H διπλωματία και ο …«νέος χάρτης» της Συρίας

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

            Οι σύμμαχες δυνάμεις που χτύπησαν σε χρόνο που το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ήταν κλειστό, παρουσίασαν τον απολογισμό μιας «επέμβασης» που δεν αποτέλεσε αιτία γενικότερου πολέμου, όπως είχε κατά τρόπο σαφή προειδοποιήσει η Μόσχα. Ο απολογισμός δε αφορά τη χρήση συνολικώς 105 πυραύλων που εκτόξευσαν οι Αμερικανικές, Γαλλικές και Βρετανικές ένοπλες δυνάμεις, σ’ ένα ομολογουμένως «χειρουργικό χτύπημα». Οι ΗΠΑ εκτόξευσαν 85 πυραύλους (έναντι των 59 πυραύλων που εκτόξευσαν πριν από ένα χρόνο), η Γαλλία εκτόξευσε 12 πυραύλους και το Ηνωμένο Βασίλειο 8 πυραύλους.

            Πάντως, ο Πρεσβευτής της Ρωσίας στα Ηνωμένα Έθνη, κατηγόρησε την πυραυλική επίθεση ως περιφρόνηση του διεθνούς δικαίου. Από την άλλη όμως, οι Δυτικοί, χαρακτηρίζοντας (σύμφωνα με το μεταπολεμικό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου νομικό και πολιτικό πολιτισμό), τη χρήση χημικών ως απολύτως παράνομη ενέργεια, νομιμοποίησαν την πυραυλική επέμβαση, ως απάντηση στην ασύμμετρη ενέργεια την οποία χρέωσαν στον Πρόεδρο της Συρίας αν και υπάρχει και αντίθετη εκδοχή την οποία υποστηρίζει ενθέρμως η Ρωσία «περί προβοκάτσιας». Πάντως οι ΗΠΑ διαμηνύουν ότι σε περίπτωση που ο Μπασάρ Αλ Άσαντ επαναλάβει τη χρήση χημικών, όπως διαβεβαιώνει και η Αμερικανίδα Πρέσβης στα Ηνωμένα Έθνη Νίκι Χέιλι, ο Λευκός Οίκος είναι προετοιμασμένος, έχει κλειδώσει το στόχο και ο στόχος είναι ήδη οπλισμένος.

            Στο «Συριακό», το πρόβλημα για τη Δύση είναι πολυσύνθετο. Πέραν του ότι η Ρωσία έχει πλέον εγκατασταθεί ιδιαιτέρως στην περιοχή, αναδεικνύεται ως μέγιστο πρόβλημα, η αποτροπή του  λεγόμενου «σιϊτικού τόξου», που αφορά στην παρουσία του Ιράν στην όλη περιοχή.

            Ειδικότερα στη συγκεκριμένη περιοχή του πλανήτη Γη, είναι δεδομένο ότι συγκρούονται ιδιαίτερα συμφέροντα ανάμεσα στις Υπερδυνάμεις και όχι μόνο, καθόσον υπάρχουν και άλλοι δρώντες, όπως για παράδειγμα είναι το Ιράν, με άμεσα όμως ζωτικά συμφέροντα που αφορούν τόσο στο Ισραήλ όσο και στη Σαουδική Αραβία. Περαιτέρω, η δυναμική της συγκρότησης κουρδικού κράτους στην περιοχή δημιουργεί στην Τουρκία «ιδιαίτερα» προβλήματα.

            Σε κάθε περίπτωση όμως οι ΗΠΑ σε συνεργασία κυρίως με τη Γαλλία και  το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν αποφασίσει να καταστούν «ενεργό μέρος» της τελικής λύσης του όλου προβλήματος. Το ζητούμενο δε είναι, πέραν της αποφυγής του «σιϊτικού τόξου», και ο περιορισμός της επιρροής της Ρωσίας, λόγω εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών-πρώτων υλών ενέργειας, και των αγωγών διέλευσης  των ενεργειακών πόρων. Το «όλο Θέατρο» δε, δεν έχει οριστικοποιηθεί. Θα οριστικοποιηθεί όταν ο «χάρτης» αλλάξει, κυρίως με την βούληση των Υπερδυνάμεων που εμπλέκονται στην περιοχή, δηλαδή πρωτίστως των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Ειρηνική επίλυση  δε είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει, εάν δεν ληφθούν σοβαρώς υπ’ όψιν και τα παρακάτω:

• η ιδιαιτερότητα του «Συριακού»

            Για το «Συριακό» η πρώτη προσέγγιση «δείχνει» αφετηρία του να έχει την εσωτερική αντίθεση στο περίγραμμα εμφύλιου πολέμου. Εν τούτοις στη συνέχεια αποδεικνύεται ότι περιπλέκονται σημαντικά γεωπολιτικά συμφέροντα, καθώς και άλλες καταστάσεις που αφορούν ζητήματα ειρηνικής συνύπαρξης, ασφάλειας και θρησκευτικού φονταμενταλισμού.            Οι ασύμμετρες πολεμικές επιχειρήσεις που έλαβαν και λαμβάνουν χώρα στη Συρία, παραβίασαν και παραβιάζουν κάθε έννοια αρχών δημοσίου διεθνούς δικαίου και ειδικότερα του δικαίου του πολέμου.  Υπ’ όψιν  δε και τα εξής:

Στις αρχές του περασμένου αιώνα με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γαλλικά συμφέροντα διαίρεσαν την επίμαχη περιοχή σε έξι επιμέρους κρατίδια. Στο κρατίδιο της Δαμασκού, του Χαλεπίου, της Αλεξανδρέττας, των Αλαουϊτών, των Δρούζων και του Λιβάνου.

Υπ’ όψιν επίσης ότι το 1939 (λίγο πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο δεν μετείχε καν η Τουρκία), το κράτος της Αλεξανδρέττας προσαρτήθηκε από την Τουρκία και με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τα προαναφερόμενα κράτη συνενώθηκαν και συγκρότησαν το ενιαίο κράτος της Συρίας, εξαιρουμένου του Λιβάνου.

Η άνοδος της «οικογένειας Άσαντ» στην εξουσία το 1970 συνεπαγόταν μια κατ’ ουσίαν κοινωνική διαίρεση του κράτους της Συρίας, καθόσον ο τότε Πρόεδρος (πατέρας του σημερινού Προέδρου) ως σιίτης, από καθέδρας εγκατέστησε άρχουσα τάξη την σιιτική μειονότητα σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, ενόπλων δυνάμεων και υπηρεσιών ασφαλείας. Η συγκρότησηδε του συγκεκριμένου κράτους, της Συρίας δηλαδή, μέχρι το έτος 2011, οπότε και έλαβε χώρα η έναρξη των εχθροπραξιών αφορούσε πολυθρησκευτικούς και πολυεθνικούς πληθυσμούς ως εξής: 65% σουνίτες, 13% αλουίτες σιίτες, και 10% χριστιανούς. Σε αυτούς προστίθεται το ποσοστό 9% των Κούρδων και 3% των Δρούζων. Έτσι δεν βράδυνε να εκδηλωθεί εσωτερικός εμφύλιος με τα συνεπακόλουθα τα ασύμμετρα φαινόμενα του «προσφυγικού» και του συναρτώμενου με αυτό «μεταναστευτικού».   

Πολιτικοί και διπλωματικοί παρατηρητές, με την έναρξη του πολέμου δεν θεωρούσαν απίθανο το σενάριο να διασπασθεί σε δύο επιμέρους κράτη η Συρία: το ένα να αφορά σιιτική επικράτεια υπό τον Πρόεδρο Άσαντ που θα περιελάμβανε την παραλιακή ζώνη μεταξύ Λατάκιας και Ταρσούς και το άλλο που θα περιελάμβανε τη λοιπή επικράτεια υπό σουνητικό έλεγχο.

Η εξέλιξη όμως αυτή (ως εκδοχή), συμπεριελάμβανε το πολύ σοβαρό ενδεχόμενο απόσχισης των Κούρδων και το σχηματισμό ενός ευρύτερου ανεξάρτητου κουρδικού κράτους το οποίο θα αναγνώριζε η διεθνής κοινότητα. Σε κάθε περίπτωση ήδη παρατηρείται τριχοτόμηση της Συρίας. Η εξέλιξη δε, το «ποιό» θα είναι το «Συριακό κράτος», προβλέπεται να είναι αντικείμενο συμφωνίας των μεγάλων δυνάμεων και κυρίως των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Κοντολογίς η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να παρακολουθεί στενά την εξέλιξη της νέας συνθήκης που θα διαμορφωθεί στη Συρία, ιδιαιτέρως ως προς το «Κουρδικό» αν και είναι αδύνατον να αποτρέψει τη συγκρότηση κουρδικής αυτοδιοίκησης στη Συρία και στη συνέχει τη συγκρότηση κουρδικού κράτους στην ευρύτερη περιοχή.

• ας επικρατήσει η «ειρηνική συνύπαρξη»

Η επίλυση του «Συριακού» θα μπορούσε να λάβει χώρα και χωρίς την «σχεδιαζόμενη πυραυλική επίθεση» των ΗΠΑ. Θα μπορούσε δηλαδή, στο πλαίσιο μιας διεθνούς συμφωνίας, κυρίως μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, να υπάρξει ειρηνική επίλυση του «Συριακού». Και τούτο γιατί αυτή η επίλυση μπορεί να προκύψει ακόμη και με την απειλή χρήσης όπλων από την πλευρά των ΗΠΑ. Είναι τέτοια η δύναμη πυρός που διαθέτουν οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ, που δεν είναι αναγκαίο να καταγραφεί και ως ιστορικό γεγονός η απόδειξη της ισχύος τους. Άλλωστε η σύγχρονη εποχή οφείλει πρωτίστως να επιλύει τις διαφορές ειρηνικώς. Και τούτο γιατί ακόμη και στο Μεσαίωνα, ο λεγόμενος «δυτικός κόσμος» είχε εφεύρει πρόνοιες ειρηνικής συνύπαρξης. Αναφέρομαι στην «ειρήνη του Θεού» και στην «εκεχειρία του Θεού»:

• Η «ειρήνη του Θεού» (pax Dei) συνίστατο στην εγκαθίδρυση βασικής αρχής δικαίου με κυρίως αναφορά στην απαγόρευση οποιασδήποτε επιθετικής πράξης εναντίον αμάχων και ιδιαιτέρως εναντίον γυναικών, παίδων, χωρικών,  εμπόρων αλλά και Ιερών Ιδρυμάτων, ενώ:
• Η «εκεχειρία του Θεού» (treuga Dei) συνίστατο στην εγκαθίδρυση βασικής αρχής δικαίου, με κυρίως αναφορά στην επιβολή εκεχειρίας και απαγόρευσης κάθε επιθετικής πράξης κατά τη διάρκεια εορτάσιμων ημερών.

            Οι προαναφερόμενοι «Θεσμοί» αποτέλεσαν το γενικό προοίμιο διαμόρφωσης αρχών διεθνούς δικαίου που αφορούν ένα γενικό πλαίσιο ειρηνικής συνύπαρξης. Επιβάλλεται συνεπώς τα καθήκοντα από τις ένοπλες δυνάμεις να ανατεθούν στη διπλωματία. Οι προϋποθέσεις επίλυσης του «Συριακού» είναι δεδομένες. Αναγκαίο είναι δε οι μεγάλες δυνάμεις να μην λάβουν υπ’ όψιν τις όποιες ενστάσεις της Τουρκίας για την αναπότρεπτη αυτοδιοίκηση των Κούρδων και να προχωρήσουν σε μια έλογη και βιώσιμη λύση του «Συριακού» που (μεταξύ των άλλων) θα επιτρέψει, κατά το μάλλον και μάλλον, την επιστροφή των προσφύγων στις   προγονικές τους εστίες.

--------------------------------------------

 * Ο  Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC- EU).