Booking στα Πανεπιστήμια- Το παράδειγμα του Mathesis

Η Ελλάδα σχεδιάζει το πανεπιστημιακό της Booking.com. Ακραία η συσχέτιση; Οχι, απαντούν Ελληνες πανεπιστημιακοί στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αλλάζουν ραγδαία τα δεδομένα, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται «ψηφιακά εκπαιδευτικά malls». Στη χώρα μας η Study in Greece, η εταιρεία που συστάθηκε πρόσφατα από τα ελληνικά πανεπιστήμια και αποτελεί τον εθνικό φορέα για την υποστήριξη της διεθνοποίησής τους, σχεδιάζει «εκτός από την προβολή, και τη δυνατότητα φιλοξενίας εξ αποστάσεως προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών, όπως ακριβώς γίνεται με τις πλατφόρμες Coursera, edX κ.ά.», όπως ανέφερε στην «Καθημερινή» ο κ. Χρήστος Μιχαλακέλης, πρόεδρος της Study in Greece και καθηγητής του τμήματος Πληροφορικής και Τηλεματικής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ετσι, τα ελληνικά πανεπιστήμια θα απευθυνθούν όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στη διεθνή αγορά, προσελκύοντας φοιτητές στα προγράμματά τους μέσω των ψηφιακών εφαρμογών. Ουσιαστικά, η εξωστρέφεια και διεθνοποίηση των ελληνικών ΑΕΙ μπορεί να περάσει και μέσω των εκπαιδευτικών malls.

«Οταν κάποιος θέλει να κλείσει ένα ξενοδοχείο σήμερα, σπάνια πηγαίνει στον ιστότοπο του ξενοδοχείου. Αντίθετα είναι πιο πιθανό να πάει στην Booking.com και να επιλέξει κατάλυμα από μια μακρά λίστα εναλλακτικών προτάσεων, αφού συγκρίνει τιμές, φωτογραφίες και κριτικές. Οι πλατφόρμες μάθησης, όπως το Coursera, το edX και το Udemy, κάνουν κάτι παρόμοιο στον εκπαιδευτικό χώρο. Οι επενδυτές πιστεύουν ότι αυτές οι πλατφόρμες θα αποκτήσουν μεγαλύτερη σημασία και σύντομα θα γίνουν το κύριο κανάλι μέσω του οποίου οι υποψήφιοι φοιτητές θα επιλέγουν εκπαιδευτικά προγράμματα», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», ο κ. Χρύσανθος Δελλαρόκας, αντιπρύτανης για την Ψηφιακή Μάθηση και την Καινοτομία, καθηγητής Πληροφοριακών Συστημάτων και κάτοχος της έδρας Shipley στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.

Σπουδές εξ αποστάσεως

Συγκεκριμένα, τα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο έσπευσαν να υιοθετήσουν αυτή τη δυνατότητα, προσφέροντας εξ αποστάσεως προπτυχιακά και, κυρίως, μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Ανάμεσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και πολύ γνωστά ιδρύματα, όπως στις ΗΠΑ τα Boston University, Arizona State University, University of Michigan, στο Ηνωμένο Βασίλειο τα Imperial College of London, University of London, University of Leeds κ.ά. Η θεματολογία των προγραμμάτων περιλαμβάνει αντικείμενα αιχμής, όπως πληροφορική, ασφάλεια δεδομένων, τεχνητή νοημοσύνη, οικονομικά, διοίκηση, δημόσια υγεία κ.λπ. Επίσης, μεγάλοι οργανισμοί, όπως η Google και η ΙΒΜ, προσφέρουν προγράμματα κατάρτισης και εξειδίκευσης μέσω Διαδικτύου. Ενδεικτικά, το 2021 πάνω από 150 πανεπιστήμια προσέφεραν περισσότερα από 4.000 μαθήματα μέσω του Coursera. Η πλατφόρμα edX προσφέρει επίσης προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα. Τα πανεπιστήμια και οι υπόλοιποι οργανισμοί μπορούν είτε απλώς να προβάλουν και να διαφημίσουν τα προγράμματά τους, ή ακόμα και να τα υλοποιήσουν στις ηλεκτρονικές υποδομές αυτών των εταιρειών, μειώνοντας έτσι τα λειτουργικά κόστη και αποφεύγοντας προβλήματα όπως της ασφάλειας και της συντήρησης των υποδομών.

Από την πλευρά τους τα ελληνικά πανεπιστήμια προτίθενται να εισέλθουν δυναμικά στο πεδίο των εξ αποστάσεως μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Στόχος είναι να προσελκύσουν ξένους φοιτητές από όλο τον κόσμο, ενώ και Ελληνες μπορούν να εξυπηρετηθούν από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

«Ενας Ελληνας ναυτικός μού είχε πει πως ενδιαφέρεται να κάνει μεταπτυχιακό από το καράβι. Τα ασύγχρονα εξ αποστάσεως μεταπτυχιακά προγράμματα έχουν αναρτημένα μαθήματα, εκπαιδευτικό υλικό και βίντεο και εξυπηρετούν μια τέτοιας μορφής εκπαίδευση», παρατηρεί ο κ. Μιχαλακέλης. Τα ελληνικά πανεπιστήμια κινούνται στην τροχιά της διεθνοποίησης, έχοντας ήδη έναν μεγάλο αριθμό ξενόγλωσσων μεταπτυχιακών προγραμμάτων, σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων αιχμής. Ωστόσο «πρέπει να υιοθετήσουν την προσέγγιση της εξ αποστάσεως διδασκαλίας διεκδικώντας τη θέση τους στην παγκόσμια αγορά και αναρτώντας το υλικό τους σε μια διαδικτυακή πλατφόρμα», παρατηρεί ο κ. Μιχαλακέλης. Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα εξ αποστάσεως διδασκαλίας και για τα ελληνόγλωσσα προγράμματα, καθώς θα έχουν πρόσβαση εκπαιδευτικοί και άλλοι εργαζόμενοι σε ακριτικές και δυσπρόσιτες περιοχές.

Προς το παρόν, όπως ανέφερε στην «Κ» ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) Περικλής Μήτκας, το ενδιαφέρον των πανεπιστημίων περιορίζεται στην ανάπτυξη εξ αποστάσεως μεταπτυχιακών προγραμμάτων, τα οποία είναι στα σπάργανα αφού δεν υπήρχε έως τώρα το θεσμικό πλαίσιο (η ΚΥΑ που καθορίζει τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία οργάνωσης προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών με μεθόδους εξ αποστάσεως εκπαίδευσης εκδόθηκε στις 28/2/2023). «Προς το παρόν η Ελλάδα έχει υβριδικά εξ αποστάσεως προγράμματα. Δεν έχουμε τη σχετική κουλτούρα, ενώ πρέπει να περάσουν και τον σκόπελο της ΕΘΑΑΕ για να λάβουν πιστοποίηση, και αυτό δεν είναι εύκολο για τους Ελληνες πανεπιστημιακούς», παρατηρεί στην «Κ» πρύτανης κεντρικού ΑΕΙ. Και αυτό παρότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με δίδακτρα θεωρείται «Ελντοράντο» για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

«Οι εκπαιδευτικές πλατφόρμες θα βοηθήσουν τους μαθητές να κάνουν καλύτερα ενημερωμένες επιλογές από ένα ευρύτερο σύνολο προγραμμάτων. Θα βοηθήσουν τις μικρότερες εταιρείες που δεν διαθέτουν πόρους για εσωτερική εκπαίδευση να προσφέρουν ολοκληρωμένες ευκαιρίες αναβάθμισης των δεξιοτήτων στους υπαλλήλους τους. Θα προσφέρουν επίσης μια μεγαλύτερη, παγκόσμια αγορά στους παρόχους εκπαίδευσης, κάτι που μπορεί να βοηθήσει τα ελληνικά πανεπιστήμια να επεκτείνουν την εμβέλειά τους πέρα από την ελληνική αγορά», τονίζει ο κ. Δελλαρόκας.

Το παράδειγμα του Mathesis

Η πρόκληση είναι μεγάλη διότι ο διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ ΑΕΙ είναι ισχυρός, ενώ τα ΑΕΙ πρέπει να αποφασίσουν ποια προγράμματα θα προωθούν στις διαδικτυακές πλατφόρμες. «Τα μεταπτυχιακά προγράμματα θα μπορούσαν να γίνονται μέσω των διαδικτυακών εφαρμογών. Ωστόσο, το κόστος της οργάνωσης των μαθημάτων είναι υψηλό εάν θέλουμε να είναι ισάξιο με τα διαδικτυακά μαθήματα ξένων ΑΕΙ», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ» για το θέμα, ο κ. Στέφανος Τραχανάς, καθηγητής Φυσικής και επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας, και ψυχή του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων – Mathesis. Οπως προσθέτει ο ίδιος, «χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο περιεχόμενο αλλά και στις τεχνικές λεπτομέρειες των διαδικτυακών μαθημάτων και διαλέξεων ώστε να μη γίνει έκπτωση στην ποιότητα. Ο ανταγωνισμός από τα ξένα ΑΕΙ είναι μεγάλος και τα εξ αποστάσεως μεταπτυχιακά προγράμματα οφείλουν να είναι το ίδιο καλά με τα συμβατικά».

Οι παγίδες στην ψηφιακή πανεπιστημιακή «αγορά» 

Η ένταξη των μεταπτυχιακών προγραμμάτων ενός ΑΕΙ σε μια διεθνή ή εθνική διαδικτυακή πλατφόρμα είναι στοίχημα υψηλού ρίσκου, αφού οι ενδιαφερόμενοι συγκρίνουν και αξιολογούν ιδρύματα και προγράμματα. Και η σύγκριση μπορεί να προκαλέσει… πλήγματα στη φήμη ενός πανεπιστημίου. Από την άλλη, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να κατανοήσουν τις προκλήσεις που τίθενται από τις πλατφόρμες μάθησης στο επιχειρησιακό μοντέλο τους και πώς θα τις αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά. 

Σύμφωνα με τον κ. Δελλαρόκα, «για να μεγιστοποιηθεί η αξία της συμμετοχής σε μια πλατφόρμα μάθησης θα πρέπει να εντοπίσουν περιοχές με περιορισμένες προσφορές μαθημάτων σε πλατφόρμες μάθησης και να γίνουν ένα από τα πρώτα ιδρύματα που προσφέρουν μαθήματα σε αυτούς τους τομείς. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε συμφωνίες αποκλειστικότητας με την πλατφόρμα». 

Ωστόσο αυτό απαιτεί μια αλλαγή κουλτούρας για τα ελληνικά πανεπιστήμια. «Τα ιδρύματα θα πρέπει επίσης να βλέπουν τις πλατφόρμες μάθησης ως πηγές δεδομένων και εταίρους καινοτομίας, χρησιμοποιώντας τα πολύτιμα δεδομένα που συσσωρεύονται από τις πλατφόρμες για να σχεδιάσουν προγράμματα που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ταχύτατα μεταβαλλόμενες ανάγκες των εκπαιδευομένων και της βιομηχανίας. Θα πρέπει να είναι ανοιχτά σε νέες μορφές προγραμμάτων που προτείνονται από πλατφόρμες (όπως MicroMasters, specializations κ.λπ.), χρησιμοποιώντας τα ως εργαστήρια για να πειραματιστούν και να προωθήσουν την καινοτομία. Επιπλέον, τα ιδρύματα μπορούν να αξιοποιήσουν την παγκόσμια εμβέλεια των πλατφορμών μάθησης για να προσφέρουν εξειδικευμένα προγράμματα ή μαθήματα που μπορεί να μην είναι βιώσιμα στις τοπικές αγορές τους, αλλά μπορεί να έχουν επαρκή ζήτηση σε παγκόσμια κλίμακα (π.χ. λιγότερο δημοφιλείς γλώσσες, παλαιότερα εργαλεία προγραμματισμού)», τονίζει ο Ελληνας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. 

Στον αντίποδα, βέβαια, δεν λείπουν οι παγίδες, όπως το να κυριαρχήσουν μία ή δύο πολύ ισχυρές πλατφόρμες στην αγορά, με συνέπεια τη δημιουργία μονοπωλιακών συνθηκών. Γι’ αυτόν τον λόγο «τα ιδρύματα θα πρέπει να υιοθετήσουν στρατηγικές που υποστηρίζουν τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε πολλές πλατφόρμες». 

Η «πολυ-κατοικία» 

Μια προσέγγιση είναι η «πολυ-κατοικία», δηλαδή η συμμετοχή σε πολλαπλές πλατφόρμες για την ενθάρρυνση του ανταγωνισμού και την αποφυγή δέσμευσης σε μια ενιαία πλατφόρμα. Τα ιδρύματα θα πρέπει να αποφεύγουν να βασίζονται στην αποκλειστική τεχνολογία και τις υπηρεσίες μιας πλατφόρμας και να χρησιμοποιούν τη δική τους υποδομή παράδοσης περιεχομένου και υποστήριξης μαθητών, όποτε είναι δυνατόν. Θα πρέπει επίσης να αναπτύξουν εσωτερικές δυνατότητες για την παραγωγή περιεχομένου και το μάρκετινγκ, ώστε να είναι δυνατή η διαπραγμάτευση ή η εναλλαγή μεταξύ πλατφορμών όταν είναι απαραίτητο», λέει ο κ. Δελλαρόκας. 
Ενα άλλο σημαντικό ρίσκο για τα ΑΕΙ είναι η απώλεια της άμεσης σχέσης με τους φοιτητές, οι οποίοι θα πηγαίνουν πλέον στην πλατφόρμα για να εξυπηρετήσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες τους. «Τα ιδρύματα θα πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές για να διατηρήσουν μια στενή σχέση με τους εκπαιδευόμενους ακόμη και μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων τους. Αυτό μπορεί να γίνει, π.χ., με τη δημιουργία διαδικτυακών πυλών αποφοίτων (alumni portals), οι οποίες παρέχουν εργαλεία για την έρευνα ευκαιριών σταδιοδρομίας, εξατομικευμένα σχέδια αναβάθμισης δεξιοτήτων και πρόσβαση σε δίκτυα αποφοίτων (alumni networks) για συμβουλές και ευκαιρίες σταδιοδρομίας. Προσφέροντας μια ευρύτερη επιλογή προγραμμάτων μέσω συνεργασιών με ομότιμα ιδρύματα, τα ιδρύματα μπορούν να αξιοποιήσουν την καλύτερη κατανόησή τους για τις ανάγκες των αποφοίτων και τα δίκτυα αποφοίτων για να κρατήσουν τους μαθητές κοντά τους», σύμφωνα με τον ίδιο. 
Συμπερασματικά, οι πλατφόρμες μάθησης προσφέρουν ευκαιρίες στους ενδιαφερομένους να κάνουν καλύτερες εκπαιδευτικές επιλογές και στα ιδρύματα να επεκτείνουν την εμβέλειά τους και να προσφέρουν καλύτερα σχεδιασμένα προγράμματα. Ωστόσο, τα ιδρύματα πρέπει να ενεργήσουν με τρόπους που να αποφεύγουν την εμφάνιση μιας ή δύο κυρίαρχων πλατφορμών. Συμμετέχοντας επιλεκτικά σε πολλαπλές πλατφόρμες, σχηματίζοντας συνεργασίες με ομότιμα ιδρύματα και αξιοποιώντας τα δικά τους δίκτυα αποφοίτων, τα ιδρύματα μπορούν να διαμορφώσουν μια δομή αγοράς που ωφελεί τους φοιτητές, διατηρώντας παράλληλα μια ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στις πλατφόρμες μάθησης και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.