Μπροστά στη Μεγάλη Εβδομάδα

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα, που ονομάζεται έτσι όχι επειδή είναι χρονικά μεγαλύτερη από τις υπόλοιπες, αλλά επειδή τα γεγονότα που εορτάζονται στη διάρκειά της είναι σπουδαία και μεγάλα. Πληροφοριακά να πούμε, καταρχάς, ότι κάθε μέρα της Μ. Εβδομάδας είναι αφιερωμένη σε ένα γεγονός της πορείας του Χριστού προς το Πάθος και την Ανάσταση. Η Μ. Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον «πάγκαλο Ιωσήφ» και στην υπό του Χριστού «καραθείσα και ξηρανθείσα συκή»‧ η Μ. Τρίτη στην παραβολή των δέκα Παρθένων, η Μ. Τετάρτη στην «ἀλείψασα τὸν Κύριον μύρῳ Πόρνη γυναῖκα», η Μ. Πέμπτη στον Μυστικό Δείπνο, στην προσευχή του Ιησού στον κήπο της Γεθσημανή και την προδοσία του Ιούδα, η Μ. Παρασκευή στα «σωτήρια καὶ φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» και το Μ. Σάββατο στη  «θεόσωμον Ταφήν, καὶ τὴν εἰς ᾍδου Κάθοδον τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ». Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι τα θέματα των τριών πρώτων ημερών έχουν διδακτικό χαρακτήρα, ενώ μνεία των καθαυτό γεγονότων των Παθών και του Σταυρού του Χριστού γίνεται στις επόμενες τρεις ημέρες. 

            Αν κάποιος ήθελε να μελετήσει έτι περαιτέρω τα αναγνώσματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη που διαβάζονται στους ναούς μας αυτές τις μεγάλες ημέρες καθώς και τους εξαίσιους ύμνους της περιόδου αυτής, θα διαπίστωνε ότι η Εκκλησία παρακολουθεί χρονικά όλη την πορεία του Χριστού προς το Πάθος και τον Σταυρό από την ημέρα της εισόδου Του στα Ιεροσόλυμα, την Κυριακή των Βαΐων, έως την Ταφή Του στο καινό μνημείο (Μ. Σάββατο) και την Ανάστασή Του την τρίτη ημέρα μετά τον επί του Σταυρού θάνατό Του. Μια πορεία είναι, λοιπόν, η Μ. Εβδομάδα: πορεία του Χριστού και συμπόρευση δική μας, όπως το δηλώνει καθαρά ένας εξαίσιος ύμνος της Μ. Δευτέρας: ο Χριστός πορεύεται προς το Πάθος και ο υμνογράφος καλεί τους πιστούς: «Δεῦτε οὖν καὶ ἡμεῖς συμπορευθῶμεν αὐτῷ και συσταυρωθῶμεν». Πρόκειται για μια πρόσκληση αλλά και πρόκληση μαζί. Πρόκληση, επειδή η συμπόρευση σημαίνει και συσταύρωση με τον Χριστό. Και ποιος είναι έτοιμος σήμερα να σταυρωθεί για τον Χριστό; Να σταυρωθεί όχι κυριολεκτικά, αλλά αλλάζοντας τρόπο ζωής και ακολουθώντας ένα τρόπο διαφορετικό από αυτόν που επιβάλλει η κοινωνία μας, κοινωνία του χρήματος, της δημοσιότητας, του εύκολου θεάματος, της ελαφρότητας, της υποτίμησης του σκέπτεσθαι, της μαζοποίησης. Κάθε αλλαγή απαιτεί θυσίες, οι οποίες γίνονται περισσότερες και πιο απαιτητικές, όταν πρόκειται για ριζική στροφή, για αναγέννηση της ζωής και τοποθέτησή της πάνω σε άλλη αξιακή βάση, αυτήν που έχει ως κέντρο της την πνευματικότητα και την αγάπη. 

            Ο Χριστός εισήλθε στα Ιεροσόλυμα καθισμένος πάνω σε ένα πουλάρι, γνωρίζοντας ότι η παρουσία Του εκεί θα οδηγούσε αναπόφευκτα στο Σταυρό. Ο κόσμος Τον υποδέχτηκε ως βασιλιά και ελευθερωτή, κραυγάζοντας το «Ωσαννά». Πώς το αντιμετώπισε ο Χριστός; Θα μπορούσε με τη βοήθεια του λαού να αυτοαναδειχθεί ένας κοσμικός βασιλιάς, όπως πίστεψαν ότι θα έκανε οι μαθητές Του Ιάκωβος και Ιωάννης. Ο Χριστός αντ’ αυτού είπε στους μαθητές ότι «αυτός που θέλει να είναι πρώτος, πρέπει να είναι υπηρέτης των άλλων», δείχνοντας έτσι τον δρόμο προς την ανατροπή των εξουσιών που καταδυναστεύουν τον άνθρωπο και ανοίγοντας τον δρόμο για την διακονία της αγάπης. Ο Χριστός δεν ζήτησε το «ωσαννά», αλλά, χωρίς να αντιδράσει, το απέρριψε στην πράξη. Αν ανατρέξουμε στην πολιτική πραγματικότητα όλων των εποχών και της σημερινής, είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι οι άρχοντες των λαών επιζητούν το «ωσαννά» , τις ζητωκραυγές, τις κολακείες, το «λιβάνισμα», τη δημοσιότητα, τη λαϊκή επιδοκιμασία, που τις πιο πολλές φορές είναι εφήμερη και έωλη, γιατί οι όχλοι και οι μάζες δεν έχουν συνείδηση ευθύνης και ελευθερία βούλησης, αλλά άγονται και φέρονται. Ο Χριστός δίνει το μέτρο να συνειδητοποιήσουμε ότι η εξουσία και οι άρχοντες δεν σώζουν, ότι η αληθινή εξουσία είναι αυτή που λειτουργεί θυσιαστικά για τους άλλους και όχι προς όφελος όσων την κατέχουν. 

            Ένα τροπάριο, το πρώτο που ακούει ο πιστός το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, είναι το «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός». Το τροπάριο καλεί τους πιστούς να μην αφήσουν να τους καταλάβει ο ύπνος της πνευματικής ραθυμίας, αλλά να μείνουν άγρυπνοι, περιμένοντας τον Νυμφίο που έρχεται τα μεσάνυχτα. Το ζητούμενο εδώ είναι η πνευματική αγρύπνια μέσα σε μια κοινωνία, όπου το πνεύμα υπνώττει, για να μην πω ότι έχει εξοβελιστεί από τους κόλπους της. Η πνευματική ραθυμία του σύγχρονου ανθρώπου είναι ένα γεγονός, που μεταφράζεται σε συνειδησιακή ύπνωση, όπως αυτή επιβάλλεται από τα κέντρα εξουσίας, που θέλουν να ελέγχουν τα ανθρώπινα πρόσωπα.  Κι όταν λέω κέντρα εξουσίας, δεν εννοώ μόνο την πολιτική εξουσία αλλά και όλους εκείνους που ελέγχουν τα ΜΜΕ και τα λεγόμενα «σόσιαλ μίντια»-μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και όσους χρησιμοποιούν τον αθλητισμό για τέτοιους σκοπούς. Για να έχει όμως κάποιος «πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ ἀγρυπνα τα μάτια της ψυχής» του, όπως λέει ο εθνικός μας ποιητής, θα πρέπει να περιμένει κάτι μεγάλο και σπουδαίο. Ο μεγάλος Δανός φιλόσοφος Κίρκεγκωρ είπε ότι ο άνθρωπος πρέπει να βρει την ιδέα για την οποία να είναι έτοιμος να ζήσει ή να πεθάνει. Η Εκκλησία τη Μ. Εβδομάδα μάς λέει ότι η συνείδηση αγρυπνά, όταν περιμένει όχι απλώς να βρει μια ιδέα, αλλά να συναντήσει ένα Πρόσωπο: το Πρόσωπο του Νυμφίου Χριστού, αυτού που έρχεται «σφαγιασθῆναι και δοθῆναι εἰς βρῶσιν τοῖς πιστοῖς». Ο Γ. Σεφέρης έγραψε: «Κοιμάμαι και η καρδιά μου ξαγρυπνά», που σημαίνει ότι όλο το «παιχνίδι» με την αγρύπνια του πνεύματος παίζεται όχι στο μυαλό αλλά στην καρδιά, στο κέντρο της υπάρξεως. Η πνευματική αγρύπνια, επομένως, είναι θέμα υπαρξιακό, αφορά τον τρόπο ζωής μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το «ζῆν» εντός του κόσμου, το νόημα που δίνουμε στην έγχρονη ύπαρξή μας. Η Μ. Εβδομάδα αποκαλύπτει ότι η αγρύπνια έχει νόημα, όταν αποβλέπει σε μια ζωή στο πρότυπο του Χριστού, μια ζωή που δεν αρνείται τον κόσμο, αλλά υπερβαίνει τις «σταθερές» του και προσανατολίζεται προς το Υπερβατικό. Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε ότι «αν δεν πατήσουμε το ένα πόδι έξω από τη γη, δεν μπορούμε να σταθούμε επάνω της». 

            «Λάμπρυνόν μου την στολὴν τῆς ψυχῆς». Έτσι ακούμε στο μελωδικότατο «εξαποστειλάριο» που ψάλλεται από την Μ. Δευτέρα ως την Μ. Πέμπτη. Ο τελικός σκοπός είναι η λαμπρότητα, ο φωτισμός με το φως του Χριστού. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πάσχα λέγεται και Λαμπρή, γιατί η νύχτα του Πάσχα είναι νύχτα «φωταυγής». Μέσα στο σκοτάδι του κόσμου, στον στρόβιλο των επιθυμιών και των μεριμνών, στην καταβύθιση  στον σκοτεινό κόσμο των παθών, που συσκοτίζουν την ανθρώπινη ψυχή, αναζητείται το φως. Το φως που συμπίπτει με την αλήθεια. Ο Πλάτων μάς έδωσε στην «Πολιτεία» του την περίφημη «αλληγορία του σπηλαίου», δείχνοντάς μας, μεταξύ των άλλων, πόσο δύσκολο είναι ο άνθρωπος που βγαίνει από την κατάσταση του ψεύδους και της πλάνης να δεχτεί την νέα πραγματικότητα και πόσο διαφορετικά βλέπει τον κόσμο στο φως του ήλιου, δηλαδή στο φως της αλήθειας, που ο Πλάτων την ταυτίζει με την παιδεία. Και η Εκκλησία μιλάει για φως και αλήθεια, αλλά τα ταυτίζει με ένα Πρόσωπο, αυτό του Χριστού, ο οποίος είπε «Ἐγώ εἰμι η ἀλήθεια» και «Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου». Η αλήθεια, δηλαδή, έχει υπόσταση και ταυτίζεται με το φως, είναι πάντα φωτεινή, εν αντιθέσει προς το ψεύδος που είναι σκοτεινό. Κι επειδή το σκοτάδι είναι η απουσία του φωτός, γι’ αυτό δεν έχει ύπαρξη, δεν είναι ον. Άρα μόνο η αλήθεια υπάρχει και υπάρχει ως φως και ζωή. Γι’ αυτό και η αλήθεια είναι πάντα αναστάσιμη, ακόμα κι όταν διέρχεται δια του σταυρού. Με αυτό το αναστάσιμο φως ζητάει να ντυθεί ο πιστός. Στην ουσία δηλαδή ζητάει να ντυθεί τον αναστημένο Χριστό, που είναι Φως και Ζωή κι έτσι να γίνει άνθρωπος αληθινός, που σκορπίζει ο ίδιος το φως της αλήθειας γύρω του. Φωτεινούς ανθρώπους ζητάμε σήμερα, ανθρώπους αληθινούς που έχουν ξεφύγει από τα γρανάζια ενός κόσμου που πορεύεται στα σκοτεινά. Ανθρώπους που έχουν βγει μέσα από το σπήλαιο της πλάνης, που δεν ρυθμίζουν τη ζωή τους με μέτρο την οθόνη της τηλεόρασης ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά μπορούν, όταν το θελήσουν, να πουν το μεγάλο ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ. 

            Μπροστά στη Μ. Εβδομάδα ευρισκόμενοι, ας σκεφτούμε κάποια από τα μηνύματά της, σαν κι αυτά που προσπάθησα να δώσω,  που δεν είναι λίγα. Είναι μια από τις ευκαιρίες που μας προσφέρονται να ζυγίσουμε και να μετρήσουμε τη ζωή μας, έχοντας ως πρότυπο την πορεία του Χριστού προς το εκούσιο Πάθος, ένα Πάθος όμως που τέλος του δεν έχει τον θάνατο αλλά την Ανάσταση, το Πάσχα, το πέρασμα από τον θάνατο στη Ζωή.  Γι’ αυτό «καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις, καὶ ὀψόμεθα, τῷ ἀπροσίτῳ φωτὶ τῆς ἀναστάσεως, Χριστὸν ἐξαστράπτοντα».