«Οι ταχύτητες» απαιτούν μια νέας τάξης Respublica

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

          Τις «πέντε ταχύτητες» για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής Ένωσης) των 27 κρατών - μελών μέχρι το έτος 2025 παρουσίασε προσφάτως  ο Πρόεδρος τη Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν - Κλώντ Γιουνκέρ επιτείνοντας έτσι τη σύγχυση προς τα «που» κατευθύνει τις πολιτικές της  η ελίτ των Βρυξελών και της Φρανκφούρτης. Ιδού οι «περίφημες» πλέον  πέντε «ταχύτητες».

1: «Συνεχίζουμε κανονικά»

            Η Ένωση των 27 κρατών – μελών επικεντρώνει την προσοχή της στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος θετικών μεταρρυθμίσεων: α) στο πνεύμα των κατευθύνσεων της Επιτροπής του έτους 2014 για ένα νέο ξεκίνημα για την Ευρώπη και β) της Δήλωσης της Μπρατισλάβας, την οποία προσυπέγραψαν και τα 27 κράτη-μέλη του έτους 2016.

2: «Τίποτα περισσότερο από την ενιαία αγορά»

            Η Ένωση των 27 κρατών – μελών επικεντρώνεται σταδιακά εκ νέου στην ενιαία αγορά, καθώς τα 27 κράτη-μέλη δεν κατορθώνουν να βρουν κοινό έδαφος σε όλο και περισσότερους τομείς πολιτικής.

3: «Αυτοί που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα»

            Η Ένωση των 27 κρατών – μελών προχωρά όπως σήμερα, αλλά επιτρέπει στα κράτη-μέλη που το επιθυμούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη δράση σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η άμυνα, η εσωτερική ασφάλεια ή τα κοινωνικά θέματα. Διαμορφώνονται μία ή περισσότερες «συμμαχίες πρόθυμων κρατών».

4: «Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο»

             Η Ένωση εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, κάνοντας λιγότερα σε τομείς όπου θεωρείται ότι δεν υπάρχει προστιθέμενη αξία. Το ενδιαφέρον και οι περιορισμένοι πόροι αφορούν σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής.

5: «Κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα»

            Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν να μοιραστούν περισσότερες αρμοδιότητες, πόρους και διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε όλους τους τομείς. Οι αποφάσεις εγκρίνονται ταχύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και εφαρμόζονται επίσης ταχύτερα.

            Με τούτα τα δεδομένα, οι «πέντε εναλλακτικές ταχύτητες» του Προέδρου της Κομισιόν, πράγματι επιτείνουν τη σύγχυση….

● η Συνθήκη της Λισαβόνας

            Οι κατέχοντες το Ευρωπαϊκό Ενωσιακό Δίκαιο, γνωρίζουν ήδη ότι η Συνθήκη της Λισαβόνας έχει εγκαθιδρύσει δύο ταχύτητες ή άλλως δύο κύκλους επιρροών. Και τούτο γιατί η Συνθήκη της Λισαβόνας διαχωρίζει τα κράτη – μέλη σε εκείνα που έχουν υιοθετήσει νόμισμά τους το ευρώ και σε εκείνα που δεν έχει αποφασιστεί ότι πληρούν τις προϋποθέσεις για να υιοθετήσουν νόμισμά τους το ευρώ. Τα κράτη αυτά που δεν έχουν υιοθετήσει το ευρώ, η Συνθήκη της Λισαβόνας  αποκαλεί ευθέως: «κράτη για τα οποία ισχύει παρέκκλιση» (βλ. άρθρα 136 και 139 ΣΛΕΕ). Ιδού μια πρώτη σαφής αλλά κρίσιμη διάκριση που αφορά ασφαλώς δύο διαφορετικές ταχύτητες, αλλά και προδήλως δύο διαφορετικούς κύκλους επιρροών και δεσμεύσεων ειδικότερης συνεργασίας.

            Επίσης, με τη Συνθήκη της Λισαβόνας έχει θεσμοθετηθεί και η προοπτική της «ενισχυμένης συνεργίας» (βλ. άρθρο 20 ΣΕΕ και άρθρα 326-334 ΣΛΕΕ). Ειδικώς, η ενισχυμένη συνεργασία  επικεντρώνεται στην  Κοινή Εξωτερική Πολιτική Ασφάλεια και Άμυνα (ΚΕΠΑΑ), όπως προβλέπεται από τη Συνθήκη της Λισαβόνας που εγκαθιδρύει τη δυνατότητα «μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας σε κράτη - μέλη που επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πλαίσιο της ΚΕΠΑΑ». Ως εκ τούτου, ενόψει και των προαναφερόμενων ρυθμίσεων, η παρέμβαση Γιουνκέρ επιτείνει τη σύγχυση με περαιτέρω «ταχύτητες», «νέους κύκλους επιρροών» και «νέα κέντρα αποφάσεων».

● η παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας

            Ταυτοχρόνως, σχεδόν, με τη διατύπωση των θέσεων Γιουνκέρ πρώτος εν Ελλάδι τοποθετήθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ο Προκόπης Παυλόπουλος κατά την τελετή αναγόρευσής του σε επίτιμο δημότη της πόλης της Ερμιόνης εναντιώθηκε στην δημιουργία Ευρώπης «πολλών ταχυτήτων» σημειώνοντας πως: «ταχύτητες στην ενότητα δεν υπάρχουν». Και εμφαντικώς τόνισε ότι: «…έχουμε χρέος, βεβαίως με σεβασμό στην ιδεολογική και πολιτική ιδιαιτερότητα καθεμιάς των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων, να πορευθούμε ενωμένοι για να αντιμετωπίσουμε την βαθιά κρίση που μαστίζει τον τόπο μας και τον λαό μας»….. «Την πορεία μας αυτή προσδιορίζει η αταλάντευτη προσήλωσή μας στον ευρωπαϊκό μας δρόμο, δοθέντος ότι ο δρόμος αυτός μας οδηγεί ασφαλώς στην υπεράσπιση της πατρίδας, αλλά και του όλου ευρωπαϊκού οικοδομήματος, άρα και του αντίστοιχου Ευρωπαϊκού Ιδεώδους, του οποίου οι ρίζες είναι, κατά γενική πλέον ομολογία, ελληνικές. Και μέσα σ΄ αυτό το πλαίσιο θέλω, καταλήγοντας, να τονίσω τούτο: Ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε τα 60 χρόνια από την αφετηρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως με την ευκαιρία της εμβληματικής Συνόδου Κορυφής της Ρώμης, την 25η Μαρτίου, είναι να θωρακίσουμε την ενότητά της. Και δεν αρκεί να μείνουμε σε διακηρύξεις, γιατί ταχύτητες στην ενότητα δεν υπάρχουν. Τούτη την κρίσιμη ώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από πραγματική βούληση και γενναίες αποφάσεις υπεράσπισης του μέλλοντός της. Σ΄ αυτό τον δρόμο και προς αυτή την κατεύθυνση η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να πρωτοστατήσει. Και θα πρωτοστατήσει».

● επιδιώκεται μια άλλη τάξη πραγμάτων

            Για να μην αρκεστούμε μόνο σε διακηρύξεις, όπως επισημαίνει και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, επιβάλλεται πριν αποφασίσουμε περί του πρακτέου να αναστοχαστούμε αναφορικώς με την παγκοσμιοποίηση (που μεταξύ των άλλων αφορά και τη μετάβαση από τη βιομηχανική στην ψηφιακή εποχή). Η παγκοσμιοποίηση θέτει ζητήματα αντιφάσεων-αντιθέσεων, δηλαδή ζητήματα διαφορετικών συμφερόντων και διαφορετικών ταχυτήτων που «επιβεβαιώθηκαν» και από τη Συνθήκη της Λισσαβόνας. Αναφέρομαι στο εκκρεμές πολιτικών που αφορούν στη «κοινωνική συνοχή» από τη μια και στην «ελεύθερη αγορά» από την άλλη. Τούτο όμως ιδρύει την κύρια αντίθεση εντός του «όλου συστήματος». Η δευτερεύουσα αντίθεση αφορά στην ανισομερή ανάπτυξη του καπιταλισμού μεταξύ των κρατών-μελών. Με βάση τις διαπιστώσεις αυτές άξια αναφοράς είναι και τα εξής:

            Η  Ένωση καθεαυτή δεν αφορά συγκρότηση Λαών και Κρατών. Αφορά «Ένωση Κρατών» που δεν είναι ένα ενιαίο Ομοσπονδιακό Κράτος, αλλά ούτε και μια χαλαρή Συνομοσπονδία. Η απαίτηση δημιουργίας μιας νέας τάξης Respublica με άλλες χωρητικότητες, άλλες λειτουργικότητες και άλλες ευελιξίες, παραμένει ατελής και προδήλως ασαφής, όπως αποδεικνύεται από τις πέντε «εναλλακτικές ταχύτητες», που εισηγείται ο Πρόεδρος της Επιτροπής.

            Ως εκ τούτου, αφ’ εαυτών οι «πέντε εναλλακτικές», αναδεικνύουν το υφιστάμενο «κενό ενιαίας πολιτικής» ή άλλως «ενιαίας κατεύθυνσης». Το κενό όμως αυτό, σε συνδυασμό με το υφιστάμενο δημοκρατικό έλλειμμα στη λήψη αποφάσεων, τροφοδοτεί ιδιαιτέρως τον ευρωσκεπτικισμό. Έτσι, παρά που με τη Συνθήκη της Λισαβόνας επαναβεβαιώνονται βασικές νομικοπολιτικές Αρχές για την ευημερία των Λαών της Ένωσης, εντούτοις δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι διαμορφώνονται μηχανισμοί υπεράσπισης εννόμων αγαθών που αφορούν στα κοινωνικά δικαιώματα ή άλλως ότι εγκαθιδρύεται ένας κοινός στόχος που εξυπηρετεί πρωτίστως την κοινωνική συνοχή και την ευημερία των Λαών. Και τούτο γιατί καταγράφεται μετατόπιση των Θεσμών σε μηχανισμούς άτυπης διαβούλευσης των ισχυρών του κεντρικού πυρήνα των οποίων οι αποφάσεις κατά το μάλλον και μάλλον ακυρώνουν την έννοια «ενιαίου κέντρου αποφάσεων» στο όνομα υπεράσπισης των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού.

            Άλλωστε είναι σαφές ότι η Ευρώπη της παρούσας συγκυρίας έχει υποκύψει αποδεχόμενη την υπεροχή της οικονομίας έναντι της πολιτικής. Αυτή η νέα κατάσταση στον ευρωπαϊκό χώρο αναδεικνύει το κρίσιμο ζήτημα της μεταδημοκρατίας, της υποταγής δηλαδή της πολιτικής στην οικονομία. Αναφέρομαι στη μεταμοντέρνα περίοδο όπου το διεθνοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα και περιβάλλον η σύγχρονη δηλαδή παγκοσμιοποίηση, δημιουργεί εξωθεσμικά κέντρα και δίκτυα οικονομικής και πολιτικής ισχύος, που πολιτεύονται στο δόγμα: imperium επί προσώπων, dominium επί πραγμάτων. Με τούτα όμως τα δεδομένα επιδιώκεται η δημιουργία μια νέας τάξης Respublica, η οποία «γοητεύεται» από τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού, οπότε τίθεται  εκποδών το ζήτημα της ευημερίας των Λαών και κατ’ επέκταση της κοινωνικής συνοχής αλλά και της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών.

             Συνεπώς, όσοι προσδοκούν στο όραμα μιας πράγματι ενωμένης Ευρώπης των Λαών, της δημοκρατίας, της ευημερίας και της αλληλεγγύης, οφείλουν να αντιπολιτευθούν τη σύγχυση και να υπερασπιστούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα,  θωρακίζοντας την ενότητα των κρατών – μελών, αλλά και δημιουργώντας προϋποθέσεις για την αναβάθμιση της παρέμβασης των Λαών στη λήψη αποφάσεων με την ενίσχυση του δόγματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

             Αυτό θα πρέπει να είναι το μήνυμα της 25ης Μαρτίου 2017, με την επέτειο των εξήντα χρόνων της ιστορικής αφετηρίας για την δημιουργία της ενιαίας Ευρώπης.

---------------------------------------------

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).