Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας… επιστρέφει σπίτι του!

Ανακοινώσεις για την σπουδαία έκθεση με 52 μοναδικές ελαιογραφίες του Κωνσταντίνου Βολανάκη, από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη του Πειραιά, που ετοιμάζεται να υποδεχθεί το κοινό στο Ηράκλειο, έγιναν το πρωί της Τετάρτης από τον Δήμαρχο Αλέξη Καλοκαιρινό, την αντιδήμαρχο Πολιτισμού Ρένα Παπαδάκη και τον επιμελητή της έκθεσης Θοδωρή Κουτσογιάννη. 

 Πρόκειται για την έκθεση με τίτλο «Κωνσταντίνος Βολανάκης – ίσαλος γραμμή», που θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή 19 Ιουλίου 2024, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, με την οποία ο Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907) «επαναπατρίζεται» στη γενέθλια πόλη του και ο Δήμος Ηρακλείου του αποδίδει την οφειλόμενη τιμή.  Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 30 Οκτωβρίου 2024.

Στις δηλώσεις του ο Δήμαρχος Αλέξης Καλοκαιρινός αναφέρθηκε στις δράσεις και το σχεδιασμό του Δήμου για τον πολιτισμό, μίλησε για ψηφίδες που συνθέτουν το "πολιτιστικό μας μωσαϊκό" και επεσήμανε ότι και αυτή η έκθεση είναι ένας σημαντικός σταθμός. Όπως υπογράμμισε πρόκειται για έκθεση υπερτοπικου χαραχτηρα αλλά με αφετηρία το Ηράκλειο, καθώς εδώ γεννήθηκε ο σπουδαίος ζωγράφος. 

Ο κ. Καλοκαιρινός έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην αντιδήμαρχο Ρένα Παπαδάκη, που - όπως επεσήμανε - έχει δείξει δείγμα γραφής. " Με συμμετοχή και αξιοποίηση κόσμου ντόπιου δυναμικού και ευρύ πεδίο συνάντησης χωρίς αποκλεισμούς, συμπεριληπτικό" όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.

 

Αναλυτικά ο Δήμαρχος Ηρακλείου εξέφρασε την χαρά του για την πραγματοποίηση της έκθεσης και αναφέρθηκε στην πολιτιστική πολιτική της Δημοτικής Αρχής, όπως υλοποιείται από την Αντιδήμαρχο Ρένα Παπαδάκη και τους συνεργάτες της, τονίζοντας: «Έχοντας δώσει ήδη ένα δείγμα γραφής, είναι μια πολιτική που κινείται σε περισσότερα επίπεδα. Που επιδιώκει την συμμετοχή και την κινητοποίηση του κόσμου, την αξιοποίηση του καλλιτεχνικού μας δυναμικού, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων. Βλέπουμε τον πολιτισμό σαν ένα βήμα από το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να εκφραστούν και ένα ευρύ πεδίο συνάντησης ανθρώπων, χωρίς αποκλεισμούς, όσο γίνεται πιο συμπεριληπτικό. Στην προοπτική αυτή, δώσαμε και έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα που είχε το δυναμικό για να προχωρήσει παραπέρα στο Τέχνη καθ’ Οδόν. Γνωρίζετε ότι είμαστε καθ’ οδόν και για την προγραμματική σύμβαση για τα Τείχη που θα αλλάξει τελείως τα πολιτιστικά δεδομένα στην πόλη του Ηρακλείου. Αυτό συναρτάται και με το Φεστιβάλ των Τειχών, που τίθεται μέσα στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων που διοργανώνονται το καλοκαίρι στον Δήμο μας.».

Ο Αλέξης Καλοκαιρινός αναφέρθηκε στην ιδιαίτερη θέση που έχουν μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο οι δράσεις μεγάλου βεληνεκούς, που μπορούν να αποτελέσουν και σταθμούς στην πολιτιστική διαδρομή του Δήμου Ηρακλείου, επισημαίνοντας: «Μια από αυτές, η πρώτη που διοργανώνεται από την παρούσα Δημοτική Αρχή, είναι η έκθεση του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Βεβαίως η Βασιλική του Αγίου Μάρκου είναι ο κατάλληλος χώρος για να φιλοξενήσει μια τέτοια έκθεση και όπως θα δείτε η διαμόρφωση είναι αυτή που πρέπει. Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου προορίζεται για εκθέσεις που δίνουν ένα ιδιαίτερο στίγμα. Ο σχεδιασμός μας είναι να έχουμε τις υποδομές μέσα στο Ηράκλειο για να φιλοξενήσουμε κάθε είδους πολιτιστική δράση και βεβαίως ανάμεσα σε αυτές συμπεριλαμβάνονται και τα εικαστικά, για τα οποία γνωρίζεται ότι υπάρχει μια σχετική υστέρηση υποδομών, σε σχέση με άλλες τέχνες.».

Ο Δήμαρχος Ηρακλείου επεσήμανε επίσης ότι η Δημοτική Αρχή παρακολουθεί συνολικά το τοπίο και επεμβαίνει εκεί όπου χρειάζεται για να εξισορροπείται η καλλιτεχνική έκφραση και αυτό είναι μέρος του σχεδιασμού. 

Μιλώντας για την έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης – ίσαλος γραμμή», ο Αλέξης Καλοκαιρινός επεσήμανε ότι έχει εξορισμού υπερτοπικό χαρακτήρα, αλλά έχει και μια τοπική αφετηρία, η οποία ορίζεται από την πατρίδα του ζωγράφου που είναι το Ηράκλειο. Αναφερόμενος στην πορεία του Κωνσταντίνου Βολανάκη, τόνισε μεταξύ άλλων: «Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο, έφυγε έφηβος για την Σύρο, από εκεί στην Τεργέστη, κατέληξε στο Μόναχο όπου σπούδασε στην πολύ διάσημη σχολή, τη σχολή που υποδέχθηκε τους μεγάλους ζωγράφους, στους οποίους πρέπει να συγκαταλέγεται και ο Βολανάκης. Όταν λέμε μεγάλους ζωγράφους στο Μόναχο του 20ου αιώνα από την Ελλάδα, το μυαλό μας πηγαίνει βέβαια στον Λύτρα και στο Γκύζη κυρίως, αλλά ο Βολανάκης έχει κάθε λόγο να συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών. Ο Βολανάκης είναι αυτός που θεωρείται ο πατέρας της Ελληνικής θαλασσογραφίας, ένας πάρα πολύ σημαντικός ζωγράφος τον οποίο θεωρώ ότι τον υποδεχόμαστε στο Ηράκλειο όπως του αρμόζει. Υπό την έννοια αυτή, ο Κωνσταντίνος Βολανάκης επιστρέφει στην πατρίδα του και αυτό συμβαίνει χάρη στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και εδώ παίρνω την ευκαιρία να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Πάνο Λασκαρίδη, προσωπικά, και βέβαια σε όλους τους συντελεστές της έκθεσης, τον κ. Κουτσογιάννη και τον κ. Πρεσβύτη και όλους όσους εργάστηκαν, ξεκινώντας βέβαια από την Αντιδήμαρχο Ρένα Παπαδάκη Σκαλίδη και τους συνεργάτες της, την Μαριάννα Γιαλίτη που έχει και την ευθύνη της Πινακοθήκης του Δήμου Ηρακλείου, που έχει καταγραφεί με τρόπο υποδειγματικό. Βεβαίως η έκθεσή της έχει προϋποθέσεις που προσπαθούμε να εκπληρώσουμε έτσι ώστε αυτό που θα αναδειχθεί ως έκθεση της Δημοτικής Πινακοθήκης να είναι και αντάξιο του περιεχομένου της αλλά και της πολύ σημαντικής δουλειάς υποδομής που έχει γίνει.».

Καταλήγοντας ο Αλέξης Καλοκαιρινός, απεύθυνε ανοιχτό κάλεσμα για επίσκεψη στην έκθεση, λέγοντας: «Σας περιμένουμε την Παρασκευή το βράδυ, να περιηγηθούμε μαζί την έκθεση. Ελπίζω ότι αυτή θα προσελκύσει πολύ κόσμο όπως θέλουμε και όπως αξίζει σε ένα τέτοιο γεγονός πολιτιστικό, μεγάλης κλίμακας!».

Η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Ρένα Παπαδάκη Σκαλίδη από την πλευρά της, εξέφρασε την χαρά και την συγκίνησή της για την πραγματοποίηση της έκθεσης και ανέφερε ότι: «Είναι μια οφειλόμενη τιμή προς τον μεγάλο εικαστικό, αλλά νομίζω είναι και μια οφειλή προς τους πολίτες του Δήμου και τους επισκέπτες να γνωρίσουν από κοντά τα έργα του αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Η έκθεση έχει στηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύει τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τον Δήμαρχο που με παρρησία στηρίζει τις προσπάθειες μας και πολλούς άλλους ανθρώπους, όπως τον κ. Λασκαρίδη που παραχώρησε με πολύ προθυμία τα έργα της συλλογής του, τον Μιχάλη Κρασάκη για την συμβολή, όπως και τους χορηγούς μας που εκτιμούν και στηρίζουν το πολιτιστικό έργο του Δήμου Ηρακλείου.

Η Ρένα Παπαδάκη αναφέρθηκε και στους δυο απτικούς πίνακες της έκθεσης που με εξελιγμένη ψηφιακή τεχνολογία μέσα από μια εφαρμογή από την πρωτοποριακή ψηφιακή Αίθουσα Τέχνης που έχει αναπτύξει το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, προσφέρουν σε άτομα με προβλήματα όρασης τη δυνατότητα να απολαύσουν τα έργα σε γραφή Braille.

Από την πλευρά του ο επιμελητής της έκθεσης, Ιστορικός Τέχνης και Έφορος των έργων τέχνης της Βουλής των Ελλήνων Θοδωρής Κουτσογιάννης, ευχαρίστησε την Δημοτική Αρχή για την συνεργασία, αναφέρθηκε στην δυσκολία του εγχειρήματος που πραγματοποιήθηκε μέσα σε ένα 6μηνο και τόνισε: «Χαιρόμαστε που το πρώτο project στα εικαστικά ζητήματα για την καινούργια Δημοτική Αρχή ήταν ο Βολανάκης, όχι μόνο ως οφειλόμενη τιμή για τον μεγάλο Ηρακλειώτη ζωγράφο, αλλά και επειδή δίνει το στίγμα της νέας Δημοτικής Αρχής για μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα, τέτοια που ταιριάζουν στην ιστορία, τον πολιτισμό, το πολιτιστικό απόθεμα του Ηρακλείου. Ταιριάζει απόλυτα στο Ηράκλειο, ταιριάζει στον Ηρακλειώτη ζωγράφο και στα θέματα που μας προσφέρει στις θαλασσογραφίες του, έχοντας δίπλα μας το Κρητικό πέλαγος.

Ο Θοδωρής Κουτσογιάννης αναφέρθηκε την σπουδαία καλλιτεχνική του αξία του Βολανάκη, στην ιδιαίτερη σχέση του με το Ηράκλειο, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα βιώματά του «ζυμώθηκαν» με τη θάλασσα, δίνοντας αυτά τα υπέροχα έργα. Μίλησε επίσης για την προσέγγιση της έκθεσης που προσανατολίζεται στον ανθρώπινο χαρακτήρα, κάνοντας ουσιαστικά μια καινούργια ανάδειξη του έργου στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου: «Προσπαθούμε, πάντοτε μέσα από τις θαλασσογραφίες του και μέσα από την απόλαυση του θαλάσσιου τοπίου και των καραβιών του, των ανοιχτών οριζόντων του στο πέλαγος, να δούμε τον άνθρωπο Βολανάκη. Και την ανθρώπινη παρουσία πως αυτή εγγράφεται αποτυπώνεται ως καλλιτεχνικό αποτέλεσμα» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Η Έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης – ίσαλος γραμμή»

Ακτές και προβλήτες, όρμοι και πελάγη, καΐκια και καράβια, ήρεμα νερά και μανιασμένα κύματα, τα ταξίδια των πλοίων και η ζωή των ψαράδων: όλα αυτά τα στοιχεία που συναπαρτίζουν την θάλασσα και τον κόσμο της απεικονίζει ο Κωνσταντίνος Βολανάκης σε θαλασσογραφίες μοναδικής δεξιοτεχνίας, που παρασύρουν τον θεατή σε μια εικονική περιπλάνηση στη ναυτοσύνη και τη σχέση ζωής του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο, ως γενεσιουργό και ως ορίζοντα προσδοκίας.

Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου έχει μετατραπεί, με τρόπο πρωτότυπο και ευρηματικό, σε ένα σκηνικό, όπου ο θεατής καλείται να ανακαλύψει τον άνθρωπο στα έργα του Βολανάκη, καθώς και τον ίδιο τον δημιουργό ως προσωπικότητα και ψυχισμό.

Έξω από το λιμάνι 1870-72

H ποικιλοειδία των θαλασσογραφιών του Βολανάκη ξεδιπλώνεται σε τρεις επάλληλες, κλιμακωτές ενότητες, από τον ρεμβασμό στην εγρήγορση και στον αναστοχασμό, που αντιστοιχούν σε ανάλογες συναισθηματικές και διανοητικές ποιότητες• αυτές επενδύονται με ρομαντικούς ήχους από μουσικά κομμάτια σε συντονισμένο τρόπο και ρυθμό (adagio – vivace – notturno) και σχολιάζονται από επιλεγμένους στίχους Ελλήνων και ξένων ποιητών της Μεσογείου.

Όλη η έκθεση αρθρώνεται από μία ίσαλο γραμμή, υψηλή, αυτή του ζωγραφικού φορτίου του Κωνσταντίνου Βολανάκη στο πλοίο της νεοελληνικής ζωγραφικής.

Η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσσο (ελληνικά–αγγλικά), μεγάλου σχήματος, 160 σελίδων, πλήρως εικονογραφημένο κατάλογο.

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 17 Μαρτίου 1837. Η οικογένειά του μεταφέρεται στη Σύρο το 1851, ενώ ο ίδιος το 1856 πηγαίνει στην Τεργέστη για να εργαστεί σε εμπορικές επιχειρήσεις ως λογιστής.

Ανάμεσα στα λογιστικά φύλλα του το αφεντικό του, Γεώργιος Αφεντούλης, ανακαλύπτει τα σχέδιά του με καράβια στην προβλήτα της Τεργέστης και τον ενθαρρύνει να αφιερωθεί στην τέχνη.

Το 1864 μεταβαίνει στο Μόναχο όπου σπουδάζει ζωγραφική στην εκεί φημισμένη Ακαδημία Καλών Τεχνών. Μετά την αποφοίτησή του, σταδιοδρομεί στο Μόναχο, δικό του εργαστήριο και συμμετοχή στις μεγάλες εκθέσεις της πόλης.

Ακρογιαλιά με ψαράδικη βάρκα, 1889

Στο μεταξύ παντρεύεται με τη Φανή Χρηστίδου και αποκτούν δύο παιδιά. Λόγω όμως προβλημάτων υγείας της Φανής, το 1883 αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα και εγκαθίστανται στον Πειραιά.

Αναλαμβάνει θέση καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, από την οποία όμως θα παραιτηθεί το 1903, λόγω προβλημάτων υγείας.

Στην Ελλάδα ο Βολανάκης δεν μπορεί να ευδοκιμεί, καθώς η καλλιτεχνική κίνηση και αγορά είναι καχεκτική. Κατά συνέπεια εγκαταλείπει προοδευτικά τις μεγάλες – κυριολεκτικά και μεταφορικά – συνθέσεις και περιορίζεται σε λιμενογραφίες, πλοιογραφίες και θαλασσινά τοπία.

Βαθμηδόν απογοητεύεται, τόσο που το 1891 αποπειράται να αυτοκτονήσει και δηλώνει: «είμαι δυστυχής διότι εγεννήθην καλλιτέχνης».

Πεθαίνει στις 30 Ιουλίου 1907 στον Πειραιά. Στην κηδεία του συνοδευόταν από μόλις πέντε άτομα.