Το μακρύ ταξίδι του Εθνικού Διχασμού!

Του Κώστα Μπογδανίδη

Πέρασαν πια Εκατό πέντε χρόνια , αλλά οι συνέπειές του ακόμη πληρώνονται!

Ο «Μαύρος Σεπτέμβριος» του 1916 στιγμάτισε για πολλά χρόνια την ιστορία της Ελλάδας. Ο Εθνικός Διχασμός που ξέσπασε στην Ελλάδα αμέσως μετά τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους είχε ως συνέπεια να βρίσκεται η χώρα για πολλές δεκαετίες στη δίνη αντιπαραθέσεων και εμφύλιων μαχών. Ακόμη και σήμερα παραμένει ασαφές το πότε τελικά η Ελλάδα ξεπέρασε -αν ξεπέρασε- αυτές τις διαχωριστικές γραμμές.

Τέτοιες μέρες ήταν του 1916 όταν ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του Κουντουριώτης και Δαγκλής, ξεκίνησαν το ταξίδι προς τη Θεσσαλονίκη. Ένα ταξίδι διχασμού χωρίς επιστροφή. Για να πάρει ο Βενιζέλος την δραματική απόφαση -να μοιράσει το κράτος στα δύο- είχαν προηγηθεί πολλά…

Και κυρίως είχαν προηγηθεί οι δύο βαλκανικοί πόλεμοι που έδωσαν στην Ελλάδα την χαμένη της αυτοπεποίθηση. Που είχε καταρρακωθεί από την ήττα του 1897 και από την αναξιοπιστία στην οποία περιήλθε το ελληνικό κράτος. Ολόκληρες περιοχές όπως η Ήπειρος και η Μακεδονία, η Κρήτη το 1913, είχαν πια γίνει αναπόσπαστα κομμάτια της ελληνικής πολιτείας. Ο θρίαμβος του ελληνικού στρατού είχε αναφορά στην πολιτική του Βενιζέλου , αλλά και σε ένα ιδιότυπο θρύλο του βασιλιά Κωνσταντίνου. Ίσως του πιο μοιραίου άνακτα του κράτους μας….

Τη θριαμβευτική πορεία, όμως, προς την πλήρη αποκατάσταση του ελληνικού έθνους ανέκοψε η κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, που έγινε και αφορμή διαφωνίας μεταξύ Βενιζέλου και του νέου βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο λόγος της διαφωνίας ήταν ότι ενώ ο διορατικός όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων Βενιζέλος υποστήριζε την ένταξη της χώρας στο στρατόπεδο των Συμμάχων της Αντάντ, διαβλέποντας τη νίκη των Συμμάχων και τα οφέλη που θα απολάμβανε η Ελλάδα σε περίπτωση που πολεμούσε στο πλευρό τους, ο Κωνσταντίνος υποστήριζε την ουδετερότητα. Φυσικά η διαφωνία δεν προέκυψε ξαφνικά. Ποτέ ο Κωνσταντίνος δεν έβλεπε με καλό μάτι τον Βενιζέλο. Είχαν διαφορετικές απόψεις, δεν «κολλούσε» η χημεία τους και αυτό παραλίγο να το πληρώσει και η Θεσσαλονίκη το 1916…

Το μακρύ ταξίδι του Εθνικού Διχασμού!

Μετά από έντονες αντιπαραθέσεις στο προσκήνιο και το παρασκήνιο, ο Βενιζέλος παραιτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1915. Θα επανέλθει στην κυβέρνηση με τις εκλογές του Μαΐου του 1915, που διενήργησε η διορισμένη από το βασιλιά υπηρεσιακή κυβέρνηση του Δημήτριου Γούναρη, κυριότερου εκπροσώπου της αντιβενιζελικής παράταξης. Η διαφωνία όμως των δύο αντρών παίρνει ολοένα και κρισιμότερες διαστάσεις. Ο βασιλιάς εξακολούθησε να αντιστρατεύεται με κάθε τρόπο την πολιτική του Βενιζέλου προκαλώντας την οριστική παραίτηση του τελευταίου τον Οκτώβριο του 1915.

Να σημειώσουμε ότι η συγκρότηση της Επαναστατικής Επιτροπής της Εθνικής Άμυνας αποφασίστηκε σε συσκέψεις των ηγετικών στελεχών των φιλελευθέρων το Δεκέμβριο του 1915. Οι Π. Αργυρόπουλος, Α. Ζάννας, Δ. Δίγκας, Κ. Αγγελάκης, Ν. Δούμας και Ν. Μάνος υπέγραψαν ένα κείμενο που κατέληγε ως εξής :

«Έχοντες υπ΄όψιν ότι η επίσημος Ελλάς κατόπιν της εκ Θεσσαλονίκης αποχωρήσεως ολοκλήρου σχεδόν του Ελληνικού Στρατού εγκατέλειψε τον ελληνισμόν άνευ προστασίας (...) ότι ένεκα του διεθνούς χαρακτήρος της Θεσσαλονίκης κινδυνεύει η υπόστασις του ελληνικού στοιχείου, κατόπιν της λυπηράς στάσεως του Ελληνικού Κράτους (...) απεφασίσαμεν την συγκρότησιν επιτροπής της οποίας η δράση θα είναι μυστική και φανερά ...».

 Η νέα κατάσταση…

Η νέα, δυσμενής για τους Συμμάχους, κατάσταση στο μακεδονικό μέτωπο και η εκτίμηση ότι διακυβεύονται τα ελληνικά κέρδη των Βαλκανικών Πολέμων οδηγούν μια ομάδα βενιζελικών αξιωματικών και πολιτών στην οργάνωση του κινήματος της Εθνικής Αμύνης τον Αύγουστο του 1916, με στόχο την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Εntente. Η παράδοση της στρατιάς της Καβάλας στους Γερμανούς κατ' εντολή του βασιλιά και η κατάληψη του οχυρού Ρούπελ από τους Βούλγαρους (Μάιος 1916) καθώς και η προέλασή τους στην ανατολική Μακεδονία είχαν οξύνει την κατάσταση. Στο μεταξύ, με πρόσχημα τη σωτηρία της Σερβίας, οι Σύμμαχοι αποβίβασαν στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη.  Ο Βενιζέλος μεταφέρει στη Θεσσαλονίκη την προσωρινή κυβέρνηση που έχει ήδη σχηματίσει στην Κρήτη, όπου είχε πάει αναχωρώντας από την Αθήνα μετά την παραίτησή του.

 Η τριανδρία που αναλαμβάνει την ανώτατη αρχή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής, αποφασίζει την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Εntente.

Ο Εθνικός Διχασμός είναι γεγονός. Από τον Οκτώβριο του 1916 δύο ελληνικά κράτη συνυπάρχουν, των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, ορίζοντας και γεωγραφικά την κοινωνική και πολιτική σύγκρουση που σήμαινε ο Διχασμός.

Ο αποκλεισμός της Αθήνας από τα αγγλογαλλικά στρατεύματα προς εκβιασμό της κατάστασης, καταδικάζει σε πείνα τον πληθυσμό της νότιας Ελλάδας. Το λαϊκό αίσθημα, που στην αρχή του πολέμου έκλινε υπέρ των Αγγλογάλλων, μετατοπίζεται εναντίον τους, που τώρα μετατρέπονται σε εχθρούς για τους μισούς Έλληνες. Η Αθήνα συγκλονίζεται από διαδηλώσεις και αντιδιαδηλώσεις, οι διώξεις των βενιζελικών κορυφώνονται, ενώ ένα εξαιρετικό γεγονός, το "ανάθεμα" του Βενιζέλου, λαμβάνει χώρα στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Η άρνηση του βασιλιά στο αίτημα των Γάλλων για παράδοση των αντιτορπιλικών, των σιδηροδρόμων και του λιμανιού του Πειραιά οδηγούν στη μάχη των Αθηνών μεταξύ Γάλλων από τη μια και των "επίστρατων", πολιτών πιστών στο βασιλιά, και τμήματος στρατού από την άλλη γύρω από το λόφο του Φιλοπάππου (Νοέμβριος 1916). Τα Νοεμβριανά, όπως έμειναν στην ιστορία τα γεγονότα αυτά, καταδεικνύουν την κρισιμότητα της κατάστασης που είναι στα όρια του εμφύλιου πολέμου. 

ΠΗΓΕΣ:

-Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

-η εθνική άμυνα της Θεσσαλονίκης Ν Γρηγοριάδη

-Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, Γ.Κορδάτου

-η Ελλάς του 1910-1920 Γ.Βεντήρη

-Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη

- Άρθρο του Γιώργου Αναστασιάδη, καθηγητή της Πολιτικής Ιστορίας στο τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης «Από την Εθνική Άμυνα στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης», Περιοδικό Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, 12/10/2000, σ. 10