Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία και πως να τις αντιμετωπίσετε

Η πανδημία COVID-19 και τα σχετικά μέτρα της καραντίνας (lockdown) έχουν οδηγήσει σε σημαντικές και συχνά ξαφνικές αλλαγές στη ζωή των περισσότερων ανθρώπων. Ο όρος «νέο κανονικό» χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, αλλά στην πραγματικότητα, η κατάσταση παραμένει ταραχώδης και είναι αδύνατο να γνωρίζουμε πώς θα μοιάζει το νέο φυσιολογικό. Για πολλούς ανθρώπους, υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια σχετικά με την εργασία, με το πότε θα μπορούν να ταξιδεύουν στο εξωτερικό, με το πότε θα μπορούν να συναντήσουν ένα φίλο ή αγαπημένο άτομο, αν τα οικονομικά τους θα αντέξουν, και εάν αντέξει η υπομονή τους. Ο εκτεταμένος αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 είναι μια καλή υπενθύμιση ότι τα πράγματα αλλάζουν. Παρότι, μερικοί άνθρωποι υπερέχουν σε καιρούς αλλαγής και αγκαλιάζουν τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που διαθέτουν, τείνουν να δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς σε καταστάσεις, ανθρώπους, μέρη και ρουτίνες. Αυτά τα «ζωντανά σημεία αναφοράς» μπορούν να μας καθησυχάσουν και να μας προσανατολίσουν, βοηθώντας μας να λειτουργήσουμε με αποτελεσματικό τρόπο. Τέτοια σημεία αναφοράς μπορεί να έχουν τη μορφή του τακτικού θεατή σε μια αθλητική εκδήλωση, να πηγαίνουν στο γυμναστήριο μετά τη δουλειά ή σε κάποιο στέκι για φαγητό ή ποτό, να κάνουν ένα ετήσιο ταξίδι στο εξωτερικό, να μην φέρνουν δουλειά στο σπίτι, ή να περπατούν σε έναν δρόμο γεμάτο κόσμο. Όταν ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι τα σημεία αναφοράς διαβίωσης δεν είναι πλέον διαθέσιμα, μπορεί να διαταραχθεί η συναισθηματική και ψυχολογική μας ευεξία, καθώς και να αισθανθούμε αποπροσανατολισμένοι και ανασφαλείς. Γενικά, οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι είναι καλοί στην αντιμετώπιση της αλλαγής. Εγκαταλείποντας τις αγαπημένες μας συνήθειες  σε αυτό που αποκαλούσαμε φυσιολογικό κάποτε, είναι πιο εύκολο να το λέμε από το να το κάνουμε. Η αισιοδοξία αποτελεί πρόκληση.

Ήδη βιώνουμε πανδημία κόπωσης, και πολλοί από εμάς νιώθουμε ανέτοιμοι για μια ακόμη παράταση της καραντίνας. Ωστόσο, αυτό πρέπει να κάνουμε και ίσως όχι για τελευταία φορά. Το πρόβλημα είναι ότι οι διεισδυτικές επιπτώσεις της πανδημίας και οι περιορισμοί που επιβάλλονται φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να βλάψουν την ψυχική μας υγεία, απομακρύνοντας μας από τα πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή μας και μας φέρνουν ευχαρίστηση. Χωρίς να διαφαίνεται το τέλος του, ο κοροναϊός έχει σημαντική αρνητική επίδραση στην ψυχική υγεία με πολλούς από εμάς να βιώνουμε στρες, άγχος και αϋπνία. Το άγχος και η κατάθλιψη που σχετίζονται με την πανδημία έχουν αυξηθεί δραματικά, όπως και η χρήση αλκοόλ, χαπιών και κάνναβης.  Οι άνθρωποι έχουν κουραστεί και αναζητούν αποδράσεις όπως και όπου μπορούν να τις βρουν.  Αύξηση έχουμε δει και στα διαζύγια και στους χωρισμούς κάτι που αντικατοπτρίζει την δυσαρέσκεια, τον εσωτερικό πόνο τον οποίο βιώνουν από τα παγκόσμια γεγονότα και φυσιολογικά αναρωτιούνται για το άτομο το οποίο ζουν μαζί. 

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε σε μια ακόμη καραντίνα-απομόνωση; Πρέπει να λάβουμε μέτρα για την προστασία της ψυχολογικής μας ευημερίας. Όπως:

• Πρέπει να πιστέψετε ότι η ζωή σας έχει σκοπό και νόημα 

• Πρέπει να νιώσετε ότι έχετε αυτονομία 

• Πρέπει να βιώνεται προσωπική ανάπτυξη

 • Πρέπει να αισθάνεστε ότι διαχειρίζεστε τη ζωή σας καλά

 • Πρέπει να έχετε θετικές σχέσεις

 • Πρέπει να γνωρίζετε καλά τον εαυτό σας

Υπό κανονικές συνθήκες, η καθημερινότητα  μπορεί συχνά να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την ψυχολογική μας ευημερία χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια: τυχαίες συναντήσεις με συναδέλφους και φίλους, η ενέργεια που παίρνουμε από τις νέες γνωριμίες με ανθρώπων, το δέος που αισθανόμαστε όταν επισκεπτόμαστε ένα όμορφο μέρος, τον ενθουσιασμό μιας νύχτας έξω με φίλους, το ζεστό συναίσθημα του να πηγαίνουμε στον κινηματογράφο με ένα αγαπημένο άτομο, την αναμονή για διακοπές στο εξωτερικό. 

Η καραντίνα μας εμποδίζει να βιώσουμε πολλά από αυτά τα πράγματα. Όταν οι δραστηριότητές μας είναι περιορισμένες, η ζωή μας υποβαθμίζεται. Γι’ αυτό πρέπει σκόπιμα να προστατέψουμε την ψυχολογική μας ευημερία.

 Ένας τρόπος για να το κάνουμε αυτό είναι να δημιουργήσουμε ένα σχέδιο ευεξίας που να καλύπτει τις ψυχολογικές μας ανάγκες. Παρακάτω αναφέρω  μερικές ιδέες που μπορεί να είναι χρήσιμες καθώς αναπτύσσετε το δικό σας σχέδιο, με βάση τις ανάγκες και τις καταστάσεις σας.

1.    Εξερευνήστε το σκοπό και το νόημα 

Αφιερώστε χρόνο για να σκεφτείτε τι δίνει στη ζωή σας νόημα. Τι είναι πιο σημαντικό για εσάς; Για παράδειγμα, αν πιστεύετε στην θρησκεία πώς μπορείτε να αξιοποιήσετε την πίστη σας για να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε αυτές τις δύσκολες στιγμές; Ποια είναι η ουσία της ζωής; Το να διαθέσετε χρόνο για να το συζητήσετε αυτό με κάποιον άλλο μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά στην ζωή σας.

2.    Διατηρήστε την αυτονομία  σας

Βρείτε τρόπους για να διατηρήσετε την αίσθηση αυτονομίας παρά τους περιορισμούς της καραντίνας. Πώς μπορείτε να συνεχίσετε να ζείτε σύμφωνα με τις αρχές σας; Σε ποιους τομείς της ζωής σας έχετε τον έλεγχο; Για παράδειγμα, έχετε τον έλεγχο του χρόνου που αφιερώνετε για να παρακολουθείτε τις ειδήσεις, της τακτοποίησης του χώρου σας,  και του φαγητού σας. Αποφύγετε την τάση να περιμένετε παθητικά μέχρι να τελειώσει η καραντίνα για να ξεκινήσετε να κάνετε πράγματα για σας. Ελέγξτε τον τρόπο με τον οποίο θα ξοδέψετε το χρόνο σας γράφοντας ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα συμπεριλαμβάνοντας τους καθημερινούς σας στόχους: την ώρα που θα ξυπνήσετε, τις δραστηριότητες της μέρας σας, την διάρκεια που θα ασκηθείτε, την χρονική διάρκεια που θα εργαστείτε.

3.    Βιώστε την προσωπική ανάπτυξη 

Δεν χρειάζεται να μάθετε μια εντελώς νέα γλώσσα στην καραντίνα, αλλά βεβαιωθείτε ότι έχετε αφήσει χρόνο για μάθηση και προσωπική ανάπτυξη. Συμπεριλάβετε ευκαιρίες να μάθετε κάτι νέο ή να επιτύχετε στόχους για την υγεία σας . Κατά τον καθορισμό των στόχων εκμάθησης σας ή φυσικής σας κατάστασης, ορίστε εφικτούς στόχους, δευτερεύοντες στόχους και εβδομαδιαίους στόχους, ώστε να μπορείτε να παρακολουθείτε την πρόοδο σας και να βλέπετε την επίτευξη των στόχων σας.

4.    Διαχειριστείτε τη ζωή σας καλά

 Βεβαιωθείτε ότι υπάρχει ποικιλία στις δραστηριότητές σας και μην εφησυχάζετε. Για παράδειγμα, είναι καλή ιδέα να ξυπνήσετε σε μια σταθερή ώρα και να ντυθείτε, ακόμα κι αν δεν πρόκειται να φύγετε από το σπίτι σας. Εάν δεν είστε πλέον σε θέση να διατηρήσετε τη συνηθισμένη σας ρουτίνα, σκεφτείτε να δημιουργήσετε ένα νέο πρόγραμμα που θα έχει μια καλή ισορροπία διασκέδασης, εργασίας, εκμάθησης και σωματικών/φυσικών δραστηριοτήτων.

5.    Επενδύστε σε θετικές σχέσεις 

Παρά τους περιορισμούς που σας εμποδίζουν να συναντήσετε άλλα άτομα αυτοπροσώπως, επενδύστε σε προσωπικές σχέσεις μέσω email, κοινωνικών δικτύων, τηλεφώνου ή εφαρμογών συνομιλίας μέσω βίντεο. Ναι, όλοι έχουμε βαρεθεί τις βιντεοσυνομιλίες, αλλά μην το χρησιμοποιείτε ως δικαιολογία για να αποφύγετε τη επικοινωνία με τους αγαπημένους σας. Ενδιαφερθείτε ενεργά για τους άλλους, ειδικά εκείνους που είναι ευάλωτοι στην κοινότητά σας. Εάν υπάρχει ένας ασφαλής τρόπος να προσφέρετε εθελοντικά για να βοηθήσετε όσους έχουν ανάγκη, σκεφτείτε να εγγραφείτε σε μια τοπική φιλανθρωπική οργάνωση.

6.    Γνωρίστε τον εαυτό σας 

Επωφεληθείτε από την καραντίνα να  γνωρίσετε καλύτερα τον εαυτό σας. Προσδιορίστε τα δυνατά σας σημεία και αφιερώστε χρόνο για να τα εκτιμήσετε. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό, είναι να γράψετε τα θετικά σας στοιχεία ή/και να ζητήσετε από τα αγαπημένα σας πρόσωπα να συμπληρώσουν τα θετικά σας στοιχεία. Έτσι θα καταλάβετε ποια είναι τα δυνατά σας σημεία. Βασιστείτε στις δυνάμεις σας για να περάσετε την καραντίνα και να σκεφτείτε τρόπους χρήσης τους ευρύτερα όταν τελειώσει αυτή η πανδημία.

Η υιοθέτηση μιας προληπτικής προσέγγισης για την προστασία της ψυχικής σας υγείας με τη δημιουργία ενός σχεδίου ευεξίας θα έχει άμεσα οφέλη. Θα μειώσει επίσης την πιθανότητα εμφάνισης κακής ψυχικής υγείας καθώς συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε τις εκτεταμένες συνέπειες και επιπτώσεις του COVID-19. 

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτές είναι δύσκολες στιγμές για όλους μας παγκοσμίως - είτε εμείς είτε τα αγαπημένα μας πρόσωπα επηρεαζόμαστε άμεσα από τον ιό ή εμμέσως επηρεαζόμαστε από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Όλοι, με τον δικό τους τρόπο, κάνουν ό, τι μπορούν για να αντιμετωπίσουν την τεράστια πρόκληση του COVID-19. Ο πιο θετικός και ανθρώπινος τρόπος που μπορούμε να ανταποκριθούμε είναι με συμπόνια και καλοσύνη στον εαυτό μας και στους άλλους.

Ρίτα Παπαδάκη

Κλινική Ψυχολόγος

Δ. Διευθύντρια Κλινικής Ψυχικής Υγείας 

«Αγιος Χαράλαμπος»