Αξιότιμοι κύριοι,
Η αφορμή για να γραφεί η παρούσα πρόταση ήταν οι αναφορές στα ΜΜΕ ότι επιτέλους υπήρξε με ένα πλειοδότη η δημοπράτηση του «Αεροδρομίου Καστελλίου» τα τέλη του Οκτωβρίου 2016. Δεν γνωρίζει κανείς ακόμη αν η παρούσα προσφορά, επειδή είναι μια, κριθεί άγονη ή όχι. Χρόνια τώρα ακούγεται ότι θα δημιουργηθεί το νέο αεροδρόμιο Ηρακλείου στο χώρο της Πεδιάδας του Καστελλίου, το αρχαίο «Ομφάλιον πεδίον», και ήταν ένας από τους λόγους που ο πρώην Δήμος Αρκαλοχωρίου, επεδίωξε τη συνένωση με το Δήμο Καστελλίου και Θραψανού, για να καρπωθούν όλοι μαζί τα πιθανά οφέλη. Το σημερινό θέμα αφορά κυρίως όλους τους κατοίκους του πρώην Δήμου Καστελλίου αλλά και τους κατοίκους των γύρω οικισμών - ιδιοκτήτες γης-, όπου θα γίνει, αν γίνει τελικά, το νέο πολιτικό αεροδρόμιο.
Για το έργο ακούγονται πάρα πολλά και έχουν γραφεί περισσότερα στον Τύπο. Θετικά και αρνητικά! Θετικά όσον αφορά στις νέες θέσεις εργασίας και την αξία που θα αποκτήσει η γη στον τόπο τούτο, στα χρήματα που θα λάβουν από τις απαλλοτριώσεις οι κάτοικοι, στην ανάπτυξη της περιοχής και άλλα όμοια.
Στα αρνητικά συγκαταλέγονται οι επιπτώσεις, που θα υπάρξουν στο περιβάλλον του τόπου, από τα απόβλητα υγρά ή αέρια, στα δέντρα, στα φυτά, στα φρούτα, στα λαχανικά και τα νερά. Το σημαντικότερο όμως είναι οι αρνητικές επιδράσεις που θα έχουν οι άνθρωποι των χωριών της περιοχής σχετικά με τη υγεία τους. Παρόμοιες ακριβώς αντιρρήσεις υπήρχαν και για το φράγμα του Αποσελέμη, όταν εξαγγέλθηκε να γίνει, ανάμεσα στα χωριά Αβδού, Σφενδύλι και Ποταμιές.
Ωστόσο, όπως τότε με το φράγμα Αποσελέμη, που κανείς δεν έκανε λόγο για πολιτιστική καταστροφή, το ίδιο συνέβη και με το νέο αεροδρόμιο Καστελλίου. Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει αναφέρει μια σοβαρή επίπτωση που θα έχει η περιοχή του κάμπου κυρίως, και ειδικότερα του χώρου που θα δημιουργηθεί το νέο πολιτικό αεροδρόμιο στα πολιτισμικά, εκτός από τα περιβαλλοντικά και οικονομικά. Δεν ανέφερε κανείς πολιτιστική καταστροφή.
Με τη δημιουργία μεγάλων έργων, όπως είναι: φράγματα, τεχνητές λίμνες, δημιουργία νέων αεροδρομίων, μοιραία μέρος της Τοπικής Ιστορίας εξαφανίζεται. Τα μικροτοπωνύμια του τόπου ενσωματώνονται σε ένα και μοναδικό τοπωνύμιο και εξαφανίζονται! Πόσα μικροτοπωνύμια ενσωματώθηκαν σε ένα και μόνο τοπωνύμιο, για παράδειγμα, στο Φράγμα Αποσελέμη, στο Φράγμα Φανερωμένης στη Μεσαρά, στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος ή παλαιότερα στο αεροδρόμιο Ελληνικού;
Τα τοπωνύμια είναι «επιγραφές γεγλυμμένες επί του εδάφους» ή είναι τόξα κατεστραμμένης γέφυρας που οδηγούν από το παρόν στο παρελθόν. Είναι για την ιστορία ό,τι ακριβώς και τα αρχαιολογικά ευρήματα για την αρχαιολογία. Είναι δηλαδή πηγές απ όπου μπορεί να παραχθεί ιστορία και να δημιουργηθεί ιστορική διήγηση. Τα μικροτοπωνύμια, ως εκ τούτου, έχουν γλωσσικό, ιστορικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον. Η εξαφάνιση των μικροτοπωνυμίων και η ενσωμάτωσή τους σε ένα γενικό τοπωνύμιο, οδηγεί αυτά στη λησμονιά και αποκόπτει τη σχέση και τη δυναμική που δίνουν μεταξύ του παρόντος και παρελθόντος.
Έτσι και στην περίπτωσή μας, μικροτοπωνύμια όπως: Ομφάλιον Πεδίον, Ξηρόκαμπος, Ανεμόμυλος, Σαλαμέτη κ.ά. στην Πεδιάδα του Καστελλίου θα χαθούν και θα ενσωματωθούν σε ένα μεγατοπωνύμιο με το όνομα: Αεροδρόμιο Καστελλίου. Αλήθεια όμως πόσοι γνωρίζουν τι είναι ή που ακριβώς είναι το Ομφάλιον Πεδίον; Ας μου επιτραπεί να ενημερώσω για το «Ομφάλιον Πεδίον» για όσους ακριβώς δεν γνωρίζουν τι είναι.
Σύμφωνα με τον μύθο, κατά την μεταφορά του νηπίου Δία από το Δικταίο Άντρο, σύμφωνα με τον Καλλίμαχο, ο ομφαλός του θεού κατέπεσε «παρά τάς Θενάς», εξαιτίας του οποίου η περιοχή ονομάσθηκε και «Ομφάλιον πεδίον». Ο Spratt τοποθετεί τας «Θενάς» στο σημερινό χωριό Σαμπάς Πεδιάδος. Ο ίδιος επίσης τοποθετεί το πεδίο αυτό στην σημερινή πεδιάδα του Καστελλίου της επαρχίας Πεδιάδος. Ομφαλούς στην αρχαιότητα χαρακτήριζαν και τα γεωγραφικά κέντρα. Το ομφάλιον πεδίον βρίσκεται στο σημείο τομής των μεσοκαθέτων του ισοσκελούς τριγώνου του οποίου η προβολή, έχει κορυφές τα μεγάλα λατρευτικά σπήλαια της περιοχής, το κέντρο του οποίου βρίσκεται κοντά στο αεροδρόμιο Καστελλίου Πεδιάδος και συγκεκριμένα βορειοανατολικότερα του χωριού Ευαγγελισμός.
Επιπλέον αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης ότι «Μυθολογούσι δε και την Αθηνάν κατά την Κρήτην εκ Διός εν ταις πηγαίς του Τρίτωνος ποταμού γεννηθήναι. διό και Τριτογένειαν ονομασθήναι. Εστί δε και νυν έτι περί τας πηγάς ταύτας ιερόν άγιον της θεού ταύτης, εν ω τόπω την γένεσιν αυτής υπάρξαι μυθολογούσι». Οι πηγές του Τρίτωνος ποταμού τοποθετούνται στο «Ομφάλιον Πεδίον».
Από την παραπάνω ανάλυση ενός και μοναδικού τοπωνυμίου, καταλαβαίνει κανείς ότι ιστορία και πολιτισμό κρύβει ένα τοπωνύμιο, που αν χαθεί, χάνεται και η ιστορία του. Μοιάζει με τη διάλεκτο που πεθαίνει, όταν πεθάνει και ο τελευταίος άνθρωπος που τη μιλά.
Πριν μερικά χρόνια, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, απαλλοτριώθηκε ικανή έκταση γης για να γίνει το φράγμα Αποσελέμη. Ήταν μικρές τοποθεσίες – τοπωνύμια που έχω την αίσθηση ότι δεν καταγράφηκαν με κίνδυνο χρόνο με το χρόνο, εφόσον φύγουν από τον κόσμο αυτό όσοι θυμούνται και διατηρούν αυτά στη μνήμη τους και υπάρχουν μέσω της προφορικής ιστορίας, να χαθούν. Μοιραία, όταν εκλείψουν αυτοί οι άνθρωποι που τα διατηρούν στη συλλογική μνήμη, να εκλείψουν και τα μικροτοπωνύμια, που έχουν σήμερα ενσωματωθεί μέσα στο μεγάλο τοπωνύμιο που σήμερα είναι γνωστό ως φράγμα του Αποσελέμη.
Με την δημοπράτηση και την απαλλοτρίωση του χώρου του νέου αεροδρομίου του Καστελλίου θα συμβεί ακριβώς το ίδιο. Θα εγκλωβιστούν πολλά μικρο-τοπωνύμια στο μεγα-τοπωνύμιο που θα ακούγεται ως Αεροδρόμιο Καστελλίου. Το ίδιο φαντάζομαι θα έγινε και με το στρατιωτικό αεροδρόμιο το 1939 που το άρχισαν οι Άγγλοι και περάτωσαν οι Γερμανοί στη Κατοχή. Ακριβώς το ίδιο έγινε και στα Σπάτα της Αττικής όπου πολλά μικρο-τοπωνύμια συμπεριελήφθησαν στο μεγάλο τοπωνύμιο που σήμερα είναι γνωστό ως αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Αυτά σιγά σιγά θα λησμονηθούν και θα χαθούν, αν δεν ελήφθη μέριμνα για τη διάσωσή τους. Για να μη συμβεί το ίδιο και στον τόπο μας, φρονώ ότι πρέπει να υπάρξει φροντίδα για διάσωσή τους. Προτείνω, λοιπόν, να γίνει καταγραφή των τοπωνυμίων εκεί όπου υπάρχει πρόθεση να δημιουργηθεί το αεροδρόμιο Καστελλίου. Θέτω προς τούτο ένα ρητορικό ερώτημα: «Ποιος μπορεί να το κάνει αυτό»;
Καταρχάς αυτός που θα το κάνει χρειάζεται να έχει αγάπη για τον τόπο, ώστε να δουλέψει με μεράκι, όρεξη και πείσμα για το σκοπό αυτό. Φτάνει όμως η διάθεση και η όρεξη για να γίνει αυτό; Χρειάζεται να γίνουν κάποιες πρόδρομες δράσεις πριν και έπειτα το όλο εγχείρημα να ντυθεί επιστημονικά κατόπιν. Ευτυχώς υπάρχουν αρκετοί επιστήμονες στην Πεδιάδα που πιστεύω ότι θα συνδράμουν σε αυτή την προσπάθεια.
Ιστορία δεν είναι απλά η καταγραφή και διήγηση, όπως πολλές φορές έχω διαπιστώσει ότι γίνεται. Η ιστορία είναι ερμηνεία της περασμένης κοινωνικής ζωής με βάση τα διαθέσιμα ιστορικά κατάλοιπα ή ιστορικά τεκμήρια. Αυτό χρειάζεται να γίνει από ανθρώπους που έχουν βαθιά επίγνωση του τι σημαίνει Ιστορία. Δεν το λέγω αυτό προς αποθάρρυνση, αλλά το λέγω, διότι αυτό το έργο απαιτεί ισχυρό επιστημονικό υπόβαθρο στο όντως δύσκολο γνωστικό αντικείμενο της ιστορίας.
Ο συγγραφέας της ιστορίας πρώτα ερευνά όλες τις παραμέτρους του κοινωνικού βίου που δημιούργησαν τα γεγονότα, γίνεται δηλαδή ερευνητής - ιστορικός (και όχι ιστορικός ερευνητής). Ερμηνεύει τα γεγονότα και έπειτα προχωρεί στην παραγωγή ιστορικού λόγου, γίνεται δηλαδή συγγραφέας. Τα γεγονότα, σύμφωνα με τη θεώρηση της σχολής της «Νέας Ιστορίας», χρειάζονται ερμηνεία και επανερμηνεία μέσα από τις πηγές τους, εν προκειμένω των τοπωνυμίων, για να δοθεί μια ιστορία που να πλησιάζει αφενός στα γεγονότα και αφετέρου στη φυσιογνωμία των ανθρώπων που δημιούργησαν αυτά τα γεγονότα. Αν όμως ο συγγραφέας της ιστορίας δεν ερμηνεύσει τα γεγονότα, δεν γίνει πρώτα ερευνητής ιστορικός, γίνεται «συρραφέας γεγονότων».
Χρειάζεται, όπως ειπώθηκε και ανωτέρω, να γίνουν πρόδρομες δράσεις του εγχειρήματος. Ενδεικτικά θα ήθελα να αναφέρω τις παρακάτω:
1. Συγκρότηση Οργανωτικής ομάδας που θα αναλάβει την παραγωγή του έργου.
2. Εξεύρεση του Χρηματοδότη ή χρηματοδοτών! Πρόχειρα έχω να προτείνω τα εξής: Α) Κρούση στoν πρώην Διοικητή της Τράπεζας Πειραιώς, ο οποίος κατάγεται από το Καστέλλι και φαντάζομαι ότι θα θελήσει να βοηθήσει με τη χρηματοδότηση παραγωγής ενός τόμου με τα μικρο – τοπωνύμια και την ερμηνεία τους (γλωσσική και ιστορική) που θα συμπεριλαμβάνονται στο νέο αεροδρόμιο. Β) Σε περίπτωση αποτυχίας η οργανωτική επιτροπή να απευθυνθεί στην περιφέρεια Κρήτης. Γ) Αν τα εμπόδια είναι ανυπέρβλητα για τη χρηματοδότηση και από την Περιφέρεια λόγω οικονομικών δυσκολιών που υπάρχουν παντού, να απευθυνθεί στους Πολιτιστικούς Συλλόγους της περιοχής και να τους ζητήσουν να συνδράμουν στην προσπάθεια αυτή.
3. Η οργανωτική επιτροπή, αφού εξασφαλίσει χρηματοδότηση, θα προσεγγίσει επιστήμονες της περιοχής (που σίγουρα υπάρχουν) θα τους προτείνει τη συγγραφή αυτού του τόμου, που θα αποτελέσει πολιτισμικό δώρο για τους επιγινομένους.
Είναι χρέος των «Πολιτιστικών Συλλόγων», όπως φανερώνει και το όνομα τους, να βοηθήσουν για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Να διατηρήσουν τη ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα. Να διατηρήσουν την παράδοση, η οποία έθρεψε δεκάδες γενιές του παρελθόντος. Σκοπός δεν είναι μόνο η διασκέδαση αλλά να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους και σε πολλά άλλα ζητήματα. Είναι και αυτή, αλλά όχι μόνο αυτή. Σκοπός είναι η πνευματική ανάπτυξη και ο διαφωτισμός! Σκοπός είναι η παραγωγή πολιτισμού και χαίρομαι, όταν βλέπω Πολιτιστικούς Συλλόγους που το επιτυγχάνουν αυτό. Θα έχω την χαρά να πληροφορηθώ ότι αυτή η πρότασή μου βρήκε «ευήκοα ώτα», ότι έγινε προσπάθεια στην κατεύθυνση αυτή που προτείνω και άρχισαν οι διαδικασίες πριν ξεκινήσουν τα έργα και κλείσουν το χώρο, οπότε δεν θα είναι επισκέψιμος για φωτογραφική τεκμηρίωση των όποιων τοπωνυμίων υπάρχουν. Εύχομαι όλοι να συνδράμουν για να γίνει μια γνήσια επιστημονική και ποιοτική δουλειά.
Με τιμή
Γεώργιος Μιχ. Κορναράκης
Φιλόλογος - Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων στο Ηράκλειο Κρήτης.
