Ο θάνατος που άλλαξε τη ροή της ιστορίας στην προχουντική Ελλάδα

Tου Κώστα Μπογδανίδη

Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι σύγχρονοι ιστορικοί που έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς ότι εάν δεν πέθαιναν το 1964 ο Σοφοκλής Βενιζέλος και ο βασιλιάς Παύλος μπορεί η πρόσφατη πολιτική μας ιστορία να είχε διαφορετική τροπή. Να μην είχε συμβεί δηλαδή ούτε η αποστασία, ένα χρόνο αργότερα, ούτε η χούντα τρία χρόνια μετά. Αλλά για τους ιστορικούς τα εάν δεν υπάρχουν. Κι αυτή η υπόθεση είναι άνευ αντικειμένου -ας περιοριστούμε στα γεγονότα που σφράγισαν το τότε και το σήμερα του τόπου.

Αυτές τις μέρες συμπληρώθηκαν 55 χρόνια από τότε που ένας από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς της μεταπολεμικής Ελλάδας, και γιος του εθνάρχη, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, άφηνε την τελευταία του πνοή στο επιβατικό πλοίο «Ελλάς» το οποίο μόλις είχε αναχωρήσει από τη Σούδα με κατεύθυνση τον Πειραιά. Ο Βενιζέλος ως συναρχηγός της Ένωσης Κέντρου είχε στις 6 Φεβρουαρίου 1964 -στην καρδιά της προεκλογικής περιόδου -πραγματοποιήσει ομιλία στα Χανιά. Μαζί με τους συνεργάτες του επιβιβάστηκε στο πλοίο. Αφού γευμάτισαν και καλαμπούρισαν λόγω και της ευθυμίας που υπήρχε ενόψει της μεγάλης διαφαινόμενης νίκης της Ένωσης Κέντρου, έπαιξαν χαρτιά. Ο Βενιζέλος αγαπούσε τα χαρτιά και ήταν πραγματικός πρωταθλητής στο μπριτζ. Λίγο μετά τις 11 τη νύχτα ο Βενιζέλος αποσύρεται στην καμπίνα του κι εκεί αρχίζει να μην αισθάνεται καλά. Λίγα λεπτά αργότερα ειδοποιεί τον φίλο του, τον καρδιολόγο Καρούζο, ο οποίος τον βρίσκει όρθιο δίπλα σε ένα φινιστρίνι να προσπαθεί να αναπνεύσει. Ο γιατρός αντιλαμβάνεται ότι έχει οξύ πνευμονικό οίδημα και προσπαθεί να το αντιμετωπίσει με ενέσεις. Ταυτόχρονα το πλοίο επιστρέφει στη Σούδα και ειδοποιείται το Ναυτικό Νοσοκομείο να έχει έτοιμο ασθενοφόρο στην προβλήτα. Αλλά είναι αργά. Ο Βενιζέλος έχει αφήσει την τελευταία του πνοή... Το ιατρικό ανακοινωθέν θα γράψει απλώς ότι «ο πρόεδρος έφυγε από βαρύτατο κολάπσους και εκ κοιλιακής μαρμαρυγής».

Η είδηση του θανάτου του συναρχηγού της ΕΚ έπεσε «σαν βόμβα» στην ταραγμένη προεκλογική περίοδο. Οι πολιτικοί αρχηγοί με πρώτο τον Γεώργιο Παπανδρέου διακόπτουν τις περιοδείες τους και επιστρέφουν στην Αθήνα. Η κηδεία προγραμματίζεται για τις 9 Φεβρουαρίου στα Χανιά όπου είναι σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος. Τον Παύλο θα εκπροσωπήσει ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Τον επικήδειο θα εκφωνήσουν ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Ι.Παρασκευόπουλος. Ο Βενιζέλος ετάφη δίπλα στον πατέρα του στο Ακρωτήρι και μαζί τα όνειρα γενεών που είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην οικογένεια Βενιζέλου...

Η Αστάθεια…

Η πολιτική ζωή της χώρας σημαδεύτηκε μεταπολεμικά από μια ρευστότητα και μία αστάθεια. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και ο Σοφοκλής Βενιζέλος-άλλοτε ως πρωθυπουργός άλλοτε ως υπουργός και άλλοτε απλώς στο σπίτι του.

Μια αστάθεια που ξεκίνησε από τον εμφύλιο και στις 9 Μαρτίου 1946, παραιτείται ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γεώργιος Καφαντάρης και 11 υπουργοί, μετά την άρνηση του Σοφούλη για αναβολή των εκλογών. Οι πρώτες μετά την Απελευθέρωση εκλογές, που θα διεξαχθούν στις 31 Μαρτίου 1946, θα μετατραπούν σε παρωδία εκλογών, από τις οποίες νικητής θα εξέλθει το Λαϊκό Κόμμα, λαμβάνοντας το 54,5% των ψήφων.

Όμως στις 4 Απριλίου, θα σχηματισθεί κυβέρνηση κοινής αποδοχής με πρωθυπουργό τον πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Παναγιώτη Πουλίτσα, ο οποίος θα παραιτηθεί μετά από 15 μέρες και στη θέση του πρωθυπουργός θα αναλάβει ο Κων. Τσαλδάρης.

Μετά το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946 επανέρχεται στις 28 του ίδιου μήνα ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ και λίγες μέρες μετά, στις 2 Οκτωβρίου, ανασχηματίζεται η κυβέρνηση Τσαλδάρη και στις 24 Οκτωβρίου εισέρχεται στην κυβέρνηση ως υπουργός Εργασίας ο νεαρός Σερραίος πολιτικός Κων. Καραμανλής.

Το φθινόπωρο του 1946 προετοιμάζεται "αλλαγή φρουράς" στη συμμαχική βοήθεια προς την Ελλάδα και στη θέση της Αγγλίας, που αντιμετώπιζε βαθιά οικονομική κρίση, ανέλαβαν οι ΗΠΑ, που δήλωναν ότι θεωρούν την Ελλάδα "ζωτικόν χώρον διά την ασφάλειάν των".

Μετά και από σχετικές πιέσεις του αμερικανικού παράγοντα, που θεωρούσε ότι για την επιτυχή αντιμετώπιση των ανταρτών, χρειάζονταν συσπείρωση και όχι πολυδιάσπαση του αστικού πολιτικού κόσμου της χώρας, στις 27 Ιανουαρίου 1947 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ορκίστηκε κυβέρνηση με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων της τότε Βουλής. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος, με αντιπροέδρους τους Κ. Τσαλδάρη και Σ. Βενιζέλο. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών, ο Στ. Γονατάς το Δημοσίων Εργων, ο Π. Κανελλόπουλος το Ναυτικών και ο Ν. Ζέρβας το Δημοσίας Τάξεως. Ήταν η λεγόμενη "επτακέφαλος κυβέρνηση".

Στις 15 Φεβρουαρίου 1947 ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπέβιν, ανακοίνωσε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και στις 12 Μαρτίου, ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν εξήγγειλε το περίφημο "δόγμα" του. Στο μεταξύ, τον Απρίλιο του 1947 πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Β` και ανέβηκε στο θρόνο ο αδελφός του Παύλος, σύζυγος της Γερμανίδας Φρειδερίκης.

Οι Αμερικανοί, που ήταν δυσαρεστημένοι από την αποτυχία των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού εναντίον του ΔΣΕ, προσανατολίζονται στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις 23 Αυγούστου παραιτείται ο πρωθυπουργός Μάξιμος και στις 31 Αυγούστου ο Κ. Τσαλδάρης σχηματίζει κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος. Όμως η κυβέρνηση αυτή θα είναι βραχύβια, θα παραιτηθεί λίγες μέρες αργότερα και στις 7 Σεπτεμβρίου 1947, ορκίζεται συμμαχική κυβέρνηση, που την αποτελούσαν 10 Φιλελεύθεροι και 14 Λαϊκοί υπουργοί, με πρωθυπουργό τον Θ. Σοφούλη και αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον Κ. Τσαλδάρη.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1947 ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΔΣΕ ανήγγειλε το σχηματισμό της "Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης", από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και με πρόεδρο, τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη. Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη στο σχηματισμό της ΠΔΚ. ήταν να θέσει στις 8 Ιανουαρίου 1948 και τυπικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την "Εθνική Αλληλεγγύη" με βάση το νόμο 509/47 "Περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος".

Ύστερα από το "δόγμα Τρούμαν", που συνοδεύτηκε και από το "Σχέδιο Μάρσαλ",το οποίο εξαγγέλθηκε στα τέλη του 1947, άρχισε ο εντατικός εξοπλισμός του στρατού από τις ΗΠΑ, με σύγχρονα όπλα, αεροπλάνα, τανκς και άλλο υλικό. Ουσιαστικό ρόλο στη διοίκηση των εθνικών στρατιωτικών δυνάμεων, είχε ο στρατηγός Βαν Φλιτ, που έφτασε στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1948, ως επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής.

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, στρατηγός Μάρσαλ, που έφτασε στην Αθήνα το Νοέμβριο του 1948, αξίωσε το σχηματισμό ευρείας αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης απ' όλα τα κόμματα, για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του ΔΣΕ. Υπό το βάρος και των στρατιωτικών αποτυχιών στο Βίτσι, η κυβέρνηση παραιτήθηκε και στις 12 Νοεμβρίου ορκίστηκε νέα, υπό τον Θ. Σοφούλη και πάλι, χωρίς τη συμμετοχή όμως των Παπανδρέου, Βενιζέλου και Κανελλόπουλου. Στις 19 Ιανουαρίου 1948, ο 89ετής Θ. Σοφούλης, μόλις ανέρρωσε από πνευμονικό οίδημα, σχημάτισε νέα κυβέρνηση, αφού στο μεταξύ ξεπεράστηκαν οι αντιρρήσεις ορισμένων πολιτικών αρχηγών.

Στη νέα κυβέρνηση Σοφούλη πήραν μέρος, εκτός του Κ. Τσαλδάρη, και οι Σοφοκλής Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελόπουλος. Επίσης, οι Σπύρος Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ. Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευάγ. Αβέρωφ και άλλοι πολιτικοί παράγοντες. Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων διορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπάγος, που του ανέθεσαν την αποφασιστική αναμέτρηση με το ΔΣΕ και την οριστική συντριβή του.

Όμως στις 28 Ιουνίου 1949 πέθανε ο πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης και τον διαδέχθηκε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αλέξανδρος Διομήδης.

Η κυβέρνηση Διομήδη, θα καταρρεύσει στις 6 Ιανουαρίου 1950, όταν θα αποκαλυφθεί σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον υπουργό Μεταφορών Χατζηπάνο. Τότε, ο βασιλιάς θα αναθέσει το σχηματισμό κυβέρνησης στον Τζον Θεοτόκη και στις πρώτες μετά τον τερματισμό του Εμφυλίου Πολέμου εκλογές, που διεξήχθησαν στις 6 Μαρτίου 1950, θα σχηματισθεί κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου.

Η κυβερνητική αστάθεια, θα διαρκέσει για πολύ μεγάλο ακόμη διάστημα και η Ελλάδα θα αρχίσει να αποκτά σταθερές κυβερνήσεις μόνο μετά τον Οκτώβριο του 1955, όταν την πρωθυπουργία αναλαμβάνει, ύστερα από το θάνατο του Παπάγου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής

Η περίοδος…

Για τον Σοφοκλή Βενιζέλο η καλύτερη και πιο ώριμη περίοδος της πολιτικής του ζωής ήταν ίσως εκείνη κατά την οποία η ένωση Κέντρου κήρυξε τον Ανένδοτο.

Στην πραγματικότητα ο ίδιος κυριαρχούσε στο πολιτικό προσκήνιο από τον πόλεμο και μετά. Δεν είναι τυχαίο ότι συγκρότησε έξι συνολικά κυβερνήσεις(1944), (1950), (1950), (1950), (1950-1951), (1951) , αλλά μία μόνο ήταν εκείνη που ξεπέρασε σε διάρκεια το ένα έτος. Ο ίδιος πολλές φορές απέφυγε να ασχοληθεί με την ουσία της πολιτικής και περιορίστηκε σε ένα ρόλο αναζήτησης λύσεων μέσα από το παρασκήνιο και τις συνεννοήσεις κορυφής. Δεν είχε είναι αλήθεια το χάρισμα της ρητορείας του Γεωργίου Παπανδρέου, ούτε την επικοινωνία με το λαό που είχε ο πατέρας του ελευθέριος Βενιζέλος. Ωστόσο, ήταν πολύ αγαπητός στον κόσμο των φιλελευθέρων και ειδικά στην Κρήτη για την οποία ήταν ούτως ή άλλως ο «γιος του Λευτεράκη»

«Ο λαός των Χανίων με επικεφαλής το ευγενές τέκνον της Κρήτης και πρωθυπουργό της Ελλάδας κ. Σοφοκλή Βενιζέλο υπεδέχθη χθές εις την γενέτειραν του Εθνάρχου το Βασιλικόν ζεύγος της Ελλάδος με ζωηράς εκδηλώσεις αφοσιώσεως και λατρείας πρωτοφανείς εις τα Κρητικά χρονικά...» έγραφαν οι εφημερίδες εκείνο το πρωινό της 14ης Οκτωβρίου 1951. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ήταν τότε στον κολοφώνα της δόξας του-παρά το ότι οι Αμερικάνοι δεν τον ήθελαν αρχικά-αφού είχε καταφέρει σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας να κυβερνήσει την χώρα. Αν και συντηρητικός στις απόψεις του ήταν προφανές ότι δεν ήταν τόσο έντονα αντικομμουνιστής όσο ο Γ.Παπανδρέου. Δεν ήταν όμως και τόσο μετροπαθής στις απόψεις του όσο ο Πλαστήρας. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο οι Αμερικάνοι έδειξαν μεγάλη δυσαρέσκεια όταν ο Παύλος μετά τις εκλογές του Μαρτίου 1950 έδωσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Βενιζέλο και όχι στον Πλαστήρα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός έμαθε από τον Τύπο την ανακοίνωση του τότε πρέσβη των ΗΠΑ Γκραίιντυ που ούτε λίγο ούτε πολύ εκβίαζε την Ελλάδα για την βοήθεια... ο Βενιζέλος και ο Παύλος που δεν ήθελε με τίποτα τον Πλαστήρα υπό την πίεση των Αμερικάνων συμφώνησαν να παραιτηθεί ο πρώτος. Με βαριά καρδιά ο βασιλιάς έδωσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Πλαστήρα. Εκείνος προσπάθησε να δώσει μια άλλη κατεύθυνση στην πολιτική ζωή της χώρας, αλλά ο πόλεμος της Κορέας του ανέκοψε τα σχέδια. Η απροθυμία του Πλαστήρα να στείλει στρατεύματα ήταν εκείνη που έκανε τους Αμερικάνους να κάνουν στροφή στον Βενιζέλο...

ΠΗΓΕΣ

-εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

-Σπ.Λιναρδάτος

-Η ελληνική τραγωδία

-Τα ελληνικά εκλογικά συστήματα