Kρίσιμη και καίρια η παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

            Παν ό,τι καταγράφεται στο παρόν κείμενο αφορά  τη μοναδική σε νομική τεκμηρίωση, αλλά και πολιτική ακρίβεια και ευθύτητα, ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ.Προκόπη Παυλόπουλου, για την 20η επέτειο από την ίδρυση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics and Political Science (LSE), που έλαβε χώρα προσφάτως στις 28/11/2016 στην Αθήνα.

            Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέπτυξε ως θέμα: «την Αρχή της Αλληλεγγύης στο πλαίσιο του πρωτογενούς ευρωπαϊκού δικαίου». Η ομιλία αυτή που θεμελιώνεται σε σειρά νομολογιακών παραδοχών, βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τα κριθέντα από το δικαιοδοτικό Όργανο του Λουξεμβούργου και αποτελεί πραγματεία υψηλού επιπέδου όχι μόνο νομικού, αλλά και πολιτικού λόγου. Καλύπτει δε το «κενό» ως προς το αντικείμενο που πραγματεύεται, δηλαδή το ζήτημα της αλληλεγγύης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άξιο παρατήρησης είναι επίσης ότι η ομιλία αυτή έλαβε χώρα ενώπιον ακροατηρίου υψηλού μεν επιπέδου, αλλά λίαν συντηρητικής αντίληψης περί πραγμάτων και δεν μπορεί παρά να προκάλεσε έντονους προβληματισμούς, ιδιαιτέρως στα επιμέρους κεφάλαια που αφορούσαν «στην αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης στο πρωτογενές ευρωπαϊκό δίκαιο».

            η αλληλεγγύη στο κοινωνικό κράτος δικαίου

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μεταξύ των άλλων επικαλέσθηκε τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) με βάση την οποία «η αρχή της  αλληλεγγύης αποτελεί βασική αρχή που διέπει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης των κρατών-μελών και αποτελεί τη βάση επί της οποίας στηρίζεται η δραστηριότητα των ταμείων υγείας και των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης.»  Μάλιστα, όπως τόνισε ο Προκόπης Παυλόπουλος, «το Δικαστήριο προέβη σ’ ερμηνεία του καθεστώτος υποχρεωτικής υπαγωγής στην κοινωνική ασφάλιση, κάνοντας δεκτό ότι είναι απαραίτητη για την εφαρμογή της αρχής της αλληλεγγύης», η οποία «δύναται να θεμελιώσει εξαίρεση των οργανισμών που διαχειρίζονται ταμεία κοινωνικής ασφάλισης από την εφαρμογή του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού».

            Με αφορμή την τοποθέτηση αυτή του Προέδρου της Δημοκρατία μπορούν να λεχθούν τα εξής:

            οι σχετικές παρατηρήσεις ως προς την αλληλεγγύη

            Κοινός τόπος είναι ότι η συμμετοχή κρατών-μελών σε Συνομοσπονδίες,  Ομοσπονδίες, ή Κοινότητες Ένωσης Κρατών, όπως το συγκεκριμένο μόρφωμα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος που μετεξελίσσεται από Κοινότητα σε Ένωση, δεν μπορεί παρά να ενέχει την υποχρέωση της αλληλεγγύης.

            Η υποχρέωση αυτή αναδεικνύεται ήδη και στο προοίμιο της Συνθήκης της Λισαβόνας όπου τα κράτη-μέλη δηλώνουν την επιθυμία τους για «βαθύτερες σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ των λαών τους», καθώς και για την «ανάγκη δημιουργίας σταθερών βάσεων για τη μελλοντική οικοδόμηση της Ευρώπης», με ρητή επιβεβαίωση «στην προσήλωση στα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα, όπως ορίζονται από τον ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη που υπογράφηκε στο Τορίνο στις 18 Οκτωβρίου 1961 και τον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989».

            Εξ αυτού συνάγεται ότι πράγματι η αρχή της αλληλεγγύης αποτελεί βασική αρχή που θα πρέπει να διέπει και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Η ιδιαίτερη δε αυτή αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας στο συγκεκριμένο συντηρητικό ακροατήριο, μετά βεβαιότατος προκάλεσε αίσθηση.

            Πέραν των προαναφερομένων, σύμφωνα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η αλληλεγγύη, αποτελεί τη βάση πολλαπλών υποχρεώσεων. Επεκτείνεται δε προς όφελος των κρατών-μελών σε μια διαδικασία αμοιβαίας συνδρομής. Υπ’ όψιν δε ότι όταν ένα κράτος απειλείται σοβαρώς από εξωτερικούς κινδύνους, η Συνθήκη της Λισαβόνας δυνάμει της παρ. 7 του άρθρου 42, προβλέπει ενεργοποίηση της ρήτρας αλληλεγγύης, καθόσον σε περίπτωση κατά την οποία κράτος-μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Υπ’ όψιν δε ότι η διάταξη αυτή του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αφορά το  φυσικό δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας.

            Ασφαλώς η κρίσιμη αυτή διάταξη δεν επηρεάζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας των κρατών-μελών, συσχετιζόμενη με την παρ. 2 του άρθρου 4 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Και τούτο γιατί η προστασία της εθνικής ασφάλειας παραμένει στην ευθύνη κάθε κράτους-μέλους. Ιδρύει όμως την υποχρέωση της συλλογικής δράσης και συλλογικής συνεργασίας, και εκείνο της αλληλεγγύης, μέχρις εσχάτων. Άλλωστε, αλληλεγγύη προβλέπεται και σε άλλες κρίσιμες περιπτώσεις, όπου η Ένωση και τα κράτη-μέλη ενεργούν από κοινού και με πνεύμα αλληλεγγύης σε περιπτώσεις όπως εκείνες των τρομοκρατικών επιθέσεων ή των εξ ανωτέρας βίας περιστατικών, που αφορούν πλήγματα από φυσικές καταστροφές ή άλλως ανθρωπογενείς καταστροφές. Στην περίπτωση αυτή η Ευρωπαϊκή Ένωση κινητοποιεί όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και των στρατιωτικών.

Η ανάδειξη της αρχής της αλληλεγγύης ως βασικού πυλώνα πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έλαβε χώρα σε κρίσιμο χρόνο και νομοθετεί προς κάθε κατεύθυνση. Κρίσιμη και καίρια η παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας!

---------------------------------------------

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).