Της Ελένης Βακεθιανάκη
Η ιστορία της αγγειοπλαστικής στο Θραψανό χάνεται πολύ πίσω στον χρόνο. Κι αν εκείνα τα χρόνια η κατασκευή των αγγείων εξυπηρετούσε ανάγκες της οικιακής οικονομίας, σήμερα η συγκεκριμένη λαϊκή τέχνη, με νέους πλέον προσανατολισμούς, παραμένει ανθηρή και παρά την κρίση, νερό και χώμα, αποδίδουν χρυσή υπεραξία. Άλλωστε ο πηλός είναι στο DNA του Θραψανιώτη.
Ενώ άλλες επιχειρήσεις βάζουν καθημερινά λουκέτο μην αντέχοντας την οικονομική πραγματικότητα, τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής στον Θραψανό, όχι μόνο συνεχίζουν τη σπουδαία λαϊκή παράδοση της περιοχής, αλλά συντηρούν οικονομικά τους μάστορες και ντόπιους εργάτες που απασχολούνται σε αυτά, ενώ τα αγγεία τους «ταξιδεύουν» σε όλο τον κόσμο.
Με αφορμή την 32η Γιορτή Θραψανιώτη Αγγειοπλάστη, ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Θραψανού Γιώργος Μαυραντωνάκης αναφέρει ότι εκεί που ήταν λίγα τα εργαστήρια και αγωνίζονταν οι άνθρωποι για την επιβίωση, τώρα υπάρχουν 15 στο χωριό και τέσσερα στο Ηράκλειο τα οποία έχουν πραγματικά πολύ δουλειά με εξαγωγικό, κατά κύριο λόγο, προσανατολισμό.
Δεν έχουμε «λουκέτα»
«Γνωρίζοντας τη γενικότερη κατάσταση, ευτυχώς στην περίπτωσή μας δεν έχουμε «λουκέτα», αν και πριν περίπου τέσσερα χρόνια υπήρχε μία κάμψη. Τώρα όμως ένας αγγειοπλάστης έχει συνεχώς δουλειά και μάλιστα τα τελευταία χρόνια άνοιξαν δύο νέα εργαστήρια. Κάθε εργαστήριο απασχολεί άτομα που συνεχίζουν την παράδοση και δουλεύουν τον πηλό για μεγάλα αγγεία, τα πιθάρια για τα οποία φημιζόμαστε, αν και υπάρχουν και εργαστήρια που δραστηριοποιούνται εμπορικά στα μικρά αγγεία, γλάστρες κλπ.» επισημαίνει ο κ Μαυραντωνάκης εκτιμώντας ότι «πάνω από το 80% της παραγωγής μεγάλων πιθαριών, που έχουν ως βάση το μινωικό πρότυπο, πάει στο εξωτερικό, κυρίως τα μεγάλα πιθάρια, τα οποία χρησιμοποιούνται π.χ. σε δρόμους για φύτεμα λουλουδιών όπως συμβαίνει στην Αυστραλία, το Μόναχο και άλλες γερμανικές πόλεις».
Το Θραψανό είναι ίσως το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα όπου φτιάχνονται τα μεγαλύτερα σε μέγεθος πιθάρια καθώς αυτό είναι το κύριο αγγειοπλαστικό προϊόν της περιοχής, ενώ παλιότερα ήταν και τα χρηστικά αντικείμενα όπως λαϊνια, κιούπια, σταμνιά, όλα με πολύ μεγάλη ανθεκτικότητα. «Στο σπίτι μας στο χωριό έχουμε ακόμα το λάδι στο πήλινο, όπως γίνονταν και με το κρασί. Στο σταμνί πίναμε νερό ενώ στο πήλινο, ακόμα και σήμερα, αν μαγειρέψεις στην παραστιά, η νοστιμιά δεν υπάρχει. Οι παλιοί είχαν έναν άλλο πολιτισμό που προσπαθούμε να τον γνωρίσουμε και στους νεότερους» τονίζει ο κ. Μαυραντωνάκης ο οποίος σημειώνει ότι στο Θραψανό υπάρχουν πιθάρια έως και 200 ετών τα οποία ήδη συγκεντρώνονται για τη δημιουργία Μουσείου Αγγειοπλαστών.
Βεντεμάριδες
Το Θραψανό (θράψαλα: όστρακα σπασμένων αγγείων) έχει χαρακτηριστεί ως το χωριό των αγγειοπλαστών και σύμφωνα με τον κ. Μαυραντωνάκη από το 1600 και μετά αναφέρεται η ύπαρξη της αγγειοπλαστικής σε όλη την Κρήτη με τον εντοπισμό πολλών «βεντεμάρικων» καμινιών. «Βεντέμα ή «τακίμι» για τον Θραψανιώτη ήταν η μετακίνηση μιας οργανωμένης ομάδας αγγειοπλαστών σε ένα μέρος της Κρήτης όπου δημιουργούσαν εξαρχής ένα εργαστήριο για παραγωγή αγγείων τα οποία διέθεταν επί τόπου στην περιοχή. Προϋπόθεση για τη μετακίνηση ήταν η περιοχή όπου πήγαιναν να έχει προϊόντα όπως δημητριακά, λάδι κ.α. ώστε να χρειάζονται χρηστικά αγγεία. Από την Κίσσαμο έως το Λασίθι έχουν πάει «τακίμια», βεντεμάριδες, από τον Μάιο και μέχρι τον Σεπτέμβρη. Αυτό έως τα μέσα της δεκαετίας του ’60 οπότε μπήκε στη ζωή μας το πλαστικό και τα πήλινα αγγεία απέκτησαν πλέον διακοσμητικό χαρακτήρα.
Γιορτή Θραψανιώτη Αγγειοπλάστη
Στο πλαίσιο της γιορτής, που θα πραγματοποιηθεί στις 14-15-16 Ιουλίου, διοργανώνεται και το 2ο Εκπαιδευτικό Φεστιβάλ Κεραμικής και Αγγειοπλαστικής όπου οι επισκέπτες, μικροί και μεγάλοι, θα έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα με κεραμίστες από το Κέντρο Μελετών Νεότερης Κεραμικής Αθηνών και τους αγγειοπλάστες του Θραψανού. Οι επισκέπτες θα παρακολουθήσουν το Σαββατοκύριακο και ψήσιμο κεραμικών σε καμίνι raku το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Γιαπωνέζοι για να ψήνουν τα σερβίτσια τους. Σε αυτό, ο αγγειοπλάστης πιάνει με λαβίδα το αγγείο που ψήνεται στους 900 βαθμούς, το τοποθετεί σε κουβά με άχυρα που πιάνουν φωτιά και ο καπνός που βγαίνει δημιουργεί χρωματισμούς στο αγγείο το οποίο στη συνέχεια μπαίνει σε κρύο νερό για να ολοκληρωθεί ο χρωματισμός του.
Φωτογραφίες: Από το 1ο Φεστιβάλ Κεραμικής
