N. Ταβερναράκης: "Το ΙΤΕ αναπτύσσει τεχνολογίες διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς"

Στο Μουσείο του Ανακτόρου της Απαγορευμένης Πόλης του Πεκίνου το κοινό ερευνητικό εργαστήριο μεταξύ του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και του Μουσείου του Ανακτόρου με την επωνυμία «NIKI: Chine- Greece Laser Technology Joint Laboratory on Cultural Heritage» αποτελεί ορόσημο στην μελέτη και συντήρηση των μοναδικών εκθεμάτων του Μουσείου βασιζόμενο στις πρωτοποριακές μεθόδους ανάλυσης, διάγνωσης και συντήρησης αντικειμένων και μνημείων πολιτισμικής κληρονομιάς με τεχνολογία λέιζερ που έχει αναπτύξει το ελληνικό Ινστιτούτο.

Το κοινό αυτό εργαστήριο είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο χωρών για ερευνητική συνεργασία και ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης, Πρόεδρος του Ίδρυματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και Πρόεδρος του European Institute of Innovation and Technology (EIT) μίλησε στο Naftemporiki.gr για το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Ερευνας, το εργαστήριο στην Κίνα αλλά και τα επόμενα σχέδια του ΙΤΕ.

Ποια είναι η λειτουργία και δράση του εργαστηρίου;

Στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), διεξάγεται πρωτοποριακή έρευνα στο πεδίο της εφαρμογής τεχνολογιών λέιζερ για την ανάλυση, διάγνωση, και συντήρηση μνημείων και έργων τέχνης. Ειδικό βάρος έχει δοθεί στην ανάπτυξη φορητών συσκευών, ώστε οι αναλυτικές και διαγνωστικές αυτές μεθοδολογίες να μπορούν να εφαρμοσθούν in situ σε μουσεία και εργαστήρια συντήρησης, καθώς και σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Προς την κατεύθυνση αυτή, εδώ και αρκετά χρόνια, έχουμε αναπτύξει τεχνικές καθαρισμού μαρμάρων με λέιζερ, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για τον καθαρισμό των Καρυάτιδων και άλλων μαρμάρων στην Ακρόπολη. Μάλιστα, το Ινστιτούτο είναι εθνικός εκπρόσωπος στην Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Ερευνητικών Υποδομών για την Πολιτισμική Κληρονομιά.

Ποιές είναι οι τεχνολογίες που ανέπτυξε το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ και χρησιμοποιούνται στο εργαστήριο και πώς αξιοποιούνται εκεί;

Οι δράσεις του εργαστηρίου Εργαστήριο Φωτονικής Εφαρμογών στην Πολιτισμική Κληρονομιά (PhoHS) του ΙΗΔΛ του ΙΤΕ εστιάζονται στην έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής στα πεδία της φωτονικής, της φωτοαποδόμησης με λέιζερ, και της φασματοσκοπίας. Παράλληλα, το εργαστήριο αναπτύσσει νέα ερευνητικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς. Ως παράδειγμα θα αναφέρω τα γλυπτά της Ακρόπολης, για τα οποία το εργαστήριο ανέπτυξε ένα καινοτόμο σύστημα καθαρισμού με λέιζερ. Η πρωτοπόρος μεθοδολογία αυτή οδήγησε στην αποτελεσματική και ασφαλή αφαίρεση των περιβαλλοντικών ρύπων και επικαθίσεων αιθάλης, και στην αποκάλυψη των λεπτομερειών και των μυστικών της αρχαίας επιφάνειας.

Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;

Πριν από λίγα χρόνια, εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για την τεχνική καθαρισμού μαρμάρων με λέιζερ, από την Κίνα, όπου υπάρχουν υψηλά επίπεδα μόλυνσης και διάβρωσης των μνημείων. Μάλιστα, το 2015, μας επισκέφθηκε, στο Ηράκλειο, Κινέζικη Αντιπροσωπεία και συμφωνήσαμε το ΙΤΕ να οργανώνει ένα εργαστήριο καθαρισμού μαρμάρων και αρχαιοτήτων μέσα στην Απαγορευμένη Πόλη. Αυτό υπήρξε το εφαλτήριο για την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΙΤΕ και του Μουσείου του Ανακτόρου της Απαγορευμένης Πόλης στο Πεκίνο. Στο πλαίσιο του Κοινού Εργαστηρίου “China-Greece Belt and Road Joint Laboratory on Cultural Heritage Conservation Technology”, τα δυο Ιδρύματα θα μπορούν να συμμετέχουν από κοινού σε ερευνητικά έργα με στόχο την προστασία και αποκατάσταση της πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και την έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Επίσης, η συνεργασία αυτή προβλέπει την ανταλλαγή ερευνητών, την οργάνωση μαθημάτων, συνεδρίων, σεμιναρίων, και δημοσίευση κοινών επιστημονικών εργασιών.

Η χρήση αυτών των τεχνολογιών που ανέπτυξε το ΙΗΔΛ γίνεται αντικείμενο μελέτης από τους επιστήμονες του ΙΗΔΛ ώστε να προχωρήσουν σε αναβαθμίσεις αυτών των τεχνολογιών ή ανάπτυξη κάποιων νέων ακόμη πιο προηγμένων;

Η πολυετής έρευνα και πολύτιμη τεχνογνωσία του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ στο πεδίο της διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς έχει αποφέρει πρωτοποριακά ερευνητικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, και έχει οδηγήσει σε σημαντικές συνεργασίες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Οι τεχνικές λέιζερ που αναπτύσσει το εργαστήριο για την ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομίας, έχουν, μεταξύ άλλων, οδηγήσει σε μεθόδους καθαρισμού για την απομάκρυνση επικαθίσεων από μνημεία, και στην ανάπτυξη φορητών συστημάτων για την ανάλυση υλικών με φασματοσκοπίες λέιζερ και για την μελέτη της δομικής κατάστασης έργων τέχνης και μνημείων. Τα αναλυτικά ευρήματα που προκύπτουν από τις φασματοσκοπικές αυτές τεχνικές, επιτρέπουν, στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς, τον χαρακτηρισμό και την ταξινόμηση των υπό μελέτη αντικειμένων, και, στους συντηρητές, την επιλογή κατάλληλων μεθοδολογιών συντήρησης και προστασίας των έργων τέχνης και των μνημείων.

Υπάρχει συζήτηση είτε με το Μουσείο του Ανακτόρου είτε με άλλους φορείς της Κίνας για επέκταση της συνεργασίας με το ΙΤΕ και σε άλλα πρότζεκτ;

Η προώθηση της διηπειρωτικής ακαδημαϊκής και ερευνητικής συνεργασίας είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων παγκόσμιων προκλήσεων που απαιτούν τις συντονισμένες προσπάθειες των επιστημονικών κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η πανδημία COVID-19. Το ΙΤΕ, ανταποκρινόμενο ακριβώς σε αυτήν τη γενική στρατηγική, έχει συνάψει στρατηγικές συνεργασίες με πολιτειακούς φορείς και ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα της Κίνας, οι οποίες, μεταξύ άλλων, διευκολύνουν την κινητικότητα φοιτητών και ακαδημαϊκού προσωπικού μεταξύ Κίνας και Ευρώπης, και υποστηρίζουν κοινές εκπαιδευτικές και ερευνητικές πρωτοβουλίες. Ως πρόσφατο παράδειγμα θα αναφέρω την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΙΤΕ και του Πανεπιστημίου Xi’an Jiatotong-Liverpool (XJTLU) της Κίνας, συνεργασία που φιλοδοξεί να συμβάλει περαιτέρω στην προώθηση της έρευνας αιχμής, με όρους επιστημονικής αριστείας, και στα δύο Ιδρύματα, και να αποτελέσει τη βάση μιας μακροχρόνιας και γόνιμης συνεργασίας.

Υπάρχουν σε εξέλιξη ή είναι υπό συζήτηση ανάλογες διεθνείς συνεργασίες του ΙΤΕ;

Η επιστήμη και η έρευνα είναι από τη φύση τους εξωστρεφείς. Η ίδια η έρευνα είναι μια παγκοσμιοποιημένη δραστηριότητα. Είναι συνεπώς εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχει επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα σε ερευνητικές ομάδες της χώρας μας και του εξωτερικού. Χρειάζεται να παρακολουθούμε τις εξελίξεις και να υιοθετούμε έγκαιρα αλλά και αποτελεσματικά τις νέες τεχνολογίες και τεχνογνωσίες προκειμένου να είμαστε ανταγωνιστικοί σε διεθνές επίπεδο. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να εξασφαλίσουμε περισσότερες χρηματοδοτήσεις αλλά και καλύτερα ερευνητικά αποτελέσματα.

Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο της Ελλάδας. Διαθέτει 10 Ερευνητικά Ινστιτούτα, περισσότερα από 1.600 Μέλη, υπερσύγχρονες υποδομές, προσωπικό υψηλών δεξιοτήτων και εξειδίκευσης και πολυάριθμες διεθνείς διακρίσεις, μεταξύ των οποίων 41 εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας – ERC (τα περισσότερα στην Ελλάδα) και 180 Βραβεία Αριστείας Marie-Curie. Το ΙΤΕ έχει καταγράψει σημαντικές, ιδιαίτερα ανταγωνιστικές ερευνητικές, παραγωγικές και χρηματοδοτικές επιτυχίες, ενώ κατατάσσεται 1ο μεταξύ των Ερευνητικών Κέντρων της Ελλάδας, σε ό,τι αφορά την ερευνητική παραγωγή, την επιστημονική αριστεία αλλά και τη διεκδίκηση ανταγωνιστικών χρηματοδοτήσεων. Τα Ερευνητικά Ινστιτούτα του, με παρουσία σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Χανιά, Πάτρα, Ιωάννινα και Αθήνα, δραστηριοποιούνται σε τομείς μεγάλου επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού ενδιαφέροντος: Επιστήμη Λέιζερ και Φωτονική, Μικρο/Νανο-ηλεκτρονική, Προηγμένα Υλικά, Μοριακή Βιολογία και Γενετική, Γονιδιωματική, Βιοτεχνολογία, Ιατρική Ακριβείας, Βιολογία Συστημάτων, Πληροφορική, Βιοπληροφορική, Ρομποτική, Τηλεπικοινωνίες, Εφαρμοσμένα και Υπολογιστικά Μαθηματικά, Χημική Μηχανική, Κοινωνικές Επιστήμες, Ενέργεια, Περιβάλλον, Αστροφυσική και Αστρονομία. Το Ίδρυμα διαθέτει Δομές σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Βόλο, όπως οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ένας εκδοτικός οίκος υψηλής ποιότητας, το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης, μια θερμοκοιτίδα επιχειρηματικής δραστηριότητας και νεοφυών εταιρειών, καθώς και το Δίκτυο ΠΡΑΞΗ, μια υπηρεσία διαμεσολάβησης και μεταφοράς τεχνολογίας με σημαντική εμπειρία στη διασύνδεση των ερευνητικών δραστηριοτήτων. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε λιγότερες από τέσσερις δεκαετίες, από την ίδρυσή του έως σήμερα, οι άνθρωποι του ΙΤΕ έχουν καταφέρει να κάνουν γνωστή τη Χώρα μας στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και να το αναδείξουν στο κορυφαίο ερευνητικό Ίδρυμα στην Ελλάδα και σε ένα από τα καλύτερα στην Ευρώπη.

Το ΙΤΕ επενδύει, διαχρονικά, σε δράσεις που σχετίζονται με τη διεθνοποίηση της έρευνας στην Ελλάδα, υποστηρίζοντας πρωτοβουλίες εξωστρέφειας όπως η συνεργασία με το Μουσείο του Ανακτόρου της Απαγορευμένης Πόλης. Μάλιστα, το Ίδρυμα συνεργάζεται στενά με τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα του εξωτερικού, επιδιώκοντας, διαχρονικά, στρατηγικές συμφωνίες συνεργασίας για την προώθηση της έρευνας, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας, με γνώμονα το όφελος της Κοινωνίας. Πρόκειται για πρωτοβουλίες που προσδίδουν σημαντική αναπτυξιακή δυναμική στην εγχώρια οικονομία, και αποφέρουν πολλαπλά οφέλη για το επιστημονικό οικοσύστημα της Ελλάδας.