Στην περιοχή του Πάνω Μεραμπέλλου περπάτησε η ομάδα του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου Νικολάου την Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2021. Ακολουθήσαμε την διαδρομή Πάνω Λούμας – μονή Καρδαμούτσας – μονή Αρετίου – Χονδροβολάκοι- Σκινιάς και διαπιστώσαμε για μια ακόμη φορά ότι ακόμη και οι πολυπερπατημένες, γνώριμες περιοχές επιφυλάσσουν απρόσμενες εκπλήξεις.
Μοιραστήκαμε μια κυκλική πεζοπορία, φυσιολατρικού, λαογραφικού και ιστορικού ενδιαφέροντος στο "΄Αγιο ΄Ορος της Κρήτης". Ονομασία που δικαιολογείται από τα πάμπολλα μοναστήρια και ξωκλήσια που κοσμούν την περιοχή, καθώς το κεφαλοχώρι της περιοχής, η Φουρνή, ήταν πρωτεύουσα επαρχίας την περίοδο της Ενετοκρατίας και επισκοπή μετέπειτα. Η περιοχή του Πάνω Μεραμπέλλου έχει να επιδείξει σπάνιο πλούτο από βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, αδιαμφισβήτητο σημάδι “ένδοξων ημερών”. Εκτός από τα θρησκευτικά μνημεία, σήμα κατατεθέν της περιοχής είναι και οι πολυάριθμες "στέρνες" και φυσικά οι λιθόκτιστοι "τράφοι" (δηλ. μαντρότοιχοι κατασκευασμένοι από πέτρα, χωρίς κονίαμα).
Με αφύσικα ζεστό καιρό για φθινόπωρο, ξεκινήσαμε την πεζοπορία στις 9 το πρωί, κοντά από τον οικισμό του Πάνω Λούμα, που βρίσκεται κτισμένος σε προνομιακή θέση με εκπληκτική θέα στην θάλασσα. Αρχικά ακολουθήσαμε χωματόδρομο και στη συνέχεια παλιό μονοπάτι με Ν.Δ κατεύθυνση, που καταλήγει στο μοναστήρι της Καρδαμούτσας.
Το μονοπάτι σε μεγάλο τμήμα είναι στρωμένο με καλντερίμι, που συχνά μόλις ξεχωρίζει ανάμεσα από την πυκνή βλάστηση. Το 2016 ο σύλλογος μας καθάρισε αυτό το μονοπάτι, που παλιότερα ήταν ο κεντρικός οδικός άξονας, απ’ όπου τα παιδιά ‘κατέβαιναν’ στο γυμνάσιο της Νεάπολης σε μια ώρα. Μέσα σε μια πενταετία η φύση έκανε και πάλι κατάληψη στο αχρησιμοποίητο πλέον μονοπάτι και συχνά αναγκαζόμαστε να το παρακάμψουμε για να αποφύγουμε τους πυκνούς αγκαθωτούς ασπάλαθους και τα ξερά αγριόχορτα. Γενικά στην περιοχή εντυπωσιάζουν τα ατέλειωτα χιλιόμετρα από εγκαταλειμμένα σήμερα μονοπάτια, που ο φροντισμένος τρόπος κατασκευής μαρτυρά τη σπουδαιότητα τους σε αλλοτινούς καιρούς για την τοπική οικονομία. Πολλά είναι αρκετά φαρδιά (4 μέτρα ή όπως έλεγαν παλιά πλάτος που χωρά δύο φορτωμένους γαϊδάρους) και όλα ξεχωρίζουν από τα διπλανά χωράφια με ψηλούς ‘τράφους’ χτισμένους με γκρίζες πέτρες. Με τον ίδιο τρόπο έχουν κτιστεί και στην πιο απομακρυσμένη βουνοπλαγιά και οι ‘πεζούλες’, απόδειξη του μόχθου των παλιών ξωμάχων να ‘ξεπετρίσουν’ τα χωράφια τους και να μπορέσουν να συγκρατήσουν το λιγοστό γόνιμο χώμα.
Βαδίζουμε για μιάμιση ώρα σε άνυδρο τοπίο γεμάτο πέτρα και λίθινες κατασκευές, όπου παλιά καλλιεργούσαν ζωοτροφές και κριθάρι. Στην διαδρομή απολαμβάνουμε την υπέροχη θέα προς το Κρητικό πέλαγος, ενώ στο βάθος ξεχωρίζει ο Σκινιάς και πιο μακριά ο μετεωρολογικός σταθμός της Φινοκαλιας. Πριν φτάσουμε στο μοναστήρι συναντούμε μια μεγάλη, ξέσκεπη δεξαμενή. Οι στρογγυλές ή τετράγωνες ‘στέρνες’ με πέτρινα σκαλιά να οδηγούν στο βάθος τους, είναι συνηθισμένες στην περιοχή και μας θυμίζουν πως και η τελευταία σταγόνα της βροχής σε αυτόν τον άνυδρο τόπο δεν έπρεπε να χαθεί. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει η ενετική στέρνα κοντά στον Σκινιά, σκεπαστή με θολωτή πετρόχτιστη οροφή (με την τεχνική των Μυκηναϊκών τάφων και των Ανωγειανών μιτάτων), που διατηρεί το αρχιτεκτονικό της σχέδιο (μαζί και τον καταπότη/υδραγωγό), μετά από την αναστύλωση της το 1883. Φτάνουμε στην μονή της Καρδαμούτσας, όπου μας καλοδέχτηκε με κεράσματα ο ιερέας και μας ξενάγησε στο μοναστήρι, που είναι φορτωμένο με αναμνήσεις από περασμένα μεγαλεία…
Το ανδρικό μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού Καρδαμούτσας είναι κτισμένο κοντά στον οικισμό Καρύδι Μεραμπέλου, σε υψόμετρο 540μ. Παρόλο που στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχουν πολλά δέντρα, η περιοχή είναι κυρίως βραχώδης με πολλά πουρνάρια. Σύμφωνα με την παράδοση η παράξενη ονομασία της μονής οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε επισκέπτης έτρωγε τόσο καλά που καρδάμωνε, καθώς το μοναστήρι ήταν από τα πλουσιότερα της περιοχής. Γύρω από τον ναό αναπτύσσεται ένα εντυπωσιακό κτιριακό συγκρότημα με φρουριακή μορφή σε σχήμα Π, το οποίο κτίστηκε σε πολλές φάσεις (15ος-18ος αιώνας). Η μονή λειτούργησε κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, ενώ σήμερα υπάρχει μόνο ένας μοναχός. Τριγύρω υπάρχουν ερείπια από κελιά, τάφους, δεξαμενές, αποθήκες, η τράπεζα, στάβλος, το ηγουμενείο, ελαιοτριβείο, τυροκομείο, ξενώνας κλπ. Αρκετά κτίσματα είναι ερειπωμένα, η αναστύλωση όμως συνεχίζεται και σήμερα λειτουργεί το κτίσμα της νότιας πτέρυγας σαν αρχονταρίκι και ξενώνας.
Συνεχίζουμε δυτικά από μονοπάτι που οδηγεί στην κοντινή μονή Αρετίου, που ξεχωρίζει από μακριά με τον φροντισμένο κήπο της, σαν πράσινη πινελιά στο άδενδρο τοπίο.
Η Μονή της Αγίας Τριάδας Αρετίου βρίσκεται κοντά στο χωριό Καρύδι, σε μια ξηρή και απομονωμένη περιοχή της επαρχίας Μιραμπέλου. Από τα πιο σημαντικά κτιριακά μοναστικά συγκροτήματα της Κρήτης, παρέμεινε ερειπωμένο για πολλά χρόνια. Σήμερα έχει αναστηλωθεί και κατοικείται από μοναχούς. Πρόκειται για μονή φρουριακού τύπου, καθώς είναι περιτειχισμένη από τείχος. Η είσοδος γίνεται μέσω στοάς, η οποία οδηγεί στις μεγάλες θολωτές αποθήκες, το στάβλο και την πύλη της εσωτερικής αυλής. Στον κυρίως περίβολο υπάρχουν δεξαμενές και διώροφες πτέρυγες, όπου βρίσκονται τα κελιά, το μαγειρείο, το αρτοποιείο, η τράπεζα, οι αποθήκες, το σιδηρουργείο και άλλες εγκαταστάσεις. Εκτός του κλειστού περιβόλου βρίσκονται δύο μεγάλες ανοιχτές δεξαμενές για την συλλογή του νερού της βροχής, το ελαιοτριβείο, το τυροκομείο και 12 αιωνόβια κυπαρίσσια που συμβολίζουν τους 12 Αποστόλους. Το καθολικό της μονής βρίσκεται στο κέντρο του περιβόλου, είναι ναός μονόχωρος καμαροσκέπαστος με οξυκόρυφη καμάρα και λιθανάγλυφο θύρωμα και στο κωδωνοστάσιο υπάρχει καμπάνα με επιγραφή 1618. Στον περίβολο βρίσκεται και δεύτερος ναός της Βενετοκρατίας, ο Άγιος Λάζαρος, με ταφικό χαρακτήρα, ενώ πρόσφατα εγκαινιάστηκε μέσα σε ένα πολύ μικρό δωμάτιο της μονής ο ναΐσκος του Οσίου Μακαρίου του Αιγυπτίου. Στο καθολικό διασώζονται αξιόλογες εικόνες της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας του 17ου αιώνα και έργα ανώνυμων ζωγράφων.
Περιπλανιόμαστε στο όμορφο κήπο της μονής, παρακολουθώντας την ενδιαφέρουσα ξενάγηση από τον ιερέα και απολαμβάνουμε την δροσιά κάτω από τα δέντρα, καθώς η μεσημεριανή ζέστη και υγρασία θυμίζουν καλοκαίρι. Αφήνουμε πίσω μας το φιλόξενο μοναστήρι και συνεχίζουμε μέχρι το εγκαταλειμμένο χωριό Χονδροβολάκοι. Το χωριό, φωλιασμένο σε μια βουνοπλαγιά, δύσκολα διακρίνεται καθώς οι πέτρες από τα μισογκρεμισμένα σπίτια του χωριού μπερδεύονται με τις βουνίσιες πέτρες. Τα έρημα σήμερα σπίτια με τα ανοιχτά πορτοπαράθυρα άλλοτε στέγαζαν πολυάριθμες οικογένειες που ασχολούνταν με την γεωργιοκτηνοτροφία. Πριν μερικές δεκαετίες στην περιοχή υπήρχαν πολλά ζωντανά χωριά (Ενωμένες Πολιτείες του Μεραμπέλλου λένε την περιοχή οι ντόπιοι) που σήμερα ερήμωσαν, καθώς οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν αλλού καλύτερες συνθήκες ζωής.
Συνεχίζουμε κατηφορικά προς την ίδια κατεύθυνση και από μακριά διακρίνουμε κάμποσους ανεμόμυλους με φόντο το πέλαγος. Οι παλιοί πέτρινοι πεταλόσχημοι ανεμόμυλοι, ξεδοντιασμένοι και χωρίς τη φτερωτή τους, στέκονται σήμερα άπραγοι κοιτώντας όλοι προς τον βορρά… Ακολουθούμε κατηφορική πορεία και στην περιοχή ανάμεσα στον Πάνω Λούμα και Σκινιά κάνουμε στάση στους ‘ανεμόμυλους του βαρώνου Φραουχαϊμ’. Πρόκειται για ιστορικούς ανεμόμυλους που χτίστηκαν το 1907 από λαϊκούς μαστόρους της πέτρας, ακολούθησαν την μοιραία πορείας εγκατάλειψης και παρακμής, μέχρι που τους ανακάλυψε ο βαρώνος, ο οποίος τους αναστήλωσε με φροντίδα και αγάπη σεβόμενος την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους. Δεν είχαμε την ευκαιρία να ξεναγηθούμε στο εσωτερικό τους, καθώς ο ιδιοκτήτης απουσίαζε, οπότε συνεχίσαμε προς τον Λούμα, ακολουθώντας κατηφορική πορεία σε παλιά μονοπάτια. Καταλήγουμε στην αφετηρία στις 2 το μεσημέρι, έχοντας διανύσει σε 3,5 ώρες 10,5χλμ, νιώθοντας δικαιωμένοι που ‘πήραμε τα βουνά’ και αυτή την Κυριακή.
Περισσότερες πληροφορίες για την πεζοπορία, την περιοχή και τα μοναστήρια, φωτογραφίες, βίντεο και χάρτης διαδρομής στο blog του συλλόγου
