Η ιστορία των χαμένων ευκαιριών για την Ένωση με την Ελλάδα

Του Κώστα Α. Μπογδανίδη

Ήταν η μικρασιατική καταστροφή το τέλος της Μεγάλης Ιδέας; Προφανώς ήταν. Ωστόσο, πολλοί ιστορικοί θεωρούν το 1915 ως πραγματικό έτος ενταφιασμού της Μεγάλης Ιδέας για την Ελλάδα. Τότε δόθηκαν οι ευκαιρίες στην μικρή μας χώρα να μεγαλώσει με αντάλλαγμα την είσοδό της στον Πόλεμο , στο πλευρά της Αντάντ. Η οποία και για να τραβήξει στο μέρος της ένα ακόμη σύμμαχο έδωσε γη και ύδωρ στην Ελλάδα, της υποσχέθηκε να την μετατρέψει σε κράτος των δύο Ηπείρων και 5 θαλασσών. Μεταξύ των τμημάτων που προσέφεραν οι Αγγλογάλλοι τον Οκτώβριο του 1915 στην κυβέρνηση Ζαϊμη ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα!

Γενικώς οι Κύπριοι έχουν να το λένε. Η ιστορία τους είναι ιστορία χαμένων ευκαιριών. Και το 1915 είχαν τη μεγάλη ατυχία. Τι συνέβη; Απλώς«έπεσαν» πάνω στον εθνικό Διχασμό που δεν επέτρεπε στην Ελλάδα να έχει μία ξεκάθαρη και σαφή θέση για τον Πόλεμο. Οι μεγάλες προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν από τις προτάσεις των Εγγλέζων ήταν τόσο έντονες που πραγματικά πολύ εύκολα ήρθε η απογοήτευση.

Η σκλαβιά των Κυπρίων κρατούσε χρόνια. Το 1571 οι Τούρκοι κατέκτησαν την Κύπρο και την κατέστησαν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακολούθησε η εγκατάσταση Τούρκων εποίκων, οι οποίοι με την πάροδο του χρόνου ανέπτυξαν εθνικιστικές τάσεις που πήραν τη μορφή σοβαρού προβλήματος τον 19ο αιώνα, όταν οι Ελληνοκύπριοι θέλησαν για πρώτη φορά να ενωθεί το νησί με την Ελλάδα-από τότε ονομάσαμε την τάση αυτή με τον όρο Ένωση. Που είναι ταυτισμένη με τη τη γένεση της Μεγάλης Ιδέας, ένας αγώνας για τη δημιουργία μιας Μεγάλης Ελλάδας που θα συμπεριλάμβανε και την Κύπρο. Η επιτυχία από την εξέγερση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ξύπνησε την επιθυμία για Ένωση και στην Κύπρο

Οι Άγγλοι ήρθαν στο νησί το 1878 για στρατηγικούς λόγους,: η επέκταση της βρετανικής επιρροής στην Εγγύς Ανατολή, συγκεκριμένα στη Διώρυγα του Σουέζ και η υποστήριξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ενάντια στους καταπιεστές Ρώσους. Σε αντάλλαγμα με την υπόσχεση στρατιωτικής υποστήριξης προς την Κωνσταντινούπολη, η Αγγλία ανέλαβε την de facto διακυβέρνηση της Κύπρου, η οποία επίσημα παρέμεινε κάτω από οθωμανική επικυριαρχία. Στις 12 Ιουλίου 1878 ανέλαβε ο πρώτος βρετανός Κυβερνήτης τη διοίκηση στη Λευκωσία.

Εδώ ξεκίνησαν οι πρώτες προσδοκίες. Ο ερχομός των Βρετανών τροφοδότησε την ελπίδα στους Έλληνες πως η ιδέα της Ένωσης πλησίασε κοντύτερα. Πήρξε και παράδειγμα: η Μεγάλη Βρετανία ήταν αυτή που προσάρτησε τα Ιόνια νησιά στην Ελλάδα το 1864, μετά από μια σχετικά μικρή περίοδο αγγλικής διοίκησης. Η ανάληψη της διοίκησης είχε ως συνέπεια επίσης και το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν αποτελούσαν πια την κυρίαρχη εθνότητα. Επειδή και ο δεσμός με την Τουρκία είχε κοπεί, έγιναν ξαφνικά μια μικρή μειονότητα σε σχέση με τους Ελληνοκύπριους. Αλλά στην πραγματικότητα οι Βρετανοί δεν ήθελαν να ακούσουν για Ένωση . Οι Κύπριοι επέμειναν και ζητούσαν συνεχώς την Ένωση. Κάποιες φορές λαμπάδιαζε και πάλι η ελπίδα. Όπως τον χειμώνα του 1912-1913 όταν ο πρωθυπουργός Γεώργιος Λόυδ πρότεινε την Ένωση σε αντάλλαγμα με τη βρετανική βάση στην Κεφαλονιά, αλλά πολύ σύντομα δεν ξανακούστηκε τίποτε άλλο γι’ αυτή την πρόταση. Η ευκαιρία δόθηκε λιγους μήνες μετά.

Το 1914, η Τουρκία αναμείχτηκε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της Γερμανίας κι ενάντια στην Αγγλία. Η τελευταία κήρυξε, τότε, άκυρη τη συμφωνία του 1878 και, στις 5 του Νοεμβρίου προσάρτησε την Κύπρο. Αλλά έτσι έχασε το επιχείρημά της ότι, με βάση τη συμφωνία του 1878, η Κύπρος κατεχόταν μεν από την Αγγλία, αλλά εξακολουθούσε ν' ανήκει στην Οθωμανική αυτοκρατορία και συνεπώς δεν ήταν δυνατό ν' αποδοθεί στην Ελλάδα. Και πράγματι, τον επόμενο χρόνο, το Λονδίνο πρόσφερε την Κύπρο στην Ελλάδα, ζητώντας σαν αντάλλαγμα να εγκαταλείψει η τελευταία την ουδέτερη στάση της και να πολεμήσει στο πλευρό της Αγγλίας. Η τότε Ελληνική κυβέρνηση Ζαίμη απέρριψε την προσφορά (17 Qκτωβρίου 1915 με το παλαιό ημερολόγιο), κρίνοντας πως δεν ήταν προς το συμφέρον της χώρας του η εγκατάλειψη της ουδέτερης στάσης που τηρούσε!

Όταν τελικά η Ελλάδα το 1917 διάλεξε την πλευρά των Συμμάχων, η Αγγλία δεν είχε κανέναν επείγοντα λόγο πλέον να παραδώσει τη διακυβέρνηση του νησιού. Στις ειρηνευτικές συνομιλίες του 1919 το θέμα Ένωση δεν τέθηκε σε συζήτηση για διάφορους λόγους.

Ωστόσο, με την ελπίδα και το όραμα της εθνικής αποκατάστασης της πατρίδας τους, 11.000 Κύπριοι κατατάχτηκαν στον αγγλικό στρατό και πολέμησαν σε διάφορα μέτωπα.

Η απογοήτευση του 1915 μετατράπηκε πάλι σε ελπίδα το 1917, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οραματιστής της "Μεγάλης Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών", επισκέφθηκε το Λονδίνο. Τηλεγραφήματα και υπομνήματα μετέφεραν το αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου προς τον πρωθυπουργό της Ελλάδας, να μεριμνήσει και για την εθνική αποκατάσταση του νησιού τους. Αμέσως μετά τον πόλεμο, ξεκίνησε για το Λονδίνο μια ακόμα κυπριακή αποστολή, μ' επικεφαλής τον αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ' και με όλους τους Έλληνες βουλευτές του νησιού. Το ταξίδι της πρεσβείας, όπως την ονόμασαν, κράτησε δυο χρόνια ( 1918-1920) και περιλάμβανε και το Παρίσι, όπου συνερχόταν η Διάσκεψη Ειρήνης. Στο περιθώριο της, οι Ελληνοκύπριοι εκπρόσωποι είχαν συναντήσεις και συνομιλίες με το Βενιζέλο, ο οποίος κι ανακοίνωσε τελικά (Αύγουστος 19201 στην πρεσβεία των Κυπρίων, την οριστική απόφαση του Λονδίνου να μη παραχωρήσει την Κύπρο στην Ελλάδα. Το ίδιο ανακοίνωσε κι επίσημα το αρμόδιο υπουργείο αποικιών, στις 26 Οκτωβρίου 1920.

Η ενόχληση Αργότερα, περί τα τέλη του 1915 ο τότε αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κύριλλος Β, μαζί με τα ελληνικά μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, επισκέφθηκε τον ύπατο αρμοστή Κλώζον και του επέδωσε ενωτικό ψήφισμα για να το διαβιβάσει στον αρμόδιο υπουργό. Κατά τη συνάντηση αυτή, ο ύπατος αρμοστής παρατήρησε με απότομο τρόπο ότι η προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα, που έγινε τον ίδιο χρόνο με τον όρο να βγει η Ελλάδα στον πόλεμο μαζί με τους συμμάχους έχει αποσυρθεί ύστερα από την απόρριψή της από την ελληνική κυβέρνηση Ζαϊμη κι έτσι το εθνικό θέμα της Κύπρου θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι "έχει ταφεί οριστικά". Και πρόσθεσε: "Είστε υπήκοοι του βασιλιά της Βρετανίας Γεωργίου και πρέπει να είστε προσεκτικοί να μη δημιουργείτε προβλήματα. Ο ελληνικός εθνικός ύμνος δεν πρέπει να ψάλλεται πια σε δημόσιες συγκεντρώσεις. Και δεν πρέπει να αναφέρεστε στο βασιλιά της Ελλάδας ως βασιλιά σας. Η προσοχή σας πρέπει να στρέφεται προς το Λονδίνο κι όχι προς την Αθήνα". Ο αρχιεπίσκοπος απάντησε ότι ο σκοπός της επίσκεψης της αντιπροσωπείας στο αρμοστείο ήταν να διερμηνεύσει τη χαρά της για την επίσημη, από μέρους της Βρετανίας, αναγνώριση της ελληνικότητας της Κύπρου, με την προσφορά του νησιού στην Ελλάδα και για να διαδηλώσει ότι ο κυπριακός λαός αποβλέπει στην εθνική του αποκατάσταση.Τόσο ο αχιεπίσκοπος και οι Ελληνες βουλευτές όσο κι ο ύπατος αρμοστής εξέδωσαν ανακοινώσεις για τη συνάντησή τους αυτή. Στην ανακοίνωσή του ο Βρετανός ύπατος αρμοστής επαναλάμβανε την ανάκληση της προσφοράς της Κύπρου στη Ελλάδα και συνέχιζε ως εξής: Οι Ελληνοκύπριοι θα αναγνωρίσουν ασφαλώς με πληρέστερο τρόπο τις υποχρεώσεις τους ως βρετανών υπηκόων. Η αυτού εξοχότης εξέφρασε ιδιαίτερα την ελπίδα ότι θα αποφεύγουν να εκφράζουν δημόσια φυλετικά αισθήματα, που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ότι μειώνουν την πολιτική ταυτότητά τους ή που θα μπορούσαν να θίξουν τα αισθήματα οποιουδήποτε και να δημιουργήσουν ανησυχία μεταξύ των πιο αμόρφωτων και ευερέθιστων τάξεων του πληθυσμού. Η εξέλιξη αυτή έδειξε ότι οι Βρετανοί δεν θα εγκατέλειπαν εύκολα την κατοχή της Κύπρου. Από τη στιγμή που το νησί προσαρτήθηκε στο βρετανικό στέμμα οι Βρετανοί στρογγυλοκάθησαν στην Κύπρο και δεν εννοούσαν να το κουνήσουν από εδώ. Ο κυπριακός λαός άρχισε από τότε να αναγνωρίζει ότι θα χρειάζονταν μακροί και συνεχείς αγώνες για να μπορέσει ο τόπος να απαλλαγεί από τη βρετανική κατοχή. Ακολούθησε έτσι μια σειρά πολιτικών γεγονότων που ενίσχυσε το αίσθημα των Κυπρίων ότι έμπαιναν σε μια περίοδο κρίσης στις σχέσεις τους με τους Βρετανούς.

ΠΗΓΕΣ:

*Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, η Δοξα και ο διχασμός

*Γλαύκου Χρίστη "Κύπρος: Αναδρομές στο παρελθόν"

* Νίκου Α. Τούλιου

Το ιστορικό του Κυπριακού τα τελευταία 125 χρόνια Οι «χαμένες ευκαιρίες» και τα σχέδια διχοτόμησης

*Κees Klok, Ιστορικός, Ελληνιστής Μέλος της Ολλανδικής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών

ΠΑΤΡΙΣ

Cretalive