Το πρώτο σήμα κινδύνου πριν τη διάλυση της χώρας

Του Κώστα Α.Μπογδανίδη

Εκατό πέντε χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την πρώτη παραίτηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που ουσιαστικά σήμανε την αρχή του Εθνικού Διχασμού. Στις 21 προς 22 Φεβρουαρίου 1915 ο Εθνάρχης δεν άντεξε τις πιέσεις που ασκούσε το Παλάτι για «ουδετερότητα» στον πόλεμο και υπέβαλε την παραίτησή του. Πρόκειται για μία διαφωνία που θα οδηγήσει σε αμείλικτη σύγκρουση τον ελληνικό λαό για πολλές δεκαετίες.

Το φαινόμενο της εμπλοκής των βασιλέων στα πολιτικά πράγματα δεν είναι μόνο ελληνικό. Αλλά, δυστυχώς, μόνο στην χώρα μας είχε τέτοιες διαστάσεις καθώς οι θεσμοί εμφανίζονταν ευάλωτοι στις έξωθεν παρεμβάσεις.

Η συνεχής αδυναμία συνεννόησης με το βασιλιά οδηγεί το Βενιζέλο στην απόφαση να παραιτηθεί το Φεβρουάριο του 1915. Θα επανέλθει φυσικά στην κυβέρνηση με τις εκλογές του Μαΐου του 1915, που διενήργησε η διορισμένη από το βασιλιά υπηρεσιακή κυβέρνηση του Δημήτριου Γούναρη, του κυριότερου εκπροσώπου της αντιβενιζελικής παράταξης που εκτελέστηκε αργότερα στο Γουδί ως πρωταίτιος για την Μικρασιατική Καταστροφή.

Η διαφωνία όμως των δύο αντρών παίρνει ολοένα και κρισιμότερες διαστάσεις. Ο βασιλιάς εξακολούθησε να αντιστρατεύεται με κάθε τρόπο την πολιτική του Βενιζέλου προκαλώντας την οριστική παραίτηση του τελευταίου τον Οκτώβριο του 1915.

Ακολουθεί περίοδος δικτατορικής σχεδόν διακυβέρνησης της χώρας από το βασιλιά μέσω ανίσχυρων, υποταγμένων στις θελήσεις του κυβερνήσεων με τη Βουλή διαλυμένη, ενώ σφοδρή τρομοκρατία εξαπολύεται εναντίον των βενιζελικών. Ο διχασμός ήταν πλέον γεγονός. Ο Βενιζέλος έκανε κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, το Κίνημα επικράτησε και έδιωξε τον βασιλιά.

Oι αλληλοδιαμάχες και ο εθνικός διχασμός είχαν το κορύφωμά τους μετά τις εκλογές του 1920 και την επιστροφή του βασιλιά.

Τα γεγονότα…

Ο φθόνος και οι αλληλοφαγωμάρες άρχισαν από το 1915, αν πρέπει να εισέλθουμε στον πόλεμο και με ποια πλευρά και κράτησαν ως τον Ιούνιο του 1917 που τότε αμέσως εισήλθε η κυβέρνηση του Βενιζέλου στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων και μετά βέβαια την υπόσχεση των συμμάχων για την παραχώρηση εδαφών προς την Ιταλία και την Ρωσία, που θα έπαιρνε την Κωνσταντινούπολη.

Ο Κωνσταντίνος απέλυσε ουσιαστικά ,αφού τον εξανάγκασε σε παραίτηση δύο φορές, τον Βενιζέλο μέσα σε οχτώ μήνες, τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο 1915, και κυβερνούσε με πρωθυπουργούς που επέλεγε ο ίδιος.

«Με αυτόν τον τρόπο μπορούσε χωρίς εμπόδια να συνεχίζει την πολιτική της υποταγής κάτω από τις γερμανικές επιθυμίες» περιγράφουν οι ιστορικοί που δεν ήταν ευμενώς διακείμενοι στο Παλάτι.

Τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 1915 προσέφεραν οι Σύμμαχοι για την ελληνική πολεμική εισδοχή την Σμύρνη και την ενδοχώρα και την Κύπρο, ο βασιλιάς το αρνήθηκε. Ακόμα περισσότερο, το 1916 παρεχώρησε την Ανατολική Μακεδονία στους Βουλγάρους και παρέδωσε στους Γερμανούς το 4ο σώμα στρατού, που χωρίς αντίσταση μεταφέρθηκε στο Γκέρλιτζ.

Ενώ συνεχιζόταν η συζήτηση για το αν πρέπει ή δεν πρέπει να βγει στον πόλεμο η Ελλάδα στον πλευρό των Συμμάχων και η μία κυβέρνηση διαδεχόταν την άλλη, Μετά την παραίτηση Βενιζέλου προκηρύσσονται εκλογές για την 31η Μαΐου 1915, που έχουν χαρακτήρα δημοψηφίσματος. Τις εκλογές τις κερδίζει ο Βενιζέλος.

Εύλογο ήταν οι εκλογές να διεξαχθούν με κύριο θέμα το αν ήταν σωστή η άποψη του ενός ή του άλλου (στον πόλεμο με την Αντάντ ή ουδετερότητα που εξυπηρετούσε τους αντιπάλους: Γερμανία, Οθωμανική Αυτοκρατορία;). Παρόλο που είχε προφανή τη βασιλική εύνοια ο αντιβενιζελικός Γούναρης – ίσως και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο- ο λαός υπερψήφισε το Βενιζέλο. Ήταν Ράπισμα για το Βασιλιά και καταδίκη για τους χειρισμούς του (ειδικά για κατάχρηση αρμοδιοτήτων που προσγράφονταν στον Κωνσταντίνο με το άρθρο 32 του Συντάγματος 1911). «Ο λαός δεν εδίστασε να αποφανθεί πανηγυρικώς ….ότι προκρίνει την πολιτικήν των Φιλελευθέρων».

Λόγω ασθένειας του βασιλιά -μάλλον πρόσχημα- η ορκωμοσία της νέας Κυβέρνησης αναβάλλονταν από τις 31 του Μάη που έγιναν οι εκλογές ως τις …17 Αυγούστου 1915!

Επιστράτευση…

Ακριβώς εκείνον τον καιρό η Βουλγαρία κηρύσσει γενική επιστράτευση προκειμένου να βγει στον πόλεμο δίπλα στη Γερμανία και Αυστρο-Ουγγαρία. O Βενιζέλος έχει και το πρόσθετο επιχείρημα πως και η Τουρκία, είχε εκδηλωθεί ήδη υπέρ της Γερμανίας. Επειδή, η Βουλγαρία κήρυξε επιστράτευση, επιστράτευση κηρύσσει και ο Βενιζέλος. Και ενώ ο βασιλιάς θεωρεί σκόπιμο να διευκρινίσει πως η επιστράτευση έχει αμυντικό χαρακτήρα και ο μεν Βενιζέλος την θεωρεί ως αναγκαία προετοιμασία για τον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Αυτή η διαφωνία Βενιζέλου - βασιλιά έχει σαν συνέπεια τη νέα παραίτηση του Βενιζέλου(22 Σεπτεμβρίου) και την ανάθεση του σχηματισμού της κυβέρνησης στον Αλ. Ζαΐμη , που τον ισχυροποιεί με στελέχη πρώτης γραμμής: Δ. Ράλλης, Γ. Θεοτόκης, Δ. Γούναρης και Π. Κουντουριώτης.

Όμως η κυβέρνηση υποχρεούται σε παραίτηση γιατί η Βουλή παραμένει βενιζελική... Τον Ζαΐμη διαδέχεται ο Στ. Σκουλούδης, που θεωρεί σκόπιμο να αντικρούσει τις απειλές των Συμμάχων, που αρχίζουν πια να μιλούν καθαρά για τις συνέπειες που θα έχει για την Ελλάδα η μη έξοδος της στον πόλεμο. Αλλά Βενιζέλος και σύμμαχοι είναι αποφασισμένοι να βγάλουν οπωσδήποτε την Ελλάδα στον πόλεμο. Ο βασιλιάς προκηρύσσει νέες εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1915, με την ελπίδα πως αυτή τη φορά δεν θα εκλεγεί ο Βενιζέλος. Αυτή τη φορά ο Βενιζέλος δεν παίρνει μέρος στις εκλογές και αμφισβητεί το δικαίωμα του βασιλιά να κάνει δύο φορές εκλογές μέσα στον ίδιο χρόνο.

Και ενώ τώρα όλα έδειχναν πως η Ελλάδα δεν θα πάει στον πόλεμο, έρχεται ο…πόλεμος στην Ελλάδα. O συμμαχικός στρατός αποβιβάζεται στη Θεσσαλονίκη χωρίς να ρωτήσει κανέναν, διότι κρίνεται σκόπιμο από στρατηγικής απόψεως να ανοιχτεί και άλλο μέτωπο μετά το Δυτικό, το λεγόμενο Μακεδονικό.

Όταν οι Αγγλογάλλοι αποβίβασαν στρατιωτικές δυνάμεις δικές τους (και τα απομεινάρια του Σερβικού στρατού) σε εδάφη ελληνικά (Θεσσαλονίκη- Δυτική Μακεδονία) οι Βενιζελικοί έβλεπαν απλή εξυπηρέτηση εμπολέμων, που τους θεωρούσαν δυνητικά συμμάχους. Οι Κωνσταντινικοί μέμφονταν τους Αγγλογάλλους ότι παραβίαζαν την ελληνική ουδετερότητα και τους Βενιζελικούς ότι ανέχονταν τέτοια παραβίαση.

Εισβολή...

Κατόπιν τούτου οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους Βούλγαροι εισβάλλουν στην Ανατολική Μακεδονία τον Μάιο του 1916 και καταλαμβάνουν τα οχυρά Ρούπελ. O Σκουλούδης αρνείται να στείλει στο μέτωπο Έλληνες να διώξουν τους Γερμανοβούλγαρους με το επιχείρημα, αφού υπάρχουν ήδη στην Μακεδονία συμμαχικά στρατεύματα, δεν ήθελε να σπάσει την ουδετερότητα με τους Γερμανούς, γιατί θα εγκαταστήσουν εκεί τους Βουλγάρους, αν νικήσουν. Oι σύμμαχοι όμως ήταν με τον Βενιζέλο αποφασισμένοι να βγάλουν την Ελλάδα στον πόλεμο. O στρατηγός Σεράγι ισχυρίζεται πως επίκειται επίθεση των Ελλήνων στα νώτα του συμμαχικού στρατού που μάχεται στο Μακεδονικό Μέτωπο και αξιώνει αφοπλισμό του ελληνικού στρατού, διάλυση της βουλής, προκήρυξη νέων εκλογών, και αντικατάσταση των ανωτάτων αξιωματικών της αστυνομίας Η διαδοχική ανάληψη των καθηκόντων και η επέμβαση στα εσωτερικά της χώρας μας οδηγεί στην συμμετοχή του πολέμου, διότι ο Βενιζέλος θεωρεί, πως αν η Ελλάδα μείνει ουδέτερη, αποκλείεται να πάρει μέρος στη μοιρασιά της λείας μετά το τέλος του πολέμου εφόσον, βέβαια, νικήσει η μεριά με την οποία τάχθηκε.

Το στοίχημα ήταν πως αν χάσουν οι Σύμμαχοι, θα χαθεί η Μακεδονία, αν κερδίσουν οι Σύμμαχοι, θα έχει κερδηθεί η Σμύρνη.

Απαίτηση…

Ιστορικοί υποστηρίζουν πώς η ρήξη του Θρόνου - Βενιζέλου ήταν καθαρή απαίτηση της «Τριπλής συνεννοήσεως» για την εξυπηρέτηση δικών της συμφερόντων και όχι αποτέλεσμα εσωτερικής διαπάλης εξαιτίας απολυταρχικών κινήσεων του βασιλιά και αντικοινοβουλευτικών ενεργειών. Η αποτυχία των Αγγλογάλλων στο Τουρκικό Μέτωπο καθιστούσε επιτακτική τη συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο, έπρεπε όμως ο Βενιζέλος να γνωρίζει ότι τα ιταλικά συμφέροντα δεν επέτρεπαν πλέον άλλη επέκταση της Ελλάδος. Αναφέρει περαιτέρω, ότι μετά το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου οι συμφωνίες επεκτάσεως της Ελλάδος σε βάρος της Τουρκίας υπήρξαν μόνο θεωρητικές και άνευ συγκεκριμένων απαιτητικών όρων, δεν ορίστηκαν οι Δυνάμεις οι οποίες θα επιτηρούσαν και θα επέβαλαν τους όρους των συμφωνιών. Είναι γνωστό ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν προέβησαν στον αφοπλισμό του τουρκικού στρατού από τα τεράστια γερμανικά αποθέματα πολεμικού υλικού τα οποία διέθετε ούτε απαίτησαν εφαρμογή των συμφωνιών αλλά άφησαν την Ελλάδα μόνη.

ΠΗΓΕΣ:

-ΠΑΤΡΙΣ

- Αλ.Κοτζιά Ο εθνικός διχασμός, Βενιζέλος και Κωνσταντίνος

-Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου

-Παύλου Πετρίδη, Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική Ιστορία

-Ν. Πετσάλη – Διομήδη, Η Ελλάδα των δυο Κυβερνήσεων

-Δημήτρη Πουρνάρα, "Ελευθέριος Βενιζέλος. Η ζωή και το έργο του"

-Δέσποινας Παπαδημητρίου, "Ο Τύπος και ο διχασμός, 1914-1917"

-Μάριος Πλωρίτης, η μοναρχία στην Ελλάδα

- Γ.Μασούρας: Η στρατιωτική παράδοση της αρχαίας Ελλάδος και το στρατιωτικό ζήτημα του Νεοελληνικού κράτους

Cretalive.gr