Η «αστάθμητη» Τουρκία

του  Πέτρου Μηλιαράκη*

Ανυποχώρητος μας προέκυψε ο  Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, εμμένοντας στο ότι η Τουρκία δεν εξετάζει το ενδεχόμενο να κλείσει τα σύνορά της με την Ευρώπη, ενώ αντιθέτως ζήτησε η Ελλάδα να ανοίξει τα δικά της σύνορα στους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Ιδιαίτερα ο Τούρκος Πρόεδρος, μιλώντας στους δημοσιογράφους επιστρέφοντας από τις Βρυξέλλες δήλωσε ότι θα έχει περαιτέρω συναντήσεις με την Άνγκελα Μέρκελ, τον Εμανουέλ Μακρόν και ίσως με τον Μπόρις Τζόνσον στην Κωνσταντινούπολη την ερχόμενη Τρίτη. Ίδωμεν.

Πάντως, με τούτα τα δεδομένα, και μέχρις ότου προκύψει το ενδεχόμενο των συναντήσεων της προσεχούς Τρίτης, ας αναστοχαστούμε με τα εξής:

Στον παρόντα χρόνο και εκτιμώντας την ασύμμετρη συμπεριφορά της Άγκυρας δια του Προέδρου της, είναι πρόδηλο ότι εγείρονται «κρίσιμα ζητήματα». Τα ζητήματα δε αυτά αφορούν ειδικώς τόσο στην  Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. 

Έτσι, με τα δεδομένα της ασύμμετρης συμπεριφοράς της Άγκυρας  και τα δεδομένα των συνθηκών της παγκοσμιοποίησης, η εξωτερική πολιτική και η διεθνής διπλωματία, δεν αφορούν πλέον «σταθερά πεδία».  Αξιοπρόσκετο είναι δε ότι το κάθε κράτος επανατοποθετείται στην παγκόσμια σκακιέρα και υπερασπίζεται αμιγώς τα συμφέροντα του, ενώ παραλλήλως υπάρχουν αλληλοεπιδράσεις και «ιδιότυπες συμμαχίες». Τούτων δοθέντων, επιβάλλεται αναθεώρηση πολιτικών και επανεξέταση «παλαιών δογμάτων».

• Η «ΚΟΙΝΗ ΑΜΥΝΑ» ΚΑΙ ΤΟ «ΠΑΛΑΙΟ ΔΟΓΜΑ»

Η ίδρυση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ) στο χρόνο συγκρότησής της (1949) ήταν ατελής, χωρίς την ύπαρξη δύο όμορων κρατών, ήτοι της Ελλάδας και της Τουρκίας. 

Αξιοπρόσεκτο δε είναι «πώς» ακριβώς αξιολογήθηκε (σε ιδεολογικοπολιτικό αλλά και στρατηγικό επίπεδο), αυτή η κοινή είσοδος των συγκεκριμένων κρατών από τον (τότε) Υπουργό των Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Άτσεσον. 

Ο τότε Αμερικανός Αξιωματούχος, τοποθετήθηκε, σύμφωνα με τα «αρχεία» της εποχής, ως εξής:

«Η εισδοχή των δύο χώρων δεν θα συντελέσει μόνον εις την ενίσχυσιν της ιδικής των ασφαλείας, αλλά και των άλλων χωρών του Συμφώνου, περιλαμβανομένης και της ιδικής μας. Αρκεί να ρίξωμεν ένα βλέμμα εις τον χάρτην, διά να είδωμεν ποία είναι η στρατηγική σημασία των δύο χωρών διά τη δυτικήν άμυναν: φρουρούν τας ανατολικάς προσβάσεις προς την Μεσόγειον, περιλαμβανομένων και των στενών της Ιταλίας, από τη Μαύρην Θάλασσαν προς την Κεντρικήν Μεσόγειον. Επιπλέον, η Τουρκία πλευροκοπεί τας χερσαίας οδούς, αι οποίαι άγουν από τη Ρωσίαν προς τας πλούσιας πετρελαιοπηγάς της Μέσης Ανατολής. Είναι δε γνωστή η απόφασις της Ελλάδος και της Τουρκίας να διατηρήσουν την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν των και να αναπτύξουν περαιτέρω τη δύναμίν των εις αποφασιστικόν φράγμα εναντίον του επιθετικού κομμουνισμού, ιδιαιτέρως εις την Μέσην Ανατολήν».

Τα προαναφερόμενα καταγράφονται στην περίοδο του «Ψυχρού Πολέμου», οπότε για λόγους ισοδύναμης αξίας και σημασίας, ήταν επιβαλλόμενη η ταυτόχρονη συμμετοχή στην «κοινή άμυνα» του (τότε Δυτικού Κόσμου) τόσο της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας.

Ωστόσο η ιστορία δεν είναι στατικό φαινόμενο. Στην πορεία ιδρύονται τα νέα δεδομένα και οι νέες συνθήκες που επιβάλουν τις νέες πολιτικές. Με τούτο ως κριτήριο υπ’ όψιν τα εξής:                               

•   ΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Όταν ο ιστορικός κύκλος της Οκτωβριανής Επανάστασης έκλεισε (15 Δεκεμβρίου 1991) αναδείχθηκαν νέα δεδομένα στο γεωπολιτικό πεδίο και ειδικότερα στο γεωπολιτικό πεδίο της ενέργειας, δηλαδή της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Δεν είναι δε τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση στις 10 Δεκεμβρίου 1998 ενσωμάτωσε στο Κοινοτικό-Ενωσιακό κεκτημένο το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-United Nations Convention of Law of the Sea). 

 Έτσι, από το ιδεολογικοπολιτικό πεδίο και την οικονομική διανομή του κόσμου που επέβαλε η περίοδος του «Ψυχρού Πολέμου», τα πράγματα «μετατέθηκαν» σε νέες συνθήκες. Ταυτοχρόνως, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, που προέρχεται κυρίως από το Ισλάμ, έφερε και τη λεγόμενη «σύγκρουση πολιτισμών», περιπλέκοντας ευρύτερα πολιτιστικά και ιστορικά στοιχεία σε μια «ιδιόμορφη διένεξη», ενός πράγματι παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος, όχι μόνο στην οικονομία, αλλά και στον πολιτισμό.

• ΤΟΥΡΚΙΑ: «Ο ΑΣΤΑΘΜΗΤΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ» 

Εξυπακούεται ότι ο γεωπολιτικός ρόλος της Τουρκίας, σύμφωνα με το «αμυντικό δόγμα του Δυτικού Κόσμου» (από τη δεκαετία του ’50 έως και σήμερα), αφορά στο να υπερασπίζεται τη Συμμαχία (ΝΑΤΟ) στην οποία ανήκει έναντι της τέως ΕΣΣΔ και σήμερα έναντι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. 

Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις, μάλλον πρέπει να απογοητεύουν τους συμμάχους Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Η Τουρκία φαίνεται να είναι προσδεδεμένη πλέον στο πλαίσιο «γεωπολιτικών συμφερόντων» με το Ιράν και τη Ρωσία (στα όρια που η Ρωσία επιτρέπει…) σε επίπεδο άκρως ανησυχητικό για τη σύνθεση και το μέλλον της ίδιας της Συμμαχίας.

Για το κατά πόσον δε η Τουρκία παραμένει «συνεπής σύμμαχος», μένει να κριθεί, όχι μόνο λόγω της ιδιότυπης πολιτικής της Άγκυρας, αλλά και λόγω της παραγόμενης ιδεολογίας στο εσωτερικό της χώρας. Ήδη διαμορφώνεται στην επικράτεια της Τουρκίας θρησκευτικός φονταμεταλισμός προσήλωσης στο Ισλάμ με αποστροφή στις αξίες και στα πρότυπα του δυτικού πολιτισμού!..

Όσο οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν απαγκιστρώνονται αμετακλήτως από τα δόγματα του «Ψυχρού Πολέμου» και δεν «επαναξιολογούν την Τουρκία», η πολιτική της Άγκυρας, θα καταστεί ο αστάθμητος παράγοντας απρόβλεπτων εξελίξεων!..

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).