Το δηλητήριο

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

Οι φρικώδεις σεισμοί στην Τουρκία ήλθαν να αποκαλύψουν πολλά, θετικά και αρνητικά. Διότι τέτοια μεγάλα (παγκόσμιας σημασίας θα τα λέγαμε) γεγονότα γίνονται αφορμή για σημαντικές αλλαγές σε πολλά επίπεδα: κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ηθικό ακόμη και υπαρξιακό. Αποκαλύπτονται οι δυνάμεις και οι αντοχές της κοινωνίας, η επάρκεια ή  η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος, οι δυνατότητες της οικονομίας, το ηθικό ανάστημα των ανθρώπων και η υπαρξιακή διάσταση που έχουν τέτοια γεγονότα, αφού φέρνουν τον άνθρωπο στα όριά του και γίνονται αφορμή να ξαναπιάσει από την αρχή το νόημα της ζωής και της «εν τω κόσμω» ύπαρξής του.
Οι σεισμοί στην Τουρκία έδειξαν τα τραγικά λάθη και τις ηθελημένες αβλεψίες των κυβερνώντων και αποκάλυψαν ότι «ο βασιλιάς ήταν γυμνός». Ανέδειξαν τις τεράστιες αδυναμίες της τουρκικής οικονομίας, που οι κυβερνώντες τις έκρυβαν «κάτω από το χαλί», επειδή έτσι το ήθελε ο πρόεδρός τους.  Αποκάλυψαν ότι οι απλοί άνθρωποι, με τις ευλογίες των κυβερνώντων, είχαν αφεθεί στα χέρια εργολάβων χωρίς ίχνος ηθικής και ανθρωπισμού, χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τις χιλιάδες ζωές στις οποίες είχαν πουλήσει «πολυτελή» σπίτια, που όμως ήταν χτισμένα με σαθρά υλικά και που κατέληξαν να γίνουν ο τάφος για χιλιάδες ανθρώπους. Σήμερα, εκείνοι που επέτρεψαν να γίνει το κακό εμφανίζονται ξανά, με λύπη τάχα αλλά «χωρίς αιδώ» (Καβάφης), ως οι σωτήρες όσων δοκιμάζονται στις σκληρές συνθήκες της έλλειψης των στοιχειωδών μέσων για μια αξιοπρεπή ζωή. Οι ίδιοι χύνουν κροκοδείλια δάκρυα πάνω στα ερείπια, υποσχόμενοι για άλλη μια φορά ένα νέο «παράδεισο», όπως κάνουν συνήθως οι πολιτικοί, κυρίως αυτοί που έχουν καταντήσει καθεστώς. 

Ωστόσο, το οριακό γεγονός του σεισμού αποκάλυψε και κάτι άλλο: το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής, που μπροστά στην ανάγκη του άλλου, όποιος κι αν είναι αυτός, όποιες διαφορές κι αν υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων, δείχνει το αίσθημα της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης για τον δεινοπαθούντα συνάνθρωπο. Την έδειξαν πολλοί ετούτη την ψυχική μεγαλοσύνη, με το να σπεύσουν από την πρώτη στιγμή (με πρώτους τους Έλληνες) να συνδράμουν τον δοκιμαζόμενο τουρκικό λαό. Και λέω «με πρώτους τους Έλληνες», επειδή γνωρίζουμε πολύ καλά τι συνέβαινε εδώ και πολλούς μήνες με τις συνεχείς απειλές από μέρους του Τούρκου προέδρου και των περί αυτόν, με την αναθεωρητική τους ατζέντα και με τις παράνομες διεκδικήσεις τους, τις οποίες βάσιζαν πάνω στην ισχύ των όπλων, αδιαφορώντας επιδεικτικά για το διεθνές δίκαιο και διαστρέφοντας την ιστορία και κάθε έννοια λογικής. 

Για όλο αυτό το μύθευμα της λεγόμενης «Γαλάζιας πατρίδας» (γαλάζια είναι η ελληνική σημαία, όπως γαλάζιο είναι και το Αιγαίο), οι Τούρκοι κυβερνώντες έπρεπε να προετοιμάσουν το λαό τους, ενσταλάζοντας στην ψυχή του την πίστη αφενός ότι η Τουρκία είναι μια μεγάλη δύναμη και, αφετέρου, ότι οι Έλληνες είναι εχθροί του και ότι ετοιμάζονται για μια επίθεση εναντίον της Τουρκίας. Ακολουθώντας τη χιτλερική προπαγανδιστική τακτική για την πολλαπλή επανάληψη του ψεύδους, και μάλιστα όσο γίνεται πιο μεγάλου, επαναλάμβαναν κάθε μέρα τις απειλές και τις διεκδικήσεις σε βάρος της χώρας μας, ώστε τελικά ο τουρκικός λαός να αποδεχθεί την προπαγάνδα και να πειστεί ότι η Ελλάδα όχι μόνο κατέχει εδάφη που δεν της ανήκουν αλλά και συνιστά κίνδυνο για τη δική τους χώρα. Τι έκαναν δηλαδή; Δηλητηρίαζαν σιγά-σιγά τον λαό τους, ενσταλάζοντας στην ψυχή του το δηλητήριο του μίσους και εξάπτοντας τον εθνικισμό με ό, τι αυτός συνεπάγεται. Και φαίνεται ότι ένα μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας, τουλάχιστον όσοι ακολουθούσαν τον Τούρκο πρόεδρο και τον σύμμαχό του αρχηγό των «γκρίζων λύκων», είχαν αποδεχθεί άκοπα και ανερυθρίαστα την κυβερνητική προπαγάνδα. Το δηλητήριο είχε ποτίσει ένα μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας και είχε στρεβλώσει παντελώς στα μάτια του την πραγματικότητα. Και όπως το δηλητήριο δίδεται από τον θύτη στο θύμα σταγόνα-σταγόνα, ώστε να μη γίνει αντιληπτό μέχρι τη στιγμή που το θύμα θα αρχίσει να σβήνει, έτσι και η σταδιακή, αλλά καλά οργανωμένη, «δηλητηρίαση» του τουρκικού λαού με την επιθετική ρητορική τον οδηγούσε στην άκριτη αποδοχή των ιδεολογημάτων και των φληναφημάτων του Τούρκου προέδρου και των συνεργατών του. Έτσι, τελικά η επιθετικότητα εναντίον της Ελλάδας θα φαινόταν ως συνειδητή απόφαση του λαού και όχι αποτέλεσμα της προπαγάνδας, κάτι που θα όπλιζε τους κυβερνώντες με το επιχείρημα ότι η όποια επιθετική κίνηση εκ μέρους τους ήταν δίκαιη λαϊκή επιταγή. Από εκεί και πέρα, οι αφιονισμένοι από την προπαγάνδα εύκολα δίδουν το αίμα τους για τον αρχηγό, για ένα ιδεολόγημα, «για ένα πουκάμισο αδειανό» , για να θυμηθούμε και τον Σεφέρη, ή για ένα άδειο κιβώτιο, για να θυμηθούμε τον Άρη Αλεξάνδρου. 

Ήλθαν, όμως, οι σεισμοί και τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Οι Έλληνες δείξαμε ότι ο λαός της Τουρκίας, οι απλοί άνθρωποι που υποφέρουν, δεν είναι εχθροί αλλά εμπερίστατοι συνάνθρωποι. Η εικόνα του «κακού και επιθετικού Έλληνα» άλλαξε στα μάτια των απλών Τούρκων, που είδαν ότι οι Έλληνες στάθηκαν και εξακολουθούν να στέκονται δίπλα του την ώρα της φοβερής δοκιμασίας τους. Αλλά το ερώτημα παραμένει: μπορεί ένας σεισμός, όσο μεγάλος και καταστροφικός κι αν είναι, να απαλλάξει συνολικά τον τουρκικό λαό από το δηλητήριο με το οποίο τον έχουν ποτίσει οι πολιτικοί του; Και προπάντων, είναι έτοιμοι οι Τούρκοι πολιτικοί να αλλάξουν στάση και να απαλλαγούν από τον αναθεωρητισμό και τον επεκτατισμό τους, ώστε να αφήσουν κατά μέρος την επιθετική  ρητορική, που μπαίνει σαν το δηλητήριο στις φλέβες και γεννά το μίσος, τη διχόνοια και τα εθνικά πάθη; Είναι δηλαδή έτοιμοι να αλλάξουν πολιτική και να μπουν στον δρόμο της λογικής που υπαγορεύουν οι συνθήκες και το Δίκαιο της θάλασσας, ώστε να επικρατήσει η ειρήνη και η συνεργασία προς όφελος όχι μόνο των λαών της Ελλάδας και της Τουρκίας αλλά και όλων των λαών της Ανατολικής Μεσογείου; 

Απάντηση εύκολη δεν μπορεί να δοθεί. Η ιστορία δείχνει ότι σε περιόδους ειρήνης τα κράτη δεν αλλάζουν εύκολα την πολιτική τους, γιατί έτσι αυτοακυρώνονται και αποδεικνύονται αδύναμα και χωρίς κύρος. Πρέπει να συμβούν τεκτονικές αλλαγές, όπως π.χ. μια ήττα σε ένα πόλεμο ή μια μεγάλη οικονομική καταστροφή, για να αλλάξουν. Η Τουρκία είναι αλήθεια ότι  δέχτηκε ένα μεγάλο πλήγμα από μια φυσική καταστροφή, από την οποία θα αργήσει να συνέλθει. Υπάρχουν όμως στο εσωτερικό της πολιτικές δυνάμεις που τον λόγο της ύπαρξής τους τον οφείλουν στην ύπαρξη εχθρών, πραγματικών ή φανταστικών. Γιατί, όταν υπάρχουν εχθροί, τότε είναι εύκολο οι πολιτικές δυνάμεις αυτές να προκαλέσουν το αίσθημα του φόβου στις τάξεις του λαού και να τον χειραγωγήσουν. Ο φόβος γεννά ένα αίσθημα ανασφάλειας και  η ανασφάλεια γεννά το μίσος και την επιθετικότητα κατά του προξενούντος τον φόβο. Ο φοβισμένος, με τη σειρά του, είναι εύκολο θύμα των προπαγανδιστών, που του υπόσχονται ασφάλεια και προστασία. Για το λόγο αυτό, ακόμη  κι όταν δεν υπάρχουν εχθροί, οι πολιτικές δυνάμεις εκείνες που η ύπαρξή τους εξαρτάται από την ύπαρξη κάποιου εχθρού φροντίζουν να τον δημιουργήσουν. 

Για να υπάρξει, λοιπόν, ριζική αλλαγή της στάσης της τουρκικής πολιτικής έναντι της Ελλάδας, θα πρέπει ή η χώρα μας να υποχωρήσει, πράγμα παντελώς αδύνατο, ή οι Τούρκοι πολιτικοί να απαλλαγούν από το μυθεύματα, τα ιδεολογήματα, τον μεγαλοϊδεατισμό και τον αναθεωρητισμό και να δουν τα πράγματα με ό, τι καθορίζει τις διακρατικές σχέσεις, που δεν είναι άλλο από τις διεθνείς συνθήκες και το διεθνές δίκαιο, πράγμα καθόλου εύκολο. Μακάρι οι σεισμοί να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση και η Τουρκία να γίνει μια σύγχρονη, δημοκρατική χώρα, μια χώρα που να συνεργάζεται δημιουργικά με τους γείτονές της, προς όφελος και των δικών της πολιτών. Ίδωμεν…