Ο Νικόλαος Κτιστάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μία υποβαθμισμένη γειτονιά του Ηρακλείου κοντά στο Ανωγειανό, το 1ο Δημοτικό Σχολείο. Μία υποτροφία από το Κολλέγιο Αθηνών, στα 9 του χρόνια, ήταν εκείνη που τον πήρε μακριά από την Κρήτη αλλά ταυτόχρονα του παρείχε όλα τα απαραίτητα εφόδια και του έδωσε την ώθηση για να διαπρέψει στη μετέπειτα πορεία του.
Παρότι έχουν περάσει 55 χρόνια από τότε που έφυγε από την Κρήτη κάθε καλοκαίρι, μέχρι και σήμερα, επισκέπτεται το μικρό, ταπεινό σπίτι στη μικρή γειτονιά… Μιλάει με τους νέους γείτονες και εξηγεί στη σύζυγο και τα δύο παιδιά του τη μακρά διαδρομή που διένυσε από το Ηράκλειο μέχρι να γίνει ερευνητής στο Ινστιτούτο Babraham του Πανεπιστημίου Cambridge.
Περιγράψτε μας, σας παρακαλώ, τα παιδικά σας χρόνια στο κέντρο του Ηρακλείου.
Ζούσαμε σε ένα μικρό σπίτι δύο δωματίων στην Κουρμούληδων, ένα δρόμο που ξεκινάει από το παλιό Πανάνειο και καταλήγει στο Καμαράκι. Οι γονείς μου ήταν δημόσιοι υπάλληλοι. Η γειτονιά μας ήταν πολύ δεμένη και υπήρχαν πολλά παιδιά πού παίζαμε μαζί τα απογεύματα η στις διακοπές. Σχολείο πήγα στο 1ο Δημοτικό (Ανωγειανό), και δασκάλα μου ήταν η κυρία Μαρία Μπαντουβά, που δυστυχώς πέθανε πριν λίγους μήνες. Τα χρόνια εκείνα ήταν φτωχικά για τους περισσότερους όπως και για την οικογένεια μου, αλλά και ευχάριστα, τουλάχιστον για εμάς τα παιδιά. Το Ηράκλειο ήταν μια μικρή πόλη- η ρομαντική γωνιά στον Μασταμπά θεωρούνταν προάστιο!
Πως καταφέρατε να φύγετε από το Ηράκλειο;
Τον Ιανουάριο του 1969 το Κολλέγιο Αθηνών ζήτησε από τα (δημόσια) δημοτικά σχολεία της Κρήτης να προτείνουν έναν μαθητή της τρίτης τάξης για να πάρει μέρος σε έναν παγκρήτιο διαγωνισμό με έπαθλο μία υποτροφία για να φοιτήσει για 10 χρόνια στο Κολλέγιο σαν οικότροφος μαθητής. Η κυρία Μπαντουβά πρότεινε εμένα και κέρδισα τον διαγωνισμό. Το Κολλέγιο τότε είχε ένα μεγάλο πρόγραμμα υποτροφιών για παιδιά από την επαρχία που ήταν καλοί μαθητές και θα μπορούσαν να αποκτήσουν μια καλύτερη παιδεία στο εξαιρετικό για την εποχή εκπαιδευτικό περιβάλλον του Κολλεγίου.
Ποια ήταν η διαδρομή σας από το Κολλέγιο Αθηνών μέχρι το Cambridge;
Από το Κολλέγιο Αθηνών συνέχισα τις σπουδές μου με υποτροφία στην Νέα Υόρκη και μετά στο Ντάλλας του Τέξας. Έμεινα συνολικά 17 χρόνια στην Αμερική πριν πάω στην Αγγλία στο Ινστιτούτο που εργάζομαι μέχρι σήμερα στο Cambridge.
Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
Δεν αντιμετώπισα πολλές δυσκολίες στον επαγγελματικό και ακαδημαϊκό τομέα, όμως σίγουρα είχα μια ασυνήθιστη προσωπική ζωή έχοντας φύγει από 9 χρονών από την οικογένεια μου και από 18 χρονών από την Ελλάδα. Αυτό είναι κάτι που συζητούσαμε συχνά με τους γονείς μου, αν δηλαδή άξιζε τελικά τον κόπο να γίνουν τα πράγματα όπως έγιναν, και αν θα γινόταν το ίδιο σήμερα. Σίγουρα το γεγονός ότι για την εποχή που μιλάμε οι ευκαιρίες που μου παρουσιάστηκαν ήταν σχεδόν μυθικές για τα οικονομικά μας δεδομένα έπαιξε μεγάλο ρόλο στις αποφάσεις που πάρθηκαν. Από την άλλη, το γεγονός ότι η οικογένεια μου ήταν πολύ δεμένη βοήθησε να κρατήσω την ουσιαστική επαφή μαζί της όλα αυτά τα χρόνια.
Πότε και για ποιο λόγο αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την Βιολογία;
Ο σκοπός πηγαίνοντας στην Αμερική ήταν να σπουδάσω ιατρική και ακολούθησα ένα πρόγραμμα σπουδών που ονομάζεται pre-med (προ-ιατρική, αν και δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία με την Ελλάδα). Στην πορεία των σπουδών μου ανακάλυψα ότι με ενδιαφέρει περισσότερο ο μηχανισμός της ανθρώπινης φυσιολογίας και οι μοριακές αιτίες των ασθενειών, και κατάλαβα ότι θα με κάλυπτε περισσότερο ένα διδακτορικό στη Βιολογία. Σήμερα στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά προγράμματα σπουδών που συνδυάζουν την Βιολογία με την Ιατρική (λέγονται MD-Phd programs) και καλύπτουν ακριβώς αυτή την ανάγκη για όσους το επιθυμούν.
Γιατί η Βιολογία θεωρείται η επιστήμη του 21ου αιώνα;
Αυτό που εγώ βρίσκω πολύ ενδιαφέρον στην Βιολογία είναι ότι από τα μέσα του εικοστού αιώνα και μέχρι σήμερα μας δείχνει σε απίστευτη λεπτομέρεια τους μηχανισμούς που διέπουν την ζωή, συχνά βασιζόμενη με μη αναμενόμενες ανακαλύψεις που μας εκπλήσσουν. Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι η εξέλιξη δεν ακολουθεί κάποια προδιαγεγραμμένη πορεία αλλά συνέχεια προσαρμόζει και τροποποιεί μηχανισμούς για να προχωρήσει σε κάτι διαφορετικό. Από την άλλη, και σε πρακτικό επίπεδο, το ότι μπορούμε να κατανοήσουμε σε σχετικά σύντομο χρόνο τον τρόπο που ένας ιός (του AIDS η ο COVID-19) μολύνει έναν οργανισμό αλλά και να μπορέσουμε να φτιάξουμε όπλα για να τον αντιμετωπίσουμε είναι νομίζω ένα τεράστιο επίτευγμα της επιστήμης της Βιολογίας που θα συνεχίσει να ισχύει και στο μέλλον για διαφορετικές βιολογικές απειλές.
Τι είναι η αυτοφαγία, που μελετάτε από το 1996;
Η αυτοφαγία είναι ένας μηχανισμός που συναντάμε σε όλους τους αναπτυγμένους οργανισμούς αλλά και στους μύκητες. Ο αρχικός σκοπός ήταν μάλλον να δημιουργεί θρεπτικές ουσίες κανιβαλίζοντας κυτταρικά συστατικά όταν οι θρεπτικές ουσίες εκτός κύτταρου είναι πολύ περιορισμένες. Με αυτό τον τρόπο η αυτοφαγία επεκτείνει την ζωή των κυττάρων και τα αποτρέπει από το να πεθάνουν. Στην πορεία, μια δεύτερη ιδιότητα της αυτοφαγίας ήρθε στο προσκήνιο, και αυτή ήταν η δυνατότητα να "καθαρίζει" επικίνδυνα συστατικά μέσα στο κύτταρο οδηγώντας τα στην αδρανοποίηση και καταστρέφοντας τα. Χωρίς αυτήν την λειτουργία, κύτταρα όπως αυτά του εγκεφάλου είναι δύσκολο να εξαφανίσουν επικίνδυνα συστατικά που θα οδηγούσαν σε νευροεκφυλιστικές διαταραχές.
Σκεφτήκατε ποτέ να τα παρατήσετε;
Ποτέ δεν σκέφτηκα να τα παρατήσω, αλλά σε κάποια φάση τελειώνοντας το διδακτορικό αναρωτήθηκα αν θα είχα μιά πιό ουσιαστική ζωή πηγαίνοντας να εργαστώ κάπου που υπάρχει μεγάλη οικονομική και κοινωνική ανάγκη, όπως σε κάποια χώρα της Αφρικής. Ο καθηγητής μου με άκουσε πολύ προσεκτικά, και με έπεισε ότι θα πρόσφερα περισσότερα συνεχίζοντας την δουλειά μου σε κάποιο πανεπιστήμιο στην Αμερική.
Για ποιο λόγο επιστρέφετε κάθε χρόνο στη μικρή γειτονιά σας στο Ηράκλειο; Τι είναι σημαντικό για εσάς;
Το Ηράκλειο είναι ο τόπος μου, και επομένως δεν θα μπορούσα να φανταστώ την ζωή μου μακριά από εδώ. Ερχόμαστε με την σύζυγο και τα παιδιά μου κάθε καλοκαίρι μια και εδώ έχουμε ακόμα μια μεγάλη και αγαπητή οικογένεια. Προσπαθώ επίσης όσο τα παιδιά μεγαλώνουν να τα πηγαίνω να βλέπουν την γειτονιά που μεγάλωσα στην Κουρμούληδων, γιατί έτσι μπορώ να τους συνδέσω καλύτερα με τα δικά μου παιδικά χρόνια και τη ζωή της εποχής τότε. Παρ' όλο που βλέπω πολλές συμπεριφορές στην σημερινή πόλη που με πληγώνουν, νομίζω και ελπίζω ότι ο καλός και φιλότιμος χαρακτήρας των Ηρακλειωτών υπάρχει ακόμα.
Πάρτι γενεθλίων στο Ηράκλειο
Σχολική γιορτή με συμμαθητές
Το σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε όπως είναι σήμερα
Χριστούγεννα με τους γονείς του στο μικρό σπίτι της οδού Κουρμούληδων
Στο Κολλέγιο Αθηνών με τον πατέρα του
Στο Κολλέγιο Αθηνών με συμμαθητές του
Διάλεξη για την αυτοφαγία στο Cambridge
Με συνάδελφο του στο Cambridge, αριστερά ο κ. Κτιστάκης
Πτυχίο στη Νέα Υόρκη
Στο Ντάλλας των ΗΠΑ
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
