ΚΡΗΤΗ
Άγιος Μηνάς: Ο καβαλάρης του Μεγάλου Κάστρου και ο «Μεγάλος Αμπερντές»
Η ιστορία του μικρού ναού με τη μεγάλη και σπουδαία ιστορία!
Ο Άγιος Μηνάς, ως αγέρωχος καβαλάρης, εδώ και αιώνες περιδιαβαίνει τους δρόμους και τα σοκάκια του Μεγάλου Κάστρου παρέχοντας την προστασία του σε κάθε κάτοικο της πόλης.
Η σφαγή του 1821 και το θαύμα του 1826 που απέτρεψε μία δεύτερη αιματοχυσία το 1826, η καθιέρωση του Αγίου ως πολιούχου της πόλης μας, οι εικόνες αγιογραφημένες από σπουδαίους αγιογράφους του 18ου αιώνα, που σήμερα αποτελούν ανεκτίμητα κειμήλια θρησκευτικής λατρείας και εικαστικής τέχνης.
Ο παλαιός ναός του Αγίου Μηνά στέκει στη "σκιά" του επιβλητικού μεγάλου μητροπολιτικού ναού, ενός από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα, όπως επιβεβαίωσε σε πρόσφατη επίσκεψη της στο Ηράκλειο και η Υπουργός Πολιτισμού και αρχαιολόγος κ. Λίνα Μενδώνη.
Η ξεναγός και ιστορικός συγγραφέας, Αθηνά Σφακάκη, δίνει για το Cretalive απόσπασμα διαλέξεώς της με τίτλο:
«Ο παλαιός ναός του Αγίου Μηνά, θέση εναγκαλισμού ιστορίας και πολιτισμού»:
Ο Παλαιός Ναός του Αγίου Μηνά και ο περιβάλλων χώρος, είναι κέντρο πολιτιστικής ενότητας στην οποία διαδραματίσθηκαν μεγαλειώδη γεγονότα της νεότερης Κρητικής ιστορίας. Ιχνηλατείται στα μνημεία αυτής, και η μεταβυζαντινή εικονογραφία, η Κρητική Σχολή Ζωγραφικής και η συνέχεια αυτής.
Στη θέση του σημερινού Ναού υπήρχε ναός "MARIA PANATANASSO" κατά την Ενετοκρατία. Στον κώδικα ΙΙΙ του Πέτρου Καστροφύλακα, 1583, Εθνική βιβλιοθήκη της Βενετίας, αναφέρεται "MANDONA DE PANTANASSO". Στον κατάλογο του παπά Κομητά, αναγράφεται Άγιος Μηνάς και Μαρία Παντάνασσα.
Προ της αλώσεως της CANDIA το 1669, οι Τούρκοι όρισαν Μητροπολίτες. Προσπάθεια της διπλωματίας τους να πείσουν τους Κρητικούς ότι ήταν καλύτεροι από τους Ενετούς - διώκτες των ορθοδόξων. Μετά την μεταγραφή του Αγίου Ματθαίου στην Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά, ο ορθόδοξος Μητροπολίτης δεν είχε Ναό. Ο Παύλος Κλάδης, ιερέας από τις Αρχάνες, έγραψε:
«....Να φαίνεται αρχιερεύς, την Κρήτη να ορίζη,
και να μην έχει εκκλησιά διά να ψαλμουδίζη,
μα να γυρίζει τα χωριά να πα να λειτρουγάται
και μέρα νύκτα όφκαιρα και να παραπονάται.
Να βλέπει το κουράδι του άλλοι για να το τρώσι
και να μην έχει ο πτωχός αυτός λιγάκι βρώση.
Αυτός μόνο να λέγεται Κρήτης Μητροπολίτης
κιόλα τα εισοδήματα να παίρνει ο Σιναΐτης.........».
Το 1725 ο Μητροπολίτης Γεράσιμος Λετίτζης, ανακαίνισε παλαιό ναΐσκο της Παντάνασσας, που αφιερώθηκε στον Αγ. Μηνά και στην Υπαπαντή. Χάρισε στους Χριστιανούς, του Τουρκοκρατούμενου Χάνδακα θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο. Ήταν η πρώτη νίκη του Χριστιανικού στοιχείου!
Στην προσπάθεια είχε υποστηρικτές τα επισημότερα πρόσωπα της Χριστιανικής κοινότητας. Τα εγκαίνια του δίκλιτου ναού του Αγίου Μηνά έγιναν το 1735.
Στο κατασάρκιον της Αγίας Τραπέζης, στο κλίτος της Υπαπαντής, επιγραφή σταυροειδώς διατεταγμένη, φέρει χρονολογία 1745.
Ο αείμνηστος Θεοχάρης Δετοράκης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, έγραψε ότι στην αντικατάσταση του παλαιού εφθαρμένου κατασάρκιου, ο χαράκτης μπέρδεψε τα στοιχεία Λ και Μ (1745= ΑΨΜΕ. 1735= ΑΨΛΕ).
Ο Παύλος Κλάδης, δεν αφήνει αμφιβολία για τον χρόνο 1735, των εγκαινίων:
«...Λοιπόν στις δέκα του μηνός ήγουν του Νοεμβρίου,
ανοίχτηκεν η εκκλησιά Μηνά του Υπεραγίου
μέσα στούς επτακόσιους πέντε με τους τριάντα,
χιλίους λέγω από χριστού κι εμάθετε τα πάντα....».
Στο ερώτημα πως εισήχθη η λατρεία του Αιγυπτίου Αγίου Μηνά στην Κρήτη, δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις. Επικρατέστερη είναι η άποψη ότι μετελαμπαδεύθη η λατρεία του Αγίου Μηνά από την Αίγυπτο στην Κρήτη επί Μητροπολίτη Γορτύνης Ευμενίου, 7ος αιώνας μ.Χ. λόγω των στενών σχέσεων του με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Ο ίδιος μετέβη εις Θηβαϊδα όπου και απέθανε. Το σκήνωμά του μετεφέρθη στην Κρήτη και ετάφη στο όρος Ράξος, όπου είχε ταφεί και ο Κύριλλος.
Η αρχαιότερη γνωστή μαρτυρία σχέσης του Αγίου Μηνά με την Κρήτη, είναι ιαμβικό επίγραμμα, του 1661, φυλασσόμενο στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Αποδίδεται στον Ταπεινό Ιωάννη, ιερομόναχο Ιωάννη Τρουλλινό, μαχητή, υπερασπιστή του Χάνδακα κατά τον Κρητικό πόλεμο. Ο Άγιος προσδιορίζεται σε αυτό "Κρήτης αρωγός".
«Ω Μηνά μάρτυς του Ιησού Γεννάδα,
Κρήτης αρωγέ μη νυν αυτής παρίδης
Αλλ’ υπέρ ημών των Κρητών αεί μάχου
Θραύσον τε, μάρτυς, τα των βαρβάρων θράση
ημάς βλάβης δίχα τε φυλάττων πάσης».
Το 1733, ο Αρχιεπίσκοπος του Σινά Νικηφόρος, έστειλε στον ναό, ιερό λείψανο του Αγίου Μηνά, που φυλάσσεται σε ασημένια στεφάνη, στον μεγάλο Ναό του Αγίου Μηνά.
Το 1800, ο Μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης μετέφερε από την Μονή Βροντησίου, στον Χάνδακα έξι εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού και κόσμησε τον ναό του Πολιούχου. Οι εικόνες εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης. Τον παλαιό Ναό του Αγ. Μηνά κοσμούν έργα των αδελφών Ζαχαρία και Γεωργίου Καστροφυλάκων, Γεωργίου Κυδωνιαίως, Πολυχρόνη, και άλλων "μικρότερων" εικονογράφων και καταδεικνύουν τη συνέχεια της Κρητικής Σχολής. Η καλλιτεχνική έκφραση και τα υψηλού επιπέδου επιγράμματα, είναι λαμπρές μαρτυρίες διαφοροποίησης του Χριστιανικού στοιχείου από το Μουσουλμανικό. Ο Ναός και η ευρύτερη περιοχή, υπήρξαν θέατρα αιματηρών επιχειρήσεων Τούρκων εναντίον Χριστιανών, γεγονότα υπεράνω ανθρωπίνης υποστάσεως. Δράματα και θαύματα.
Ο Μεγάλος Αμπερντές, το μεγάλο κακό
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΜΠΕΡΝΤΕΣ, ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΚΟ. Ήταν 23η προς 24η Ιουνίου 1821 όταν επιβάτες πλοίου μετέφεραν στο Ηράκλειο, την είδηση της επανάστασης στην Πελοπόννησο. Το γεγονός εξαγρίωσε τους Τούρκους. Με πρόφαση Συνόδου κάλεσαν τους Μητροπολίτες στον Χάνδακα. Παρά την πρόνοια του Μητροπολίτη Γεράσιμου και τα μηνύματα αγνόησης της πρόσκλησης, προσήλθαν πέντε Ιεράρχες. Κατά την τέλεση προσυνοδιακής Θείας Λειτουργίας στον Ναό του Αγίου Μηνά, ορδές Τούρκων επετέθησαν στο συγκεντρωμένο πλήθος των Χριστιανών. Επί ημέρες και νύχτες, με επίκεντρο τη συνοικία του ναού, έσφαζαν, λεηλατούσαν και κατέστρεφαν. Τα γεγονότα κατεγράφησαν ως «ο Μεγάλος Αμπερντές».
Μεταξύ των 800 νεκρών, ο Μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης, ο Άγιος Γεράσιμος ο Κρήτης σήμερα και οι πέντε αρχιερείς, των οποίων τα ονόματα είναι χαραγμένα σε εντοιχισμένη πλάκα στον μεγάλο Ναό του Αγίου Μηνά. Ο λειτουργών ιερέας σφαγιάσθηκε επί της Αγίας Τραπέζης. Σφαγιάσθηκαν και επίλεκτα μέλη της κοινωνίας όπως ο ιατρός Ιωάννης Λευθεραίος, ο Γεώργιος Νικολετάκης, κ.ά. Τα θύματα ετάφησαν στο ναό του Αγίου Ματθαίου και στα Ενετικά σπιτάλια, στον χώρο του σημερινού 8ου Δημοτικού Σχολείου. Ο «μεγάλος Αμπερντές», το μεγάλο κακό, σκοπό είχε εκφοβισμό των Κρητών, προς αποτροπή επαναστατικών κινήσεων.
Το μεγάλο θαύμα του Αγίου Μηνά. Αφήγηση του ενδεκάχρονου τότε Στέφανου Νικολαΐδη. Οι Τούρκοι το 1826 είχαν προγραμματίσει σφαγή των Χριστιανών, την νύκτα του Πάσχα. Η σφαγή απευφεύχθη επειδή καβαλάρης σε λευκό άλογο, ο "Αγάς", περιήρχετο τους δρόμους και έδιδε εντολές αποχώρησης των Τούρκων. Απεδείχθη ότι δεν ήταν ο Αγάς. Ανεγνωρίσθη ο Άγιος Μηνάς. Από τότε Τούρκοι εσέβοντο και κρυφά αφιέρωναν στον προστάτη του Κάστρου. Την Τρίτη της Διακαινησίμου τελείται ακολουθία εις ανάμνηση του θαύματος του Αγίου Μηνά και μνημόσυνο υπέρ των 800 θυμάτων του Μεγάλου Αμπερντέ.
Οι καταστροφές από το μεγάλο σεισμό του 1846
Το 1846 λόγω μεγάλου σεισμού, ο Ναός υπέστη μερική καταστροφή.
Το 1850 ήχησε η πρώτη καμπάνα, επί Μητροπολίτου Βυζάντιου Διονυσίου. Το 1856 κατέστη ετοιμόρροπος ο Ναός λόγω του σεισμού και επισκευασθείς εγκαινιάσθη το 1857.
Δείτε επίσης:
Στα άδυτα του υπέρλαμπρου ναού του Αγίου Μηνά- Δείτε βίντεο
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
