο. Εγώ είχα και την «τύχη» να παραβρίσκομαι ως έφηβος στην κηδεία του. Καθόμουν στη γωνία του Βαμβουκάκη, διακόσια μέτρα πιο κάτω από το Μεϊντάνι. Δεν ήξερα τον Καζαντζάκη, μαθητές ήμασταν, δεν διαβάζαμε. Με συγκίνησε όμως βαθύτατα το θέαμα των μαθητών της Ακαδημίας να τον συνοδεύουν, κρατώντας από ένα βιβλίο. Μου είπαν ότι πέθανε ένας συγγραφέας. Ενστικτωδώς, ακολούθησα την πομπή μέχρι το Μαρτινέγκο. Ο Καζαντζάκης δεν είναι ο πατριώτης, είναι ο μέγιστος παγκόσμιος συγγραφέας με ψυχή, με ήθος, φιλοσοφία και στάση ζωής, που σε μερικά τους σημεία μπορεί να διαφωνεί κανείς, όμως δεν παύει η σκέψη του να αποτελεί ένα σημείο αναφοράς που δεν μπορεί να προσπεραστεί.
Στη σημερινή πραγματικότητα, ποιος ο αντίκτυπος του έργου του Καζαντζάκη και του Λόρκα αλλά και του Λεοντή, του Θεοδωράκη, του Γκάτσου, του Κουν ή του Κακογιάννη; Τι μας λένε αυτά τα έργα;
Εμείς πάντα έχουμε να πούμε και όποιος έχει αυτιά, ας ακούει. Πρότυπα υπάρχουν πάντα γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται. Θεωρώ ότι, μέσα στην πτώση που υπάρχει στον ψυχισμό των Ελλήνων το τελευταίο διάστημα, είναι λιμάνι η αναφορά και η προσκόλληση σε πρόσωπα και έργα αυτού του είδους, που είναι ο μόνος τρόπος για να κρατήσει κάποιος την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του. Όλα έχουν μεταβληθεί σε οικονομοτεχνικά ζητήματα, όμως η ζωή των ανθρώπων δεν είναι τα οικονομικά. Είναι ο πολιτισμός, η αλληλεγγύη και τα ανθρώπινα αισθήματα του ενός προς τον άλλον. Είναι το απάγγειο για να κρατήσει κάποιος όρθιο το μυαλό του, την ψυχή του και την καρδιά του.
Ο Καζαντζάκης είναι διαχρονικά ένας οικουμενικός συγγραφέας. Ωστόσο κι εσείς δημιουργήσατε σε μια εποχή παράλληλα με πολύ μεγάλους δημιουργούς. Η γενιά σας έδωσε επίσης έργα σπουδαία και διαχρονικά. Νοιώθετε όμως ότι σήμερα έχει τελειώσει η δημιουργικότητά μας;
Η ιστορία περνά διάφορες φάσεις. Μέσα σε όλη αυτήν την ανακύκλωση των ανθρώπων, δεν μπορεί να εκμηδενιστεί η δημιουργικότητα τους. Είναι στο DNA, στη φύση τους. Το ζήτημα είναι, όσο συντομότερα αντιληφθούν τον ρόλο και την ύπαρξή τους, τόσο το καλύτερο γι’ αυτούς, για να μην παιδεύονται και πολύ. Πρέπει να προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη λογική και τη νοοτροπία που δεν τους θέλει δημιουργικούς. Πρέπει να ξεφοβηθούν και να καταλάβουν ότι εκείνοι μπορούν να ορίζουν τη ζωή τους και όχι οι άλλοι.
Έχετε δηλώσει ότι ο συνθέτης πρέπει να είναι ιδεολογικά έτοιμος για να γράψει, να ξέρει γιατί γράφει, σε ποιον απευθύνεται. Ξέρουν οι σημερινοί δημιουργοί γιατί γράφουν;
Είναι ένα θέμα που πολλές φορές το κουβεντιάζω με νεότερους μουσικούς, που έχουν ένα πάγωμα εξαιτίας της σημερινής κατάστασης. Λίγη παρότρυνση χρειάζονται. Χωρίς ιδεολογία δεν δύναται να υπάρξει κανένα έργο προοδευτικό που να αφορά τον πολύ κόσμο. Όμως χρειάζεται μια καλογερίστικη αφοσίωση σ’ αυτήν τη ρότα. Εκεί σκοντάφτουν οι νεότεροι μουσικοί, παρότι αναγνωρίζουν ότι η θέση τους σαφέστατα πρέπει να είναι ξεκάθαρη απέναντι σε όσους απευθύνονται. Να πάρουν από τον κόσμο τα αισθήματά του και να τα εκφράσουν με τη μουσική τους. Αυτό δεν κάναμε και εμείς στην εποχή μας, που αναφέρατε πριν ότι και η γενιά μου άφησε σπουδαία έργα; Εκφράσαμε στο απόλυτο την ψυχολογία και τα προβλήματα του λαού της εποχής εκείνης. Και επειδή τα προβλήματα είναι διαρκή, υπάρχει ακόμα κόσμος που μας αγαπάει.
Παλιότερα, παρόλο που το μορφωτικό επίπεδο ήταν χαμηλότερο, η αισθητική των ακουσμάτων ήταν πολύ υψηλότερη και η αποδοχή της από το κοινό μεγαλύτερη. Σήμερα, που το κοινό δέχεται, αναμφίβολα, πολλά υποβαθμισμένα ακούσματα, έχει μειωθεί το αισθητικό του κριτήριο, παρόλο που το μορφωτικό του επίπεδο έχει ανέβει;
Δεν ξέρω αν έχει ανέβει το μορφωτικό επίπεδο του κοινού. Προσωπικά πιστεύω ότι σήμερα δεν υπάρχει μόρφωση. Εκπαίδευση υπάρχει, ειδικότητες υπάρχουν αλλά όχι ευρύτερη μόρφωση και καλλιέργεια. Εξειδίκευση υπάρχει. Ο άνθρωπος έχει περισσότερο μάθει λογαριασμούς. Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θέλαμε; Μέσα στην κακομοιριά και τη φτώχεια. Μας τάζανε λαγούς με πετραχήλια, τα θυμόμαστε εμείς οι παλαιότεροι. Ο δρόμος δεν είναι από εκεί. Ο δρόμος είναι η ανατροπή αυτής της λογικής.
Είστε ένα πολιτικοποιημένο πρόσωπο. Έχετε δηλώσει ότι είστε Αριστερός, όχι όμως κομματικοποιημένος. Πώς βλέπετε την Αριστερά του σήμερα;
Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα γι’ αυτό και μπορώ να κρίνω και να σχολιάζω τις προτάσεις και αποφάσεις κάθε κόμματος. Στην παρούσα φάση πιστεύω ότι το μόνο που εκφράζει την πραγματική αλήθεια είναι το ΚΚΕ, που ζητά έξοδο από την Ε.Ε και απαλλαγή από αυτήν τη μέγγενη που μας έχουν βάλει. Δεν γίνεται αλλιώς, είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει. Το κεφάλαιο είναι κεφάλαιο, το κέρδος είναι κέρδος και η εργασία είναι εργασία. Περισσότερο κέρδος υπάρχει όταν πολλή εργασία μένει απλήρωτη. Πολύ απλά πράγματα δηλαδή.
Η γενικότερη κρίση που επικρατεί σήμερα, αναστέλλει τη δράση ενός δημιουργού ή είναι κινητήριος δύναμη; Μπορεί να αλλοιώσει την ταυτότητα μας ως λαού;
Η κρίση είναι κινητήριος δύναμη. Παρακινεί τον δημιουργό στο να κραυγάσει, να φωνάξει, να πει τη γνώμη του, την αλήθεια του όπως την αντιλαμβάνεται, αρκεί να έχει το κουράγιο να πει τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Πέρα από συμφέροντα προσωπικά. Αυτός ακριβώς είναι και ο ρόλος των τεχνών, του θεάτρου, της μουσικής, της λογοτεχνίας, της ποίησης. Να μπορέσουν να προσφέρουν έργα κατανοητά και ευθύβολα προς το κοινό ώστε αυτό να μπορέσει να κρατηθεί από κάπου, να σταθεί όρθιο. Αν κρατηθείς όρθιος μπορείς να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες, αν σε πάρει από κάτω, δεν σε σώζει τίποτα. Υπάρχει πολύς κόσμος που σκέφτεται όπως και πολύς που είναι απαισιόδοξος. Όπως τις δεκαετίες ’50 και ’60, πολύ κόσμος φεύγει και πάλι στο εξωτερικό, όχι σήμερα σε επίπεδο εργατών βέβαια όπως τότε. Όμως δεν είναι κακό να είσαι εργάτης. Κάνουμε αμάν να βρούμε έναν τεχνίτη για επιδιορθώσεις. Όλοι θέλουν να είναι διευθυντάδες. Θα πρέπει να καταλάβει ο καθένας τον ρόλο του, τη δημιουργικότητά του και να κρατήσει το μυαλό του και την ψυχή του όρθια, να ξέρει με ποιον τρόπο θα αντιδρά στις αποφάσεις αλλονών.
Η σημερινή γενιά, σας κάνει να αισιοδοξείτε για το μέλλον και πως ο ίδιος το αντιμετωπίζετε;
Θυμάμαι εικοσάρηδες που ήμασταν, είχαμε ένα δωμάτιο τρία επί τρία και δύο φορές την εβδομάδα δίπλωνα το πάπλωμα και το χρησιμοποιούσαμε σαν κάθισμα. Και διαβάζαμε λογοτεχνία, φιλοσοφία. Τα λέω αυτά σε νέα παιδιά και μου λένε, α, γίνονταν τέτοια πράγματα στην εποχή σας; Τώρα είναι αδύνατον. Τους λέω λοιπόν ότι αφού έχουν φίλους, γιατί δεν κάνουν το ίδιο. Δεν θα τους εμποδίσει κανείς. Αρκεί λοιπόν να πάρει κανείς στα χέρια του την τύχη του και να μην γίνεται οπαδός κανενός που ενεργεί με δόλιο τρόπο. Ας σκεφτεί μόνος του, ας γίνει ένας ελεύθερος πολίτης. Όσο για μένα, αντλώ κουράγιο επειδή πιστεύω στον άνθρωπο, στη δημιουργικότητά του και την έμφυτη τάση του για ελευθερία. Αυτό είναι που με κάνει να αισιοδοξώ. Δεν μπορείς συνεχώς να σκύβεις το κεφάλι. Κάποια στιγμή και ο δούλος το σηκώνει. Άλλο να είσαι φτωχός και άλλο να είσαι δούλος. Να αποφασίσει ο κόσμος ότι μπορεί να είναι φτωχός αλλά νοικοκύρης. Όχι τσανακογλύφτης και αναξιοπρεπής. Η ομορφιά της ζωής δεν είναι μόνο στο χρήμα, υπάρχουν και άλλα πράγματα.
