Η οργάνωση του Χώρου και τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια( Τ.Π.Σ.)

Του Ζαχαρία Δοξαστάκη*


 Η έννοια του χώρου έχει καθοριστική συμβολή και σημασία για την κοινωνική ευημερία . Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές και δραστηριότητες, βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση με το χώρο. Επομένως ο χώρος και τα επιμέρους στοιχεία που τον ορίζουν επηρεάζουν θετικά τη διασφάλιση της κοινωνικής ευημερίας. Ο χώρος αποτελεί πόλο και πεδίο μελέτης πολυκλαδικής προσέγγισης και εστίασης. Πολλές επιστήμες , καθεμιά από διαφορετική αφετηρία και άποψη , διερευνούν και εξετάζουν τα προβλήματα και την οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. 

   Οι διαστάσεις του γεωγραφικού και οικονομικού χώρου συνδέονται άρρηκτα με την τοπική αυτοδιοίκηση. Οι Δήμοι και οι Περιφέρειες διαθέτουν εδαφική επικράτεια , οριοθετημένη πάνω στο χώρο και ο πληθυσμός τους συγκεντρώνεται , δραστηριοποιείται και παράγει μέσα στο χώρο . Η διάσταση του οικονομικού χώρου συνδέεται με την τοπική ανάπτυξη. Η επιφάνεια , η απόσταση και ο τόπος επηρεάζουν την οικονομική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η σωστή μελέτη και οργάνωση του χώρου επιβάλλουν τη διάκρισή του σε γεωγραφικό, οικονομικό, πολιτικό , κοινωνικό χώρο κλπ.

   Η Πολεοδομία, όπως και η Χωροταξία είναι επιστήμη που αναφέρεται στην οργάνωση και ρύθμιση του χώρου. Είναι πολυκλαδική επιστήμη και αυτό που τη διακρίνει είναι ότι εστιάζει, μελετά συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Αυτόν της πόλης. Επιδιώκει και ασχολείται με τη συγκρότηση και την κατασκευή της πόλης ως πολύμορφης οντότητας ( κοινωνικής, οικονομικής, γεωγραφικής κλπ.). Τονίζεται , ότι αντικείμενο της πολεοδομίας είναι η πόλη( ή κωμόπολη ή οικισμός), ενώ της χωροταξίας γνωστικό πεδίο είναι μεγαλύτερα υποσύνολα του ενιαίου χώρου( νομός, περιφέρεια ή το σύνολο της επικρατείας).Ακόμη ο χωροταξικός σχεδιασμός επηρεάζει και κατευθύνει τον πολεοδομικό, γιατί η πολεοδομική ανάπτυξη στηρίζεται και εξαρτάται από τις προδιαγραφές , τις προτεραιότητες και τις οδηγίες του χωροταξικού σχεδιασμού.

   Με το άρθρο 7 του ν. 4447/2016( ΦΕΚ 241/ΤΑ’/23-12-2016) « Χωρικός σχεδιασμός- Βιώσιμη ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», όπως τροποποιήθηκε μεταγενέστερα, θεσμοθετήθηκαν τα Τοπικά Χωρικά Σχέδια( Τ.Χ.Σ.).Με την παρ.5α του άρθρου 99 του ν. 4685/2020( ΦΕΚ 92/ΤΑ’/07-05-2020) «Εκσυγρονισμός Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας, …, και λοιπές διατάξεις» , όπου στις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας αναφέρεται « Τοπικό Χωρικό Σχέδιο» νοείται εφεξής « Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο» του παρόντος άρθρου.

   Το άρθρο 99 του ν. 4685/2020 αναφέρει , ότι ο χωρικός σχεδιασμός ασκείται σε εθνικό , περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και διακρίνεται, ανάλογα με το χαρακτήρα του, σε χωροταξικό ή πολεοδομικό. Στην κατηγορία του πολεοδομικού σχεδιασμού υπάγονται τα πολεοδομικά σχέδια τα οποία εκπονούνται σε τοπική κλίμακα και τα οποία διακρίνονται σε δύο επίπεδα σχεδιασμού:

   • Το πρώτο επίπεδο , στο οποίο περιλαμβάνονται

• Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια, τα οποία ρυθμίζουν τη βιώσιμη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση της εδαφικής περιφέρειας μιας ή περισσοτέρων Δημοτικών Ενοτήτων.
• Τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια , τα οποία αποτελούν υποδοχείς σχεδίων, έργων και προγραμμάτων ανεξαρτήτως διοικητικών ορίων.

  •Το δεύτερο επίπεδο του ρυθμιστικού χωρικού σχεδιασμού , στο οποίο περιλαμβάνονται τα Πολεοδομικά Σχέδια Εφαρμογής, τα οποία αποτελούν την εξειδίκευση και εφαρμογή των σχεδίων του πρώτου επιπέδου.

   Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια ( στο εξής ΤΠΣ), αποτελούν τη συνέχεια των ΓΠΣ( Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ) και των ΣΧΟΟΑΠ ( Σχέδια Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης). Τα ΤΠΣ αποτελούν σύνολα κειμένων, χαρτών και διαγραμμάτων με τα οποία καθορίζονται τα πρότυπα χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης , οι χρήσεις γης , οι όροι δόμησης και κάθε άλλο μέτρο, όρος ή περιορισμός  που απαιτείται για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και οργάνωση της περιοχής ενός πρωτοβάθμιου ΟΤΑ. Τα ΤΠΣ εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων και περιέχουν τις αναγκαίες ρυθμίσεις για την επίτευξη των σκοπών τους.

   Με τα ΤΠΣ καθορίζονται για κάθε Δημοτική Ενότητα οι ακόλουθες κατηγορίες περιοχών:

     • Οικιστικές περιοχές.

     • Περιοχές παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.

     • Περιοχές προστασίας( άρθρο 7 του ν 4447/2016).

   Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ( ΥΠΕΝ), τον περασμένο Ιούνιο ανακοίνωσε συγκεκριμένο πρόγραμμα εκπόνησης των ΤΠΣ , προκειμένου να ξεπεραστούν τα σοβαρά προβλήματα που καθυστερούν τις αναγκαίες επενδύσεις, παρεμποδίζουν τις  αναγκαίες επεκτάσεις των πόλεων και οικισμών , δυσχεραίνουν τη νόμιμη οικοδομική δραστηριότητα και υποθάλπτουν την αυθαίρετη δόμηση, λόγω του ότι δεν υπάρχουν ΤΠΣ ή είναι παρωχημένα. Κατά την παρουσίαση του προγράμματος ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Δημήτρης Οικονόμου, τόνισε ότι πως τα εν λόγω χωρικά σχέδια, τα ΤΠΣ, περιλαμβάνουν και τα εξής:

• τη χωροθέτηση μεγάλων επενδύσεων,

• τον οριοθέτηση οικισμών χωρίς όρια,

• το τοπικό σχέδιο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και

• το τοπικό σχέδιο διαχείρισης καταστροφών και κινδύνων.

Το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο συνοδεύεται από στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, γεωλογική μελέτη και μελέτη οριοθέτησης υδατορεμάτων . Τα ΤΠΣ εγκρίνονται με Προεδρικό Διάταγμα.

Το πρόγραμμα εκπόνησης των ΤΠΣ , είναι προϋπολογισμού 200 εκατ.€ , η υλοποίηση του θα είναι σταδιακή και θα προωθηθεί κατά φάσεις, καθεμία από τις οποίες θα περιλαμβάνει περίπου 200 μελέτες . Οι διαγωνισμοί για τις  μελέτες της πρώτης φάσης αναμένεται να προκηρυχθούν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο και θα καλύπτουν περίπου το 18% της χώρας. Περίπου οι μισές θα αφορούν νέα σχέδια και οι υπόλοιπες θα είναι αναθεωρήσεις υπαρχόντων. Η πρώτη φάση αποτελεί μόνο την αρχή στο όλο εγχείρημα , αφού ανά 6μηνο θα υπάρχουν αντίστοιχες προκηρύξεις, ούτως ώστε σε λίγα χρόνια να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός σε όλους τους δήμους. Σκοπός του προγράμματος είναι , μέσα σε μια δεκαετία , να αποκτήσουν αποτελεσματικό τοπικό πολεοδομικό σχέδιο όλοι οι δήμοι ( 332) και οι δημοτικές ενότητες της Ελλάδος(1.140). Το πρόγραμμα θα συγχρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, δεν θα επιβαρυνθούν οι συμμετέχοντες ΟΤΑ, αλλά θα επιβαρύνει στο σύνολό του το ΥΠΕΝ.

   Τονίζεται πως , το συγκεκριμένο πρόγραμμα εκπόνησης των ΤΠΣ για τους δήμους της Χώρας, πρέπει να αγκαλιαστεί και να υποστηριχθεί από το σύνολο των φορέων που εμπλέκονται στη διαδικασία εκπόνησης των τοπικών χωρικών σχεδίων και να αποτελέσει πρώτη προτεραιότητά  τους. Αποτελεί μια τελευταία ευκαιρία Χωρικού Σχεδιασμού και Τοπικής Ανάπτυξης και άμεσα πρέπει να ξεκινήσει μια ολοκληρωμένη συζήτηση στις τοπικές κοινωνίες για το μέλλον των πόλεων , την κλιματική αλλαγή, τις βιώσιμες μεταφορές και τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος.

Με τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια οι δήμοι θα αποκτήσουν το κύριο και το πιο πρόσφορο εργαλείο σχεδιασμού, με το οποίο θα καθορίζονται οι χρήσεις γής, οι όροι δόμησης και οι περιοχές προς πολεοδόμηση. Επιπλέον με τα ΤΠΣ θα στοχεύσουν οι δήμοι στον περιορισμό της αυθαίρετης δόμησης και  η πολιτεία θα μπορέσει να ξεκινήσει τη συζήτηση της σταδιακής κατάργησης των ισχυόντων σήμερα διατάξεων της κατά παρέκκλιση δόμησης, που συνεχώς φέρνει στην επικαιρότητα, αφού θα έχει αποδώσει στους πολίτες με τα πολεοδομικά σχέδια εφαρμογής την ζητούμενη και αναγκαία  πολεοδομημένη  γη , για νόμιμη δόμηση. Ακόμη για την εκπόνηση των ΤΠΣ θα  μπορέσει να εμπλακεί ένας μεγάλος αριθμός του επιστημονικού δυναμικού της χώρας, κυρίως μηχανικοί διαφόρων ειδικοτήτων , που σήμερα είναι μακροχρόνια άνεργοι.

   Ας τολμήσουμε, λοιπόν, όλοι μαζί για τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών.

* Ο Ζαχαρίας Εμμανουήλ Δοξαστάκης είναι Πρόεδρος της Ένωσης Δημάρχων Κρήτης και                 • Περιφερειακός Σύμβουλος