Ευρωπαίοι ερευνητές ενώνουν τις δυνάμεις τους για τη διεπιστημονική μελέτη των μικροπλαστικών

Τα μικροπλαστικά, δηλαδή τα πλαστικά σωματίδια μικρότερα από πέντε χιλιοστά, αλλά και τα, ακόμα μικρότερα, νανοπλαστικά αποτελούν πεδίο προβληματισμού στην εποχή μας, καθώς αναδεικνύονται διαρκώς οι συνέπειες από την ευρεία χρήση τους, όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στην ανθρώπινη υγεία.

Ερευνητές έχουν εντοπίσει μικροπλαστικά σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, από τα απομακρυσμένα παγωμένα νερά της Αρκτικής μέχρι τα βαθύτερα σημεία των ωκεανών, καθώς και στο αίμα και σε διάφορα όργανα του ανθρώπινου σώματος.

   Πρόσφατα, σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «PLOS ONE», Αμερικανοί ερευνητές περιέγραψαν ότι εντόπισαν μικροπλαστικά σωματίδια ακόμα και στον αέρα που εξέπνεαν άγρια δελφίνια στη Φλόριντα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η αναπνοή μπορεί να αποτελεί σημαντική οδό έκθεσης σε αυτούς τους δυνητικά επιβλαβείς ρύπους.

   Έναν χρόνο πριν, σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Frontiers in Environmental Chemistry», ο κύριος συγγραφέας, ερευνητής του Τμήματος Γεωλογίας του ΕΚΠΑ, Ανδρέας Γόντικας, ανέδειξε μέσα από δειγματοληψία που έγινε σε μαρίνες σκαφών στη Σουηδία μια άλλη, λιγότερο γνωστή πτυχή της ρύπανσης από μικροπλαστικά στο περιβάλλον: η βαφή των πλοίων γίνεται με πλαστικά χρώματα, τα οποία λόγω της τοξικότητάς τους εγείρουν ανησυχίες για τις επιπτώσεις της απελευθέρωσής τους στη θάλασσα. Η ερευνητική ομάδα υπογράμμιζε στο άρθρο την ανάγκη παρακολούθησης των σχετικών δεδομένων από τις αρμόδιες αρχές.

   Δεν είναι όμως μόνο τα ανθρωπογενή σωματίδια σε μικροκλίμακα, που εγκυμονούν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και το οικοσύστημα. Στο επίκεντρο της μελέτης των επιστημόνων έχουν τεθεί κατά καιρούς και οι επιπτώσεις των σωματιδίων σε νανοκλίμακα. «Κάθε καινούρια τεχνολογία, εμφανίζεται για να λύσει ένα πρόβλημα της κοινωνίας. Έτσι και με τη νανοτεχνολογία έχουν βρεθεί πάρα πολλές εφαρμογές που βελτιώνουν την καθημερινότητά μας με καλύτερα προϊόντα. Πρέπει όμως, πάντα να προσέχουμε τι επιπτώσεις έχουν τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, οι αντηλιακές κρέμες που περιέχουν σωματίδια διοξειδίου του τιτανίου, ενός υλικού που μπλοκάρει τις υπεριώδεις ακτινοβολίες του ήλιου, ξεπλένονται στη θάλασσα, όταν κολυμπάμε. Τα νανοσωματίδια αυτά μπορεί να επηρεάσουν το θαλάσσιο οικοσύστημα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ανδρέας Γόντικας. 

   Καθώς οι συνέπειες των μικροπλαστικών και των νανοπλαστικών είναι πολυεπίπεδες, αναδεικνύεται η ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας ερευνητών από διαφορετικά πεδία, προκειμένου να μελετηθούν αυτές οι επιπτώσεις ολοκληρωμένα. Στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Γόντικας μαζί με άλλους τρεις νέους επιστήμονες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες δημιούργησαν το 2021 την πρωτοβουλία «Microplastics Workshop for Early Career Researchers», με στόχο να συμβάλουν στη διαμόρφωση της μελλοντικής γενιάς ερευνητών, που θα εξετάζει πολύπλευρα τα ζητήματα που προκύπτουν στο πεδίο αυτό.

   Στην ιδρυτική ομάδα συγκαταλέγονται, επίσης, η Ντενίς Μιτράνο από το ETH Zurich στην Ελβετία, η Κάριν Μάτσον από το Gothenburg University στη Σουηδία και ο Στέφαν Βάγκνερ από το Hochschule Fresenius στη Γερμανία. «Και οι τέσσερις προερχόμαστε από έναν ερευνητικό χώρο που έχει να κάνει με τις επιπτώσεις της νανοτεχνολογίας στο περιβάλλον και είχαμε διαπιστώσει ότι κάθε επιστήμονας, ανάλογα με το επιστημονικό και τεχνικό του υπόβαθρο, έβλεπε το πρόβλημα από τη δική του πλευρά, με αποτέλεσμα να γίνεται πολλή έρευνα που οδηγούσε σε λάθος αποτελέσματα, γιατί δεν λαμβάνονταν υπόψη διεργασίες από διαφορετικά αντικείμενα. Αντίθετα, εάν υπήρχε διεπιστημονική αντιμετώπιση από την αρχή, θα γλυτώναμε χρόνο, χρήματα και λάθος αντιλήψεις. Κάτι αντίστοιχο γίνεται και στον τομέα των μικροπλαστικών, οπότε αποφασίσαμε ότι κάτι πρέπει να κάνουμε γι' αυτό. Ο στόχος μας με την πρωτοβουλία αυτή είναι να εκπαιδεύσουμε τους ερευνητές που τώρα αρχίζουν να ασχολούνται με τα μικροπλαστικά ως προς τη διεπιστημονικότητα του αντικειμένου», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Γόντικας. 

   Οι δράσεις που οργανώνονται στο πλαίσιο του «Microplastics Workshop for Early Career Researchers», έχουν σχεδιαστεί γύρω από τρεις βασικούς πυλώνες: ομιλίες με θέματα, όπως η χημεία πολυμερών, η περιβαλλοντική επιστήμη, η ψηφιακή τεχνολογία και η τοξικολογία, από ειδικούς από πανεπιστήμια, βιομηχανίες, ρυθμιστικούς φορείς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, ανταλλαγή απόψεων και συνεδρίες ανάπτυξης δεξιοτήτων. 

   Η ετήσια εκπαίδευση του «Microplastics Workshop for Early Career Researchers» πραγματοποιείται κάθε χρόνο σε μία από τις τέσσερις συνδιοργανώτριες χώρες, με την πιο πρόσφατη τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Ίντσταϊν της Γερμανίας. Παράλληλα, διοργανώνονται εργαστήρια σε τοπικό επίπεδο, όπως ένα θερινό σχολείο τις προηγούμενες ημέρες στη Μήλο με θέμα την παρακολούθηση της ποιότητας του θαλασσινού νερού. Στο θερινό σχολείο, διευκρινίζει ο κ. Γόντικας, ο στόχος δεν ήταν μόνο η ενημέρωση των επιστημόνων, αλλά και των πολιτών του νησιού, προκειμένου να μπορούν να μετρούν μόνοι τους, με τεχνικές που τους παρουσιάστηκαν, τη ρύπανση από πλαστικά. «Κοστίζει πάρα πολύ σε χρόνο και χρήματα το να κάνουμε σωστή παρακολούθηση των μικροπλαστικών. Με τη συμμετοχή πολιτών, οι οποίοι δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν, δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε παρατηρήσεις πολύ πιο συχνά», καταλήγει ο ερευνητής του ΕΚΠΑ.