Φυτικά συμπληρώματα: Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν για την υγεία μας

Τα φυτικά συμπληρώματα διατροφής προέρχονται από φυτά ή βότανα και πολλές φορές διαφημίζονται για τη θετική επίδραση που μπορεί να έχουν στην υγεία κάποιου ή στην αντιμετώπιση κάποιας κατάστασης υγείας. Είναι σημαντικό, όμως, να γνωρίζουμε πως δεν είναι φάρμακα. 

Σε αντίθεση με τα συνταγογραφούμενα και μη φάρμακα που προέρχονται από φυτικά παράγωγα, τα φυτικά συμπληρώματα διατροφής δεν προορίζονται για πρόληψη, αγωγή, θεραπεία ανθρώπινης νόσου. Δεν μπορούν να φέρουν ισχυρισμούς υγείας. Προορισμός τους είναι να συμπληρώσουν τη συνήθη διατροφή, σύμφωνα με τον ορισμό.

Τα φυτικά συμπληρώματα μπορεί να περιέχουν μέρος ενός φυτού ή ολόκληρο το φυτό και να διαφέρουν ως προς τη συνοχή. Πωλούνται συνήθως σε στέρεα μορφή, π.χ. σε κάψουλες, χάπια, δισκία και παστίλιες, αλλά διατίθενται επίσης σε υγρή μορφή ή σε σκόνη.

Στην αγορά κυκλοφορούν σήμερα, μεταξύ άλλων, συμπληρώματα από:

• Σκόρδο
• Εχινάκεια (εχινάτσια)
• Τζίνσενγκ
• Γαϊδουράγκαθο
• Βαλσαμόχορτο
• Καψαϊκίνη
• Ιπποφαές
• Σπιρουλίνα
• Φύλλα Ελιάς
• Κουρκουμά

Κυκλοφορούν επίσης και πιο εξωτικά είδη όπως τα:

• Ginkgo biloba
• Goldenseal

• Saw palmetto

• Feverfew και πολλά άλλα

Ανησυχίες για τα φυτικά συμπληρώματα

Σύμφωνα με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, μια σημαντική ανησυχία σχετικά με τα φυτικά συμπληρώματα είναι ότι πολλοί ασθενείς χρησιμοποιούν φυτικά συμπληρώματα, αλλά συχνά δεν τα αναφέρουν στους γιατρούς τους. Σε μια ισπανική μελέτη, ένα 20% των ασθενών ανέφερε ότι, εκτός από τα συνταγογραφούμενα φάρμακά του, έπαιρνε και κάποιο φυτικό συμπλήρωμα. Μελέτη του Johns Hopkins αποκάλυψε ότι το 20% των ασθενών ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν ένα ή περισσότερα φυτικά συμπληρώματα, με το 30% να χρησιμοποιεί ένα φυτικό συμπλήρωμα για την ίδια πάθηση για την οποία έπαιρνε και συνταγογραφούμενο φάρμακο. Μία σουηδική μελέτη έδειξε ότι το 1/3 των ασθενών δεν ανέφεραν τη χρήση φυτικών συμπληρωμάτων στον κλινικό τους γιατρό.

Αυτή η έλλειψη επικοινωνίας μπορεί να περιπλέξει τη θεραπεία. Καθώς ορισμένα φυτικά συμπληρώματα είναι γνωστό ότι αναστέλλουν ή ενισχύουν τη δράση των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, η μη γνώση των φυτικών συμπληρωμάτων που λαμβάνει ένας ασθενής μπορεί να οδηγήσει είτε σε αναποτελεσματική θεραπεία είτε σε τοξικότητα και επιβλαβείς ανεπιθύμητες ενέργειες.

Επίσης πολλοί καταναλωτές εμπιστεύονται απόλυτα τα φάρμακά τους, πιστεύοντας ότι είναι υψηλής ποιότητας και σταθερά ως προς την καθαρότητα και τη δραστικότητά τους. Η προσδοκία αυτή μπορεί να υπάρχει σε μεγάλο βαθμό και για τα φυτικά συμπληρώματα. Ωστόσο, από συγκρίσεις που έχουν γίνει σε διάφορες μάρκες για το ίδιο -υποτίθεται- προϊόν, διαπιστώθηκε ότι η σύστασή τους διέφερε σημαντικά από το ένα στο άλλο.

Η προετοιμασία είναι άλλο ένα ζήτημα που επηρεάζει τα φυτικά συμπληρώματα. Η προετοιμασία των βοτάνων και τα μέρη που χρησιμοποιούνται επηρεάζουν σημαντικά την αποτελεσματικότητα και τα χαρακτηριστικά τους. Για παράδειγμα, οι επιδράσεις της εχινάκειας εξαρτώνται από το ποιο μέρος του φυτού συλλέγεται (άνθη, ρίζες ή φύλλα). Το βαλσαμόχορτο έχει διαφορετικά οφέλη ανάλογα με τη γεωγραφική θέση στην οποία συλλέχθηκε, την ώρα της συγκομιδής του και το αν το φρέσκο ή το αποξηραμένο φυτικό υλικό υπέστη επεξεργασία. Για παράδειγμα, η αντιβακτηριακή δράση του βαλσαμόχορτου έχει αποδειχθεί ότι είναι υψηλότερη όταν συλλέγεται τον Αύγουστο αντί για τον Ιούλιο.

Μια λύση για όλα αυτά είναι η πιστοποίηση. Το 2007, ο αμερικανικός FDA θέσπισε κανονισμούς για τα συμπληρώματα διατροφής που ονομάζονται τρέχουσες ορθές πρακτικές παρασκευής (cGMP), έναν κατάλογο μη δεσμευτικών συστάσεων για τις διαδικασίες παρασκευής, επισήμανσης, συσκευασίας ή διατήρησης των συμπληρωμάτων διατροφής.

Οι εταιρείες που τα παράγουν μπορούν να πιστοποιήσουν τα προϊόντα τους για να επαληθεύσουν τα ενεργά συστατικά και τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και άλλων πιθανών μολυσματικών παραγόντων. Ωστόσο, χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για την τυποποίηση των μεθόδων εκχύλισης και την προετοιμασία των φυτικών συμπληρωμάτων, ώστε η αποτελεσματικότητά τους να είναι συνεπής.

Ηπατοτοξικότητα

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές πρακτικής της Αμερικανικής Ένωσης για τη Μελέτη των Ασθενειών του Ήπατος (AASLD), η ηπατοτοξικότητα λόγω φυτικών συμπληρωμάτων αποτελεί σημαντική ανησυχία. Αν και πολλά φυτικά συμπληρώματα είναι ασφαλή, ορισμένα έχουν συνδεθεί με σοβαρές ηπατικές βλάβες, συμπεριλαμβανομένης της οξείας ηπατικής ανεπάρκειας.

Σύμφωνα με το δίκτυο DILIN (Drug-Induced Liver Injury Network), τα φυτικά και διαιτητικά συμπληρώματα ευθύνονται για ένα 20% περίπου των περιπτώσεων ηπατικής βλάβης σε ενήλικες. Σε σύγκριση δε με τις ηπατικές βλάβες που προκαλούνται από φάρμακα, αυτές που προκαλούνται από φυτικά συμπληρώματα μπορεί να οδηγήσουν σε χειρότερα αποτελέσματα λόγω καθυστερήσεων στη διάγνωση και τη θεραπεία.

Νεφροτοξικότητα

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές για τη νεφρική νόσο Improving Global Outcomes (KDIGO) 2024, οι φυτικές θεραπείες θα πρέπει να προσεγγίζονται με προσοχή σε ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο (ΧΝΝ) λόγω της πιθανής νεφροτοξικότητάς τους. Έχουν αναφερθεί συχνές περιπτώσεις νεφροπάθειας από αριστολοχικό οξύ, γεγονός που δείχνει και τους κινδύνους που σχετίζονται με συγκεκριμένες φυτικές θεραπείες.

Ομοίως, έχει καταγραφεί νεφροτοξικότητα λόγω αλκαλοειδών ενώσεων, που συχνά βρίσκονται σε κινεζικά βότανα. Βότανα όπως η σιμισιφούγκα (Black Cohosh), το βαλσαμόχορτο, η κίτρινη πικροδάφνη και πολλά άλλα μπορεί να ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για την υγεία των νεφρών.

Οι κατευθυντήριες γραμμές τονίζουν ότι οι ασθενείς θα πρέπει να γνωστοποιούν τα πάντα για τη χρήση φυτικών και διαιτητικών συμπληρωμάτων στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, οι οποίοι θα πρέπει να αξιολογούν και να παρακολουθούν διεξοδικά για πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες ώστε να προλαμβάνουν την επιδείνωση της χρόνιας νεφρικής νόσου.