Όταν ανακοινώθηκε η ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 κανένας δεν θα πίστευε ότι αυτό το κόμμα θα αποτελούσε ορόσημο στην πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ανεξάρτητα από την άποψη και την προτίμηση του καθενός η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν μια πράξη που έμελλε να καταστεί σταθμός στην πορεία του ελληνισμού κατά τη μεταπολίτευση. Όπως και κανένας δεν θα πίστευε ότι θα ερχόταν αυτή η κατάρρευση το 2012...
Μετά τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου το 1974 και την πτώση της Χούντας των Αθηνών, ο πολιτικός χώρος της Ελλάδας αναζητούσε την δική του πορεία. Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ χάραξε την καινούργια πορεία του δημοκρατικού προοδευτικού χώρου, της ευρύτερης κεντροαριστεράς στην Ελλάδα αλλά και την πορεία της χώρας γενικότερα. Τότε προέκυψε το ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου παρά τις παραινέσεις για επανίδρυση της Ενωσης Κέντρου παρουσιάζει την ιδρυτική διακήρυξη της "3ης Σεπτέμβρη", με τις ιδεολογικές αρχές και τους στόχους του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος που συμπυκνώνονται στο τετράπτυχο : Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση - Δημοκρατική Διαδικασία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου καλεί σε αυτοοργάνωση τις λαϊκές δυνάμεις εκφράζοντας τα μεγάλα εθνικά, δημοκρατικά και κοινωνικά αιτήματα του λαού και του τόπου που έβγαινε από την σκοτεινή περίοδο της δικτατορίας.
Η αλήθεια είναι ότι το ΠΑΣΟΚ συνέβαλε καθοριστικά στην πορεία της σύγχρονης Ελλάδας στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Το ΠΑΣΟΚ σήμερα μετά τον Ανδρέα, τον Κώστα Σημίτη , τον Γιώργο Παπανδρέου στην ηγεσία αποτελούσε ένα ζωντανό πολιτικό οργανισμό ο οποίος έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος του Ελληνικού λαού για μια Ελλάδα με άποψη και ρόλο στις εξελίξεις και τα δρώμενα στο κοινό ευρωπαϊκό μέλλον. Αυτό άλλαξε το 2012 όταν κατακρημνίστηκε στις εκλογές και βρέθηκε σε ρόλο ουραγό. Με τον Βενιζέλο αρχικά, τη Φώφη Γεννηματά μετά...
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ
Μετά τη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη το Νοέμβριο του 1977 το ΠΑΣΟΚ κατέρχεται για πρώτη φορά σε εθνικές εκλογές, παίρνει ποσοστό 13,5% και εκλέγει 15 βουλευτές. Αρχίζει η δυναμική περίοδος αντιπολίτευσης και η οριοθέτηση της σοσιαλιστικής, πατριωτικής και δημοκρατικής φυσιογνωμίας του χώρου μας.
Τον Ιουνιο του 1977 έγινε η πανελληνια συνδιασκεψη
όπου αποφασίζεται η στρατηγική του "δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό". Οριοθετείται το ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο της πορείας προς την εξουσία και οι κοινωνικές αναφορές του Κινήματος.
Το Νοεμβριο του 1977 στις εθνικες εκλογες το ΠΑΣΟΚ διπλασιάζει το ποσοστό του και εκλέγει 92 βουλευτές. Βρίσκεται πλέον στη θέση της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης.
Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1919, στη Χίο. Παντρεμένος με την Δήμητρα Λιάνη . Απέκτησε τέσσερα παιδιά από τον γάμο του με την Μαργαρίτα Τσαντ. Είναι γιος του αείμνηστου Γεωργίου Παπανδρέου.
Το 1941 μετά την αποφυλάκιση του από την Ασφάλεια όπου κρατήθηκε και βασανίστηκε κατά το διάστημα της δικτατορίας του Μεταξά, τριτοετής τότε της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αναχωρεί για τις Η.Π.Α. και ακολουθεί πανεπιστημιακή σταδιοδρομία.
Ακολούθησε μία εκπληκτική καριέρα σε κορυφαία Πανεπιστήμια της Μινεσότας, της Καλιφόρνια (Μπέρκλεϊ).
Και έφτασε να γίνει Κοσμήτωρ της Οικονομικής Σχολής του ίδιου Πανεπιστημίου.
Το 1959 επιστρέφει για ένα χρόνο στην Ελλάδα, στα πλαίσια ερευνητικής αναπτυξιακής οικονομικής αποστολής.
Τον επόμενο χρόνο 1961, διορίζεται Πρόεδρος του Δ.Σ.και Γενικός Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών και ταυτόχρονα σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδας (1961-62).
Η πολιτική του σταδιοδρομία αρχίζει το 1962, με την εκλογή του ως Βουλευτή Αχαϊας του Κόμματος της Ενωσης Κέντρου, της οποίας ηγείτο ο Γεώργιος Παπανδρέου στις εκλογές της 16.2.1964.
Μετά την νίκη της Ένωσης Κέντρου, διορίζεται αρχικά υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης και τον ίδιο χρόνο αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού (1964-65).
Όταν κηρύσσεται η δικτατορία των συνταγματαρχών, τον Απρίλιο του 1967, συλλαμβάνεται και τον επόμενο χρόνο αποφυλακίζεται και πηγαίνει στο εξωτερικό, πρώτα στη Σουδία και μετά στον Καναδά.Το 1968-69 είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και από το 1969 μέχρι το 1974 καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γιορκ στο Τορόντο.
Το 1968 ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ),του οποίου γίνεται αρχηγός και το οποίο αναπτύσσει σημαντική δράση μέχρι την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, τον Ιούλιο του 1974.
η επιστροφή
Ο ίδιος δεν έσπευσε να έλθει αμέσως στην Αθήνα, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά παρέτεινε την παραμονή του στο εξωτερικό με προτροπή των πολιτικών του φίλων, καθώς υπήρχαν φόβοι για τη ζωή του στο ρευστό πολιτικό τοπίο των πρώτων ημερών της μεταπολίτευσης, την οποία είχε χαρακτηρίσει απλά «αλλαγή φρουράς του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα». Στα τέλη Ιουλίου διέψευσε τις πληροφορίες για την ίδρυση κόμματος, καθώς πίστευε ότι η δημοκρατία δεν είχε αποκατασταθεί και ότι αν τελικά πραγματοποιηθούν εκλογές αυτές θα είναι νόθες και διαβλητές.
Στελέχη της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου και ιδιαίτερα ο Γιάννης Αλευράς θα τον πείσουν τελικά ότι στην Ελλάδα συντελούνται ουσιαστικές πολιτικές μεταβολές και ότι πλατιές λαϊκές μάζες περιμένουν ανυπόμονα την επιστροφή του στην Ελλάδα και την κάθοδό του στην πολιτική. Στις αρχές Αυγούστου ο Ανδρέας παίρνει την απόφαση να έρθει στην Ελλάδα και να ηγηθεί κόμματος, όχι της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, όπως περίμεναν πολλοί, αλλά μιας νέας πιο ριζοσπαστικής πολιτικής παράταξης, με σοσιαλιστικό προσανατολισμό.
Στις 6 Αυγούστου συγκαλεί στο Βίντερτουρ της Ελβετίας για πρώτη και τελευταία φορά το εθνικό συμβούλιο του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), μιας αντιστασιακής οργάνωσης, που είχε ιδρύσει κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και διακήρυττε όχι μόνο την πτώση της χούντας, αλλά και «την αποδέσμευση της χώρας από την ξένη εξάρτηση» και «την πραγματοποίηση ριζικών αλλαγών, με τελικό στόχο το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας». Στη συνδιάσκεψη συμμετείχαν γύρω στα 80 άτομα, τα οποία την επομένη αποφάσισαν τη διάλυση του ΠΑΚ και τη μετεξέλιξή του σε σοσιαλιστικό κόμμα, που να βασίζεται στις διακηρυγμένες αρχές του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος.
Παράλληλα, μια άλλη επιτροπή επιφορτιζόταν με τη συγγραφή ενός σχεδίου «διακήρυξης αρχών« του νέου πολιτικού σχηματισμού. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεψε στην Ελλάδα το βράδυ της 16ης Αυγούστου και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής από πολιτικούς του φίλους και χιλιάδες λαού στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και κατά μήκος της διαδρομής προς το Καστρί. Το σύνθημα που δονούσε την ατμόσφαιρα ήταν «ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, προδοσία!».
Μαζί του από το αεροπλάνο βγήκαν η σύζυγός του Μαργαρίτα, ο γιος του Γιώργος, ο Κίμων Κουλούρης, η Αγγέλα Κοκκόλα και ο Μιχάλης Ζιάγκας.
Εκεινο που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν η επιμονή πολλών επιφανών κεντρώων πολιτικών να ηγηθεί της Ένωσης Κέντρου με ανανεωμένη φυσιογνωμία. Υπέρ αυτής της λύσης ήταν, μεταξύ άλλων, ο προδικτατορικός διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Αντώνης Λιβάνης, ο Γιάννης Αλευράς και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.
Ανδρέας δεν φαίνεται να πήρε σοβαρά την προοπτική αυτή και συζητούσε μαζί τους για χάρη της συζήτησης. Ήταν αποφασισμένος να ηγηθεί ενός νέου κόμματος κι εκεί κατευθύνονταν οι ουσιαστικές συζητήσεις με τους στενούς του συνεργάτες.
Η επίσημη παρουσίαση του νέου κόμματος έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, παρουσία 150 ατόμων, που αποτέλεσαν τον ιδρυτικό του πυρήνα.
Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας της ιδρυτικής διακήρυξης του νέου πολιτικού σχηματισμού τέθηκε και το ζήτημα της ονομασίας. Ο Ανδρέας πρότεινε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας», αλλά ο όρος «αναγέννηση» θα θεωρηθεί από τους περισσότερους συνομιλητές του απαρχαιωμένος, ενώ άλλοι θα πουν ότι μοιάζει με σύνθημα της χούντας.
Τελικά, θα εγκαταλειφθεί και θα επιλεγεί η ονομασία «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Η πρόταση του Αντώνη Λιβάνη για αντικατάσταση του «σοσιαλιστικό» με τη λέξη «δημοκρατικό» επίσης απορρίφθηκε.
Στο δίλημμα «κόμμα» ή «κίνημα» επικράτησε εύκολα το δεύτερο για να τονίζει τον αντιγραφειοκρατικό χαρακτήρα του νέου πολιτικού σχηματισμού. Το σήμα που τελικά υιοθετήθηκε, ήταν ένας πράσινος ανατέλλων ήλιος, εμπνευσμένο από μια μικρή τροτσκιστική ομάδα.
Η επίσημη παρουσίαση του νέου κόμματος έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, παρουσία 150 ατόμων, που αποτέλεσαν τον ιδρυτικό του πυρήνα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε καθυστερημένος στην αίθουσα της εκδήλωσης, φορώντας άσπρο πουκάμισο και φαρδιά δερμάτινη ζώνη. Διάβασε ολόκληρη τη «διακήρυξη αρχών» και στη συνέχεια τη μοίρασε στους παριστάμενους δημοσιογράφους, τυπωμένη σ’ ένα μικρό πράσινο βιβλιαράκι.
Το αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ, που θα επικρατήσει τελικά, θα το επιβάλλει μέσα από τις σελίδες του «Βήματος» ο πολιτικός συντάκτης Σταύρος Ψυχάρης
