To προσφυγικό να αντιμετωπισθεί από μηδενική βάση

του Πέτρου Μηλιαράκη*

Ήδη η Τουρκία, που είναι άμεσα εμπλεκόμενη στον πόλεμο της Συρίας, απειλεί να στείλει 600 χιλιάδες μετανάστες στην Ελλάδα!.. Η απειλή δε αυτή, αν και άτυπη, αποδεικνύει «ποιος» είναι ο κατ’ ουσίαν «δουλέμπορος», ενώ τίθεται το κύριο ζήτημα της από «μηδενική βάση» (tabula rasa) επανεξέτασης που αφορά στο προσφυγικό και στο μεταναστευτικό, κυρίως από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει δε στον παρόντα χρόνο να κυριαρχήσει (από ελληνικής πλευράς) η απαίτηση για την αναλογική επιβάρυνση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να αποφορτιστεί το ιδιαίτερο άχθος που ανέλαβε η Ελλάδα.

• ΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ

Τούτου δοθέντος, και πέραν του «Συριακού» η ευρωπαϊκή ελίτ δείχνει καταρχήν αμήχανη ενώπιον της «δραματικής εισβολής» ατόμων από τη Μέση και Άπω Ανατολή, αλλά και από την Ασία. Η αμηχανία δε αυτή χαρακτηρίζει κυρίως τις πολιτικές ηγεσίες και κοινωνίες της ηπειρωτικής Ευρώπης, αν και θα έπρεπε να τύχει άμεσης εφαρμογής σε νέα βάση η προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπ’ όψιν δε ότι κατ’ άρθρο 77 ΣΛΕΕ ο όρος «εξωτερικά σύνορα» είναι ρητώς θεμελιωμένος-θεσπισμένος, ως πρωτογενές ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο.

Στο παρόν περίγραμμα επιχειρείται (όσο ο χώρος το επιτρέπει) να διευκρινισθούν όροι που αφορούν στο προσφυγικό και στο μεταναστευτικό, για τις έννοιες των οποίων σε μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης υπάρχει μια σύγχυση.

• Η ΣΧΕΤΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Σύμφωνα με όλες τις παραδοχές, και ιδιαιτέρως της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, «πρόσφυγας» είναι όποιο φυσικό πρόσωπο (άνθρωπος-άτομο) αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα του λόγω πολιτικής, εθνικής, φυλετικής και θρησκευτικής δίωξης, ή άλλως επειδή ανήκει σε μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, η οποία διώκεται στη χώρα της οποίας είναι πολίτης. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως αδύνατη η επιστροφή στην πατρίδα του χωρίς να κινδυνεύει η ζωή και η ασφάλειά του.

Υπό τις προϋποθέσεις αυτές δικαιούται, με βάση τον διεθνή και ευρωπαϊκό πολιτικό αλλά και νομικό πολιτισμό, να ζητήσει την προστασία της προσωπικότητας, της ασφάλειας και της ζωής του από το κράτος στο οποίο προσφεύγει.

Αντιθέτως ο «μετανάστης» δεν είναι πρόσφυγας. Δεν τελεί δηλαδή υπό το καθεστώς που προαναφέρεται. Μετανάστης είναι όποιο φυσικό πρόσωπο (άνθρωπος-άτομο) αναγκάζεται λόγω υποκειμενικών και αντικειμενικών συνθηκών να εγκαταλείψει τη χώρα του. Προσπαθεί δε να εγκατασταθεί ή άλλως να διαβιώσει σε συνθήκες προδήλως καλύτερες από εκείνες που του εξασφαλίζει η χώρα του.

Η διαφορά μεταξύ των δύο καταστάσεων, δηλαδή του “πρόσφυγα” και του «μετανάστη», είναι ότι τυχόν επάνοδος του μετανάστη στη χώρα του δεν απειλεί τη ζωή ή την ασφάλειά του, ενώ αντιθέτως (όπως έχει προεκτεθεί) η επιστροφή τού πρόσφυγα δε συμβιβάζεται με οποιαδήποτε εγγύηση ζωής και ασφάλειας. Εξού λόγου και δικαιούται να ζητήσει άσυλο στη χώρα στην οποία προσφεύγει.

Στην τρέχουσα «ορολογία» γίνεται χρήση και του εξωνομικού όρου «λαθρομετανάστης».

• Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) από καιρό έχει καταγράψει το όλο πρόβλημα που αφορά «τους πρόσφυγες του κόσμου». Δεδομένο είναι, δε, ότι στο πλαίσιο αυτό των προνοιών του ΟΗΕ υπάρχουν ιδιαίτερες εκτιμήσεις ότι πληθυσμός που παγκοσμίως εγγίζει τα 40 εκατ. ατόμων κινδυνεύει από τις ένοπλες συγκρούσεις, την πολιτική βία, καθώς και τη βία εντός κοινοτήτων. Τα άτομα αυτά, οι άνθρωποι αυτοί, ως άμαχοι είναι εκτεθειμένοι και ως προς την ασφάλεια και ως προς την επιβίωσή τους. Πέραν των ατόμων που ζητούν προστασία σε άλλες χώρες, υπάρχουν και εκατομμύρια άλλων ατόμων που έχουν εγκλωβιστεί «εσωτερικά», και είναι απολύτως περιθωριοποιημένα. Τα άτομα αυτά εγγίζουν τον εφιαλτικό αριθμό των 27 εκατομμυρίων.

Στις καταστάσεις αυτές συμπεριλαμβάνονται, πέραν των εκτοπισμένων πληθυσμών, και άτομα που είναι ανιθαγενείς. Άξιο επισημείωσης είναι, δε, ότι οι ανιθαγενείς εγγίζουν πλέον, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, τα 12 εκατομμύρια. Ως εκ τούτου εγείρεται ζήτημα αλληλεγγύης των πολιτισμένων κρατών και επικράτησης του ανθρωπιστικού δικαίου.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχει αναλάβει έργο προστασίας επί του προσφυγικού. Το έργο, όμως, αυτό πιέζεται λόγω του ότι ο «θεσμός του ασύλου» χαρακτηρίζεται από φθίνουσα διαθεσιμότητα και μάλιστα από τα λεγόμενα «πολιτισμένα κράτη».

Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ήδη από το 1997 οι χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης (αφορούν κράτη-μέλη τόσο εντός, όσο και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης) είχαν εντοπίσει το ζήτημα των μεταναστών εργαζομένων, υπό την έννοια ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να παρασχεθούν οι δέουσες εγγυήσεις. Κρίθηκε συνεπώς ότι έπρεπε να ρυθμισθεί νομικά η κατάσταση των μεταναστών που εργάζονται και που έχουν την ιθαγένεια των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, προκειμένου να τους εξασφαλιστεί, αν όχι ίση, τουλάχιστον όχι λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση από το κράτος υποδοχής. Η ρύθμιση αυτή αφορά συμβατικές καταστάσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας, δηλαδή καταστάσεις κατ’ ουσίαν ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, αλλά και λόγω της διακρατικής ρύθμισης, αφορά και καταστάσεις ευρωπαϊκού δικαίου υπό την προστασία του Συμβουλίου της Ευρώπης. Όλες δε οι πρόνοιες προς την κατεύθυνση αυτή έχουν σκοπό την παροχή εγγυήσεων στον μετανάστη νομίμως εργαζόμενο. Μεταξύ δε των προνοιών που έχουν εγκαθιδρυθεί, ενδεικτικώς λόγω χώρου περιλαμβάνονται:

α) Ιατρικές και επαγγελματικές εξετάσεις που αποσκοπούν στο να καθοριστεί ότι ο μελλοντικός μετανάστης εργαζόμενος είναι σε φυσική και πνευματική κατάσταση καταλληλόλητας προκειμένου να εργαστεί.

β) Η οικογενειακή συνένωση του μετανάστη εργαζόμενου που απασχολείται νομίμως στο έδαφος του κράτους υποδοχής.

γ) Η υποχρέωση διατροφής μελών οικογένειας που δεν έχουν μεταναστεύσει.

Κύρια όμως υποχρέωση του πολιτισμένου κόσμου και όσων υπερασπίζονται το σύγχρονο ανθρωπιστικό δίκαιο, είναι να αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε το «κακό» να χτυπηθεί στη ρίζα του. Δηλαδή, να αρθούν οι συνθήκες εκείνες που δημιουργούν τα φαινόμενα που επιγραμματικώς αναφέρονται στο παρόν κείμενο.

Σε κάθε περίπτωση δε, η Τουρκία ως άμεσα εμπλεκόμενη στον πόλεμο της Συρίας επιβάλλεται να αναλάβει τις υποχρεώσεις της εάν σέβεται τον ευρωπαϊκό και διεθνή νομικό πολιτισμό.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

«η Τουρκία ως άμεσα εμπλεκόμενη στον πόλεμο της Συρίας επιβάλλεται να αναλάβει τις υποχρεώσεις της εάν σέβεται τον ευρωπαϊκό και διεθνή νομικό πολιτισμό»

------------------------------------------------

*Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).