Πως το εγκαταλελειμμένο βιομηχανικό συγκρότημα έγινε...κόσμημα για το Ηράκλειο!

Της Ελένης Βακεθιανάκη

Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια δημιουργικής πρόκλησης αλλά και ιδιαίτερα κοπιαστικής δουλειάς προκειμένου το εγκαταλελειμμένο βιομηχανικό συγκρότημα «ΑΘΗΝΑ», ένα εμβληματικό κτίριο μιας άλλης εποχής, να αποδοθεί στην πόλη, όχι μόνο ως ένας από τους πλέον σύγχρονους επιβατικούς σταθμούς υπεραστικών λεωφορείων αλλά και ως πρότυπο διατήρησης της ιστορικής μνήμης και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του τόπου. 

Δύσκολη και χρονοβόρα αποτύπωση

Σήμερα βλέπουμε έτοιμο τον Σταθμό του Υπεραστικού ΚΤΕΛ Ηρακλείου-Λασιθίου, που εγκαινιάζεται σε λίγες μέρες, όμως πώς άρχισε αυτή η περιπέτεια των μελετητών, στον χρόνο και τη μνήμη; «Μόνο για την αποτύπωσή του δούλευαν έξι άνθρωποι επί ενάμιση χρόνο καθώς ο χώρος ήταν εγκαταλελειμμένος για πάρα πολλά χρόνια. Η αποτύπωση ενός διατηρητέου κτιρίου ή συγκροτήματος είναι εξαιρετικά ιδιαίτερη διαδικασία γιατί αποτελεί ένα ιστορικό τεκμήριο για το μέλλον. Γύρω από τον αρχικό, βασικό πυρήνα του εργοστασίου, που κατασκευάστηκε το 1897 ως παραγωγική μονάδα, σαπωνοποιείο–πυρηνελαιουργείο, ιδιοκτησίας Μ. Βασιλάκη, Ν. Λιαπάκη, Ταλιάνη και Παναγιώτη Αλεπουδέλη, πατέρα του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, άρχισαν με την πάροδο του χρόνου να προστίθενται νέες χρήσεις, ασύμβατες με το αρχικό κέλυφος του κτιρίου το οποίο από το 2002 είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό, διατηρητέο μνημείο της πόλης» ανέφερε στον Σκάι Κρήτης 92.1 ο αρχιτέκτονας-μηχανικός-χωροτάκτης Γιώργης Πετράκης.

Προσθήκες αλλοίωσαν την αρχική μορφή

Σύμφωνα με τον ίδιο, ο αρχικός πυρήνας του κτιρίου αποτελούνταν από δύο πτέρυγες, μια κάθετη στη Λ. Εθνικής Αντιστάσεως και μια παράλληλη στη Λ. Ικάρου. «Με την πάροδο του χρόνου προστέθηκαν διάφορα παραπήγματα, κτίσματα κλπ., που αλλοίωσαν την αρχική μορφή. Φτάσαμε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 οπότε εγκαταλείφθηκαν οι βιοτεχνικές και βιομηχανικές χρήσεις του χώρου και πολλά τμήματα μετατράπηκαν σε καταστήματα ψυχαγωγίας και night club. Έπρεπε λοιπόν όλοι αυτοί οι χώροι να αποκωδικοποιηθούν, να μάθουμε την ιστορία του κάθε τμήματος και να δούμε ποια κτίρια έπρεπε να διατηρηθούν λόγω ιστορικού βάρους ή επειδή ήταν κτίρια συνοδά κι έπρεπε να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο» επισήμανε.

Συνέχεια της ιστορικής μνήμης

Ο κ. Πετράκης τόνισε τον πολύ σημαντικό ρόλο της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Κρήτης, που βοήθησε στη διαδικασία καταγραφής, αξιολόγησης και τελικής μελέτης των κτιρίων που έπρεπε να αποκατασταθούν, όπως και το όραμα της διοίκησης του ΚΤΕΛ να διατηρηθεί αυτός ο ιστορικός χώρος και να διασυνδεθεί με τη ζωή στην πόλη μέσω της διαμόρφωσης χώρων πολιτισμού, ψυχαγωγίας και αναψυχής. «Ένα όραμα που ως μελετητές ήρθαμε να υλοποιήσουμε. Αρκεί να αναφέρουμε ότι το συνολικό εμβαδόν των κτισμάτων, πριν την κατεδάφιση των ασύμβατων κτιρίων, ήταν περίπου 9000τ.μ. και η διοίκηση του ΚΤΕΛ, με οραματική ευαισθησία και σεβασμό στην ιστορική και αρχιτεκτονική μνήμη, «θυσίασε» 3000τ.μ. δόμησης» ανέφερε, προσθέτοντας ότι «μέσα στην αρχική χαώδη κατάσταση έπρεπε να διακρίνουμε τις διάφορες ιστορικές φάσεις του κτίσματος, κάτι καθόλου εύκολο. Οι επιμέρους σκέψεις και συναισθήματα από τη φάση της αποτύπωσης καθώς και οι χειρισμοί στη φάση της αρχικής σχεδίασης έως και τις τελικές επιλογές στη μελέτη εφαρμογής, κυριαρχούνταν από τη μνήμη του χώρου, την απλή χωρική του δομή, την περίκλειστη μορφολογία και την αυστηρή υλικότητά του, που αναζητούσαν να αποκτήσουν μια σύγχρονη αφηγηματική δύναμη» εξηγεί, προσθέτοντας ότι με αυτή τη λογική επιλέχθηκαν σχεδιαστικές λύσεις και χειρισμοί λιτοί, ευέλικτοι, αναστρέψιμοι. Τα υφιστάμενα κτίσματα, η σχέση των κτισμάτων με τον κενό υπαίθριο περιβάλλοντα χώρο, τα αδρά υλικά όπως η πέτρα, το εμφανές μπετόν, το μέταλλο και το ξύλο, προσεγγίστηκαν ως μια συνέχεια της ιστορικής μνήμης και έτσι το κτιριολογικό πρόγραμμα και ο τρόπος παρέμβασης και αποκατάστασης του συγκροτήματος ουσιαστικά «γεννήθηκε» σαν μια φυσιολογική συνέχεια τους».

Το Ηράκλειο δεν αγαπήθηκε από τους κατοίκους του

Δυστυχώς, οι διαφορετικές χρήσεις που φιλοξενήθηκαν κατά καιρούς στο συγκρότημα ήταν αφορμή να χαθούν εξαιρετικής σημασίας, για τη βιομηχανική ιστορία, αντικείμενα και μηχανισμοί. «Δυστυχώς αυτή είναι η μοίρα τέτοιων των χώρων. Εμείς θα προσπαθήσουμε, όποια ψήγματα μνήμης μπορούμε να βρούμε, να τα διασώσουμε και να τα εκθέσουμε. Έχουν σωθεί κάποιες φωτογραφίες, ελάχιστα εξαρτήματα και μηχανήματα του παλιού εξοπλισμού και υπάρχει η βούληση για έκθεσή τους σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο» ανέφερε.

Ο κ. Πετράκης κατέληξε τονίζοντας ότι το Ηράκλειο είναι μια πόλη που δεν έχει αγαπηθεί από τους κατοίκους του διαχρονικά και έχει ανάγκη να αγαπηθεί. «Έχει πολύ σημαντικό ιστορικό πλούτο. Δεν είναι άσχημη πόλη. Έχει δημότες που της συμπεριφέρονται άσχημα. Όμως τα τελευταία χρόνια απολαμβάνουμε ένα Ηράκλειο που δεν έχει καμία σχέση με αυτό που ήταν πριν 15 χρόνια και γι’ αυτό χρειάζεται την καθημερινή μας στοργή» συμπλήρωσε.  

 Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του κ. Γιώργη Πετράκη.