Τρεις κορυφαίοι επιστήμονες με καταγωγή από το Μεραμπέλλο

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

Είναι και οι τρεις τους καθηγητές Πανεπιστημίου. Είναι όμως κάτι πολύ παραπάνω. Είναι πρωτοπόροι στον τομέα τους στον Κόσμο. Στην έρευνά τους κατεβαίνουν σε τέτοια δυσθεώρητα βάθη μέσα μας, που πριν δεν έχει κατέβει κανείς άλλος στην Ιστορία του Ανθρώπινου Οργανισμού. Και είναι και οι τρεις τους από τα μέρη της Ανατολικής Κρήτης! Έλκουν την προέλευσή τους από το Βραχάσι, από την Φουρνή, από τις Λίμνες. Η Παγκόσμια Επιστημονική Κοινότητα τους ξέρει πολύ καλά, εμείς όχι. Κι όμως, έχουν έρθει κι έχουν κυκλοφορήσει ανάμεσά μας κάποια καλοκαίρια. Είναι ευκαιρία, μέσα από τρεις αφιερωματικές συνέχειες, μία για τον καθένα τους, να τους γνωρίσουμε.

      Ο τρίτος  καθηγητής έλκει την καταγωγή του από τις Λίμνες. Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα σ’ αυτόν. Τον έχω δει να γεννιέται, γιατί είναι ο κατά επτά χρόνια μικρότερος σε ηλικία αδελφός μου! Δεν είναι όμως αυτός ο λόγος που τον συμπεριλαμβάνω στους τρεις. Την αναφορά μου εδώ, την κέρδισε με το σπαθί του, αφού έγινε ένας από εκείνους τους επιστήμονες που έχουν συναντηθεί με την Ιστορία.

      Ο Χρήστος Γιαπιτζάκης ήταν - μέχρι εκείνη την ώρα - πτυχιούχος Βιολογίας και Οδοντιατρικής, με μεταπτυχιακό στη Μοριακή Βιολογία και διδάκτωρ Ιατρικής Γενετικής. Σπουδαγμένος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, υποστηριζόμενος από υποτροφίες σε κάθε στάδιο των σπουδών του (μία από αυτές ήταν υποτροφία Αντωνίου Παπαδάκη), Ερευνητής Α, και Διευθυντής του Διαγνωστικού Κέντρου «Κεφαλογενετική». Εδώ και λίγα χρόνια, είναι Καθηγητής της Νευρογενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Δείτε το αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Δεμέτζο

Δείτε το αφιέρωμα στον Βασίλη Φθενάκη

      Ως πανεπιστημιακός, ασχολείται με ερευνητικές δραστηριότητες που αφορούν την κληρονομική προδιάθεση για νευρολογικά νοσήματα, για θρομβωτικά επεισόδια και εμφράγματα, καθώς και για διάφορους τύπους καρκίνου. Οι ερευνητικές του εργασίες έχουν τιμηθεί με βραβεία, σε παγκόσμια, σε πανευρωπαϊκά, και σε πανελλήνια Συνέδρια. 

      Συγκεκριμένα, στο χώρο της Νευρογενετικής: Γενετική και βιοηθική μελέτη 7 κληρονομικών νευρολογικών νοσημάτων. 

      Στο χώρο της Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής: Μελέτες  έρευνας της πρωτεϊνοσύνθεσης με συμβολή του ριβοσωμικού RNA και μοριακή ανίχνευση σε αρχαιολογικό σκελετικό υλικό του γενετικού υλικού του υπεύθυνου λοιμογόνου παράγοντα (Salmonella enterica Typhi), που προκάλεσε τον Λοιμό των Αθηνών πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια. 

      Στο χώρο της Μοριακής Ογκολογίας: Διερεύνηση γονιδίων που σχετίζονται με την ογκογένεση, σε οικογένειες με κληρονομική προδιάθεση για νεοπλασίες της κεφαλής, καθώς επίσης και σε βιοψίες διαφόρων τύπων όγκων εγκεφάλου και στόματος (μέρος της έρευνας  θεωρήθηκε πρωτοπόρο και έλαβε το 1ο Βραβείο Βασικής Έρευνας στο 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ογκολογίας Στόματος, Άμστερνταμ, 17-20 Μαΐου 2007).

      Επίσης, το όνομά του συμπεριλαμβάνεται στους συγγραφείς της «Βιολογίας Β' Λυκείου» και της «Βιολογίας Γ' Λυκείου» (Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων).

      Το σημαντικότερο αλλά και εντυπωσιακότερο μέχρι στιγμής είναι αυτό που αναφέραμε πιο πάνω, ότι, σε DNA («ντι εν έι») απομονωμένο από αρχαίο σκελετικό υλικό (σε πολφό δοντιών), ταυτοποίησε τον μικροβιακό παράγοντα του Λοιμού των Αθηνών κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, που ήτανε τελικά Τυφοειδής Πυρετός. Έτσι έμαθε η διεθνής κοινότητα από ποιά αιτία πέθανε ο Περικλής, το ένα τρίτο του λαού της αρχαίας Αθήνας, και μαζί τους, η αυθεντικότερη δημοκρατία του Κόσμου.

      «Ήταν πραγματικά συγκλονιστική η στιγμή όταν ένα βράδυ αργά στο εργαστήριο είδα το πρώτο θετικό αποτέλεσμα! Ενθουσιασμένος κατάλαβα ότι είχαμε λύσει το μυστήριο της αρχαίας επιδημίας» λέει ο ίδιος. Ας δούμε πώς παρουσιάζει το κορυφαίο αυτό ιστορικό γεγονός της ταυτοποίησης, το βιβλίο «Τα φωτεινά μυαλά δεν έχουν πατρίδα» της Βάσως Μιχοπούλου, που

συμπεριλαμβάνει στις σελίδες του το επιστημονικό επίτευγμα του Χρήστου Γιαπιτζάκη:

      «Ο Λοιμός των Αθηνών το 430 π.Χ., αυτή η φοβερή επιδημία που έγινε η αιτία θανάτου όχι μόνο των Αθηναίων, αλλά και της πιο ιστορικής Δημοκρατίας του κόσμου, έχει απασχολήσει για δεκαετίες την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Βασισμένοι στις περιγραφές του Θουκυδίδη, που κάνει λόγο για συμπτώματα που ξεκινούν από το στόμα και καταλήγουν στην κοιλιακή χώρα, στο έντερο, στο δέρμα και στο κεντρικό νευρικό σύστημα, γιατροί και ιστορικοί διατυπώνουν εδώ και χρόνια θεωρίες για την νόσο, προτείνοντας περί τις εικοσιπέντε διαφορετικές πιθανότητες. 

      Ωστόσο, κανείς δεν είχε απαντήσει με πειστικά επιχειρήματα ούτε υπέρ ούτε κατά αυτής ή της άλλης θεωρίας μέχρι το 2006, όταν μια ομάδα Ελλήνων επιστημόνων έδωσε την απάντηση με επιστημονικές αποδείξεις ανάλυσης DNA. Εικοσιτέσσερις ολόκληρους αιώνες μετά το ιστορικό γεγονός, ο Λοιμός, που αποδεκάτισε την αθηναϊκή κοινωνία της κλασσικής εποχής του Περικλή, οφειλόταν σε ένα ιδιαίτερα επιθετικό στέλεχος του παθογόνου βακτηρίου «σαλμονέλλα του Τυφοειδούς Πυρετού». 

      Η αιτία που εξολόθρευσε τους Αθηναίους, αφού πρώτα υπέφεραν φοβερά, είχε αναπάντεχα, με τον πρωτοπόρο βιολόγο Χρήστο Γιαπιτζάκη, βρεθεί - και η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου στις τηλεοπτικές οθόνες, στο διαδίκτυο και στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.

      Λέει ο ίδιος: «Εξετάσαμε σκελετικό υλικό από μαζικό τάφο 150 ατόμων που ανακαλύφθηκε στον Κεραμεικό και που τεκμηριώθηκε αρχαιολογικά ότι δημιουργήθηκε στην περίοδο του Λοιμού. Συγκεκριμένα, ελέγξαμε το DNA από πολφό δοντιών από τρία διαφορετικά κρανία του ομαδικού τάφου, επειδή η αδαμαντίνη είναι ανθεκτική ουσία και προσφέρει εξαιρετική προστασία στην πολφική κοιλότητα. Υποθέσαμε ότι το γενετικό υλικό του λοιμώδους παράγοντα που προκάλεσε μικροβιαιμία στα θύματα του Λοιμού θα παρέμενε στα δόντια εγκλωβισμένο και απρόσβλητο από εξωγενείς παράγοντες».

      Ο καθηγητής προσπάθησε να βρει το DNA των μικροβίων που προκαλούν μία από τις εικοσιπέντε πιθανές ασθένειες που είχαν προταθεί με βάση τις περιγραφές του Θουκυδίδη. Έξι απόπειρες για Πανώλη, Τύφο, Άνθρακα, Φυματίωση, Ευλογιά, και Νόσο εξ Αμυχών Γαλής απέβησαν άκαρπες. Στην έβδομη, σιγουρεύτηκε ότι υπήρχε Τυφοειδής Πυρετός στην Αθήνα της περιόδου του Λοιμού. Η εξακρίβωση της επιδημίας αποτέλεσε ιστορικό θρίαμβο της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής. 

      Ο Λιμνιώτικης καταγωγής γεννημένος στη Δράμα της Μακεδονίας καθηγητής Χρήστος Γιαπιτζάκης λέει με έκδηλη συναισθηματική φόρτιση: «Αφού είχα μελετήσει το αρχαίο DNA, μια Παρασκευή αργά το βράδυ διάβασα το κείμενο του Θουκυδίδη. Ο Αθηναίος ιστορικός έγραφε ότι περιέγραφε ως αυτόπτης μάρτυρας τα συμπτώματα του Λοιμού, ώστε κάποιος στο μέλλον να ανακαλύψει ποιά ήταν αυτή η αρρώστια. Θυμάμαι με συγκίνηση ότι, διαβάζοντας αυτή τη φράση, ανατρίχιασα, επειδή αντιλήφθηκα ότι αυτό το μήνυμα, που είχε γραφτεί πριν από 24 αιώνες, απευθυνότανε σ’ εμένα».