Ευλογιά των πιθήκων: Τα αναπάντητα ερωτήματα και η ανάγκη για επαγρύπνηση

Οι επιστήμονες ανά τον κόσμο προσπαθούν να κατανοήσουν το τελευταίο ξέσπασμα της ευλογιάς των πιθήκων, καθώς περισσότερα από 400 πλέον επιβεβαιωμένα κρούσματα έχουν ανιχνευθεί σε τουλάχιστον 20 μη αφρικανικές χώρες και η νόσος εμφανίζει τάση περαιτέρω διεθνούς επέκτασης. Ποτέ έως τώρα η ευλογιά των πιθήκων δεν είχε τέτοια εξάπλωση εκτός Αφρικής.

Το γεγονός αυτό προκαλεί προβληματισμό στην επιστημονική κοινότητα, καθώς ο ιός έχει «χτυπήσει» διαφορετικούς πληθυσμούς σε διαφορετικές χώρες, χωρίς να φαίνεται κάποια προφανής σχέση ανάμεσα στις απομακρυσμένες ομάδες των κρουσμάτων, κάτι που αποτελεί ένδειξη για πολλαπλή κατά τόπους μετάδοση της νόσου κάτω από το υγειονομικό «ραντάρ».

«Είναι ανάγκη να δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά, όμως υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να μάθουμε», δήλωσε στο «Nature» η επιδημιολόγος Αν Ριμόιν του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (UCLA), η οποία μελετά την ευλογιά των πιθήκων στη Δημοκρατία του Κονγκό εδώ και πάνω από μια δεκαετία.

Τέσσερα είναι τα κύρια επιστημονικά ερωτήματα που αναζητούν απάντηση:

Πώς ξεκίνησε το τωρινό ξέσπασμα;
Οι ερευνητές έχουν αναλύσει το ιικό γονιδίωμα που συνέλλεξαν από ασθενείς με ευλογιά των πιθήκων σε διάφορες χώρες (ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Πορτογαλία κ.α.). Το βασικότερο έως τώρα συμπέρασμα είναι ότι όλα τα γονιδιώματα έχουν στενή ομοιότητα με το δυτικοαφρικανικό στέλεχος του ιού που είναι λιγότερο θανατηφόρο (θνητότητα κάτω του 1% στο σύνολο των κρουσμάτων σε φτωχούς αγροτικούς πληθυσμούς, έναντι έως 10% του φονικότερου κεντροαφρικανικού στελέχους).

Αν και χρειάζονται περισσότερα δεδομένα για να επιβεβαιωθούν οι υποψίες των επιστημόνων, επειδή τα έως τώρα δείγματα που έχουν αναλυθεί γενετικά, είναι σχεδόν ταυτόσημα, φαίνεται πως το τωρινό διεθνές ξέσπασμα που απλώθηκε εκτός Αφρικής, ξεκίνησε από ένα μοναδικό περιστατικό. Η απλούστερη εξήγηση, σύμφωνα με τον ιολόγο Μπέρνι Μος του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νόσων των ΗΠΑ, είναι ότι ένας μη Αφρικανός (που ακόμη δεν έχει εντοπιστεί), ο οποίος είχε επισκεφθεί την Αφρική, μολύνθηκε από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων μέσω επαφής του με μολυσμένο ζώο ή άνθρωπο φορέα του ιού.

Όμως δεν μπορούν να αποκλειστούν εναλλακτικές εξηγήσεις, σύμφωνα με τον ιολόγο Γκουστάβο Παλάθιος της Ιατρικής Σχολής Icahn του Όρους Σινά της Νέας Υόρκης. Είναι πιθανό ότι ο ιός ήδη κυκλοφορούσε αόρατος εκτός Αφρικής μεταξύ των ανθρώπων ή των ζώων, έχοντας εξαχθεί από τη «μαύρη» ήπειρο στη διάρκεια κάποιου προηγούμενου τοπικού ξεσπάσματος σε αυτήν. Αυτή η υπόθεση είναι όμως λιγότερο πιθανή, επειδή η νόσος συνήθως προκαλεί ορατά εξανθήματα στο σώμα, άρα μάλλον θα είχε υποπέσει στην αντίληψη των γιατρών στο παρελθόν.

Μπορεί μια γενετική μετάλλαξη να εξηγήσει το τελευταίο ξέσπασμα;
Η κατανόηση του κατά πόσο υπάρχει μια γενετική βάση για το νέο άνευ προηγουμένου διεθνές ξέσπασμα της νόσου εκτός Αφρικής, θεωρείται απίστευτα δύσκολη, σύμφωνα με τον υπολογιστικό βιολόγο Έλιοτ Λέφκοβιτς του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα. Οι επιστήμονες πασχίζουν ακόμη να προσδιορίσουν με ακρίβεια ποιά γονίδια ευθύνονται για την μεγαλύτερη φονικότητα και μεταδοτικότητα του στελέχους της Κεντρικής Αφρικής σε σχέση με εκείνο της Δυτικής. Παρόλο που έχουν περάσει πάνω από 17 χρόνια, δεν έχουν καταλήξει σε οριστικό συμπέρασμα.

Εν μέρει αυτό οφείλεται στο ότι τα γονιδιώματα του εν λόγω ιού περιέχουν πολλά μυστήρια. Επιπλέον, το γονιδίωμα του ιού της ευλογιάς των πιθήκων είναι τεράστιο σε σχέση με εκείνο πολλών άλλων ιών – π.χ. τουλάχιστον έξι φορές μεγαλύτερο από ό,τι του κορονοϊού SARS-CoV-2. «Άρα είναι και έξι φορές δυσκολότερο να αναλυθεί», σύμφωνα με την ιολόγο Ρέιτσελ Ρόπερ του Πανεπιστημίου της Ανατολικής Καρολίνα.

Μια άλλη δυσκολία, κατά τον Παλάθιος, είναι ότι ελάχιστη προσπάθεια είχε γίνει μέχρι σήμερα για τη γονιδιωματική επιτήρηση εντός Αφρικής, όπου η ευλογιά των πιθήκων αποτελούσε πρόβλημα δημόσιας υγείας εδώ και χρόνια, με συνέπεια οι ιολόγοι να προχωρούν τώρα κάπως στα τυφλά, έχοντας λίγες αλληλουχίες παλαιότερων γονιδιωμάτων στη διάθεση τους για να τις συγκρίνουν με τις πρόσφατες. Οι Αφρικανοί ιολόγοι, σύμφωνα με τον δρα Ιφεντάγιο Αντετίφα του Νιγηριανού Κέντρου Ελέγχου Νόσων, ανέκαθεν πάσχιζαν να βρουν χρηματοδότηση για μελέτες σχετικά με την ευλογιά των πιθήκων, αλλά μόνο τώρα, που το πρόβλημα αφορά άμεσα άλλες ηπείρους, οι υγειονομικές αρχές παγκοσμίως δείχνουν πρωτόγνωρο ενδιαφέρον.

Ακόμη, για να κατανοηθεί η εξέλιξη του ιού, θα είναι χρήσιμο να αναλυθεί γενετικά ο ιός και στα ζώα, τα οποία επίσης μολύνει, ιδίως τα τρωκτικά. Όμως μέχρι στιγμής δεν έχει ανακαλυφθεί το «ρεζερβουάρ» του ιού στο ζωικό βασίλειο της Αφρικής.

Είναι δυνατό να τεθεί υπό έλεγχο το τωρινό ξέσπασμα;
Μερικές χώρες άρχισαν να προμηθεύονται εμβόλια ευλογιάς, τα οποία θεωρούνται αρκετά αποτελεσματικά και κατά της ευλογιάς των πιθήκων, επειδή οι δύο ιοί είναι συγγενικοί. Αντίθετα με τα εμβόλια κατά του κορονοϊού, που χρειάζονται έως δύο εβδομάδες μετά τη χορήγηση τους για να δημιουργήσουν επαρκή αντισώματα και να παρέχουν τη μέγιστη προστασία, τα εμβόλια κατά της ευλογιάς πιστεύεται ότι προστατεύουν από τη μόλυνση της ευλογιάς των πιθήκων αν χορηγηθούν μέσα σε διάστημα μόνο τεσσάρων ημερών από την έκθεση ενός ανθρώπου στον ιό, λόγω της μακράς περιόδου κατοπινής επώασης του, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ.

Αν υιοθετηθεί η στρατηγική του εμβολιασμού, πιθανότατα θα αφορά πρωτίστως τις στενές επαφές των ατόμων που έχουν ήδη μολυνθεί, καθώς και ορισμένους υγειονομικούς που έρχονται σε επαφή με ασθενείς με ευλογιά των πιθήκων. Επίσης μπορεί να εμβολιαστούν ομάδες που θεωρούνται υψηλού κινδύνου για μόλυνση.

Όμως ακόμη κι αν μπει «φρένο» στη μετάδοση του ιού στους ανθρώπους, οι ιολόγοι ανησυχούν ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί ξανά στα ζώα, πράγμα που με τη σειρά του μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα ο ιός να μολύνει ξανά τους ανθρώπους. Το ευρωπαϊκό CDC θεωρεί ότι κάτι τέτοιο έχει «μικρή πιθανότητα», αλλά οι ευρωπαϊκές υγειονομικές αρχές συνιστούν την απομόνωση και επιτήρηση – ή ακόμη και την ευθανασία – κατοικίδιων ζώων που ανήκουν σε ανθρώπους, οι οποίοι αρρώστησαν από την ευλογιά των πιθήκων, προκειμένου να αποφευχθεί η αλυσίδα μετάδοσης «άνθρωπος-ζώο-άνθρωπος». Το γεγονός ότι τα ζώα δεν έχουν εξίσου ορατά συμπτώματα με τους ανθρώπους, όταν μολύνονται από την ευλογιά των πιθήκων, είναι ένας λόγος έξτρα ανησυχίας ότι μια τέτοια οδός μετάδοσης θα εντοπιστεί με μεγάλη καθυστέρηση, όταν πια θα είναι αργά.

Εξαπλώνεται ο ιός διαφορετικά σε αυτό το ξέσπασμα σε σύγκριση με τα προηγούμενα;
Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων εξαπλώνεται μέσω στενής επαφής με εξανθήματα, σωματικά υγρά και αναπνευστικά σταγονίδια μολυσμένων ανθρώπων ή ζώων. Τα νέα κρούσματα που συνδέονται με σεξουαλική δραστηριότητα, δεν σημαίνουν ότι ο ιός έχει γίνει πιο μεταδοτικός ή ότι πρόκειται για μια σεξουαλικά μεταδιδόμενη νόσο. Απλώς ο ιός φαίνεται να εξαπλώνεται πιο εύκολα μέσω της στενής επαφής, σύμφωνα με τον Ριμόιν.

Αντίθετα με τον κορονοϊό, ο οποίος δεν παραμένει για πολύ καιρό πάνω στις επιφάνειες, σύμφωνα με τη Ρόπερ, οι ιοί της ευλογιάς μπορούν να επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτός του σώματος, πράγμα που καθιστά διάφορα αντικείμενα, όπως ρούχα, πόμολα και κλινοσκεπάσματα, πιθανή οδό μετάδοσης.

Μολονότι έχουν παρατηρηθεί αρκετά κρούσματα μεταξύ ανδρών που κάνουν σεξ με άλλους άνδρες, σύμφωνα με τον Ριμόιν, η πιθανότερη αιτία εξάπλωσης του ιού σε αυτή την ομάδα είναι ότι ο ιός τυχαία διείσδυσε σε αυτή την κοινότητα, όπου στη συνέχεια εξαπλώθηκε μέσω διαφόρων στενών επαφών.

Α. Λινού: Απίθανο να μην εμφανιστεί και στην Ελλάδα
Ενημέρωση, επαγρύπνηση και προσοχή είναι τα «κλειδιά» για την αντιμετώπιση της άγνωστης στους περισσότερους ευλογιάς των πιθήκων. «Να μην ανησυχεί αλλά να προσέχει ο κόσμος», αναφέρει με έμφαση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, Αθηνά Λινού, θεωρώντας «απίθανο να μην εμφανιστεί κρούσμα και στην Ελλάδα». Γι αυτό δίνει έμφαση στους τρόπους μετάδοσης, τα συμπτώματα και τα μέτρα προστασίας, τονίζοντας ότι η ιχνηλάτηση των επαφών, ο γρήγορος εντοπισμός νέων κρουσμάτων και η απομόνωση, είναι οι παράγοντας που θα σπάσουν την αλυσίδα μετάδοσης.

Συνολικά 19 χώρες, εκτός Αφρικής έχουν επιβεβαιώσει τουλάχιστον ένα κρούσμα. Ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων που εντοπίστηκαν από το ECDC,έχει σχεδόν πενταπλασιαστεί από την πρώτη καταμέτρησή του στις 20 Μαΐου και από 38 έφτασαν στα 219 τα κρούσματα, με τα 191 να εντοπίζονται στην Ευρώπη.

«H εμφάνισή της στην Ευρώπη δεν είναι κάτι συνηθισμένο, δεν έχουμε ερμηνεία γιατί συνέβη, υπάρχουν εικασίες και επομένως είναι λογικό να ανησυχούμε μέχρι να μάθουμε πώς έγινε», αναφέρει η κ. Λινού.

Θεωρεί «απίθανο να μην έχουμε κανένα κρούσμα στην Ελλάδα, εκτός και αν μπορέσουμε τις επόμενες ημέρες να εξαλείψουμε τη νόσο, αλλά πλέον είναι σε 19 χώρες. Πώς θα μπορέσουν αυτές οι χώρες να βρουν τις επαφές των 200 κρουσμάτων που έχουν;» αναρωτιέται.

Αναφορικά με τη μεταδοτικότητα τονίζει ότι ακόμα δεν «γνωρίζουμε την μεταδοτικότατα αυτής της μορφής που κυκλοφορεί σήμερα στην Ευρώπη. Βλέπουμε ότι κάθε 2 με 3 μέρες διπλασιάζονται τα κρούσματα οπότε πρέπει να πάρουμε άμεσα μέτρα», υπογραμμίζει. Εκτιμά ότι «υπάρχουν περισσότερα κρούσματα», καθώς όπως αναφέρει «η ευλογιά των πιθήκων, όπως και η ανθρώπινη ευλογιά, κάνει περίπου δύο εβδομάδες για να έχει ορατά συμπτώματα. Άρα όποιοι έχουν κολλήσει σήμερα θα δούμε τα περιστατικά αυτά τις επόμενες δύο εβδομάδες».

Τρόποι μετάδοσης
Κυριότεροι τρόποι μετάδοσης είναι μέσω αναπνευστικής οδού (βήχας, φτάρνισμα, παρατεταμένη επαφή πρόσωπο με πρόσωπο), μέσω επαφής με μολυσμένα άτομα, τα ρούχα τους, τα σεντόνια τους ή τα σωματικά τους υγρά. Ο ιός εισέρχεται στο σώμα, μέσω δερματικών βλαβών (ορατών ή αόρατων) των βλεννογόνων (μάτια, μύτη, στόμα).

«Πρόβλημα θα υπάρχει αν βρεθούμε πρόσωπο με πρόσωπο με κάποιον που βήχει έντονα, καθώς τα σταγονίδια μπορεί να έρθουν στο πρόσωπό μας. Αν καθίσουμε κάπου ή ακουμπήσουμε που πριν καθόταν κάποιος με σπυριά ανοιχτά στο σώμα του, τα οποία είναι ιδιαίτερα μολυσματικά», αναφέρει η κ. Λινού. Δεν χρησιμοποιούμε την ίδια πετσέτα, δεν φοράμε τα ρούχα άλλου, δεν ξαπλώνουμε σε ένα κρεβάτι που δεν είμαστε 100% σίγουροι ότι άλλαξαν τα σεντόνια και δεν καθόμαστε σε χώρους με γυμνά πόδια και χέρια.

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε επιφάνειες που αγγίζουμε συχνά (π.χ. πόμολα) και στις τουαλέτες.

Στην Ελλάδα, αναφέρει η κ. Λινού δεν έχουμε κρούσματα, επομένως, θεωρούμε ότι καμία επιφάνεια δεν είναι μολυσμένη. Αν όμως εντοπιστεί κρούσμα τότε πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί.

Ο βασικός κανόνας είναι φοράμε μάσκα όταν είμαστε πολύ κοντά με κάποιους, να πλένουμε τα χέρια σας με σαπούνι και νερό τακτικά ή να χρησιμοποιούμε αλκοολούχο αντισηπτικό. «Οι μάσκες και τα αντισηπτικά βοηθάνε, αλλά αν έχουμε ακάλυπτα μέρη του σώματος, λόγω καλοκαιριού πρέπει να προσέχουμε ο ιός μεταδίδεται και από το δέρμα», υπογραμμίζει η καθηγήτρια.

Ποια είναι τα συμπτώματα
«Μετάδοση δεν γίνεται κατά τη διάρκεια της επώασης, αλλά όταν βγουν τα πρώτα σπυράκια που καμιά φορά τα πρώτα εμφανίζονται μέσα στο στόμα και το πρόσωπο. Τότε έχουμε μετάδοση», σημειώνει η κ. Λινού. Μάλιστα όπως αναφέρει τα σημάδια από το πρόσωπο δεν φεύγουν ποτέ. Οποιοδήποτε εξάνθημα πρέπει να κινητοποιήσει τον ασθενή. Επίσης στα συμπτώματα καταγράφεται ο πολύ υψηλός πυρετός και διογκωμένοι λεμφαδένες και αυτό διαφοροποιεί την ευλογιά των πιθήκων από την ανεμοβλογιά. Η κ. Λινού υπογραμμίζει ότι δεν είναι απλή αρρώστια, έχει θνητότητα 1 με 10%, ανάλογα με τις συνθήκες.

Απομόνωση κρουσμάτων και επιλεκτικός εμβολιασμός
Αν υπάρξουν περιστατικά πρέπει να απομονωθούν αμέσως σε ειδικούς χώρους και όλοι οι άνθρωποι που ήρθαν σε επαφή να εμβολιαστούν, διότι το εμβόλιο λειτουργεί ακόμα και μετά από δύο με τρεις μέρες, αναφέρει η κ. Λινού.

Προσθέτει ότι οι άνθρωποι που δεν έχουν εμβολιαστεί σαφώς κινδυνεύουν περισσότερα. «Ακόμα και πριν 50 χρόνια να έχει εμβολιαστεί κάποιος έχει κάποια μορφή ανοσίας», ωστόσο ξεκαθαρίζει ότι δεν χρειάζεται να εμβολιαστεί ο γενικός πληθυσμός. Ειδικό εμβόλιο έναντι του ιού της ευλογιάς των πιθήκων ως σήμερα δεν υπάρχει ωστόσο, το εμβόλιο έναντι της ευλογιάς αναμένεται να παρέχει προστασία. Πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση και ετοιμότητα, σημειώνει η καθηγήτρια, καθώς «ο κόσμος δεν γνωρίζει πως να προφυλαχθεί από αυτή την ασθένεια και κανένας σύγχρονος γιατρός δεν έχει δει περιστατικό με την ευλογιά των πιθήκων».

Προτείνει ταχύρρυθμα σεμινάρια σε όλους τους γιατρούς που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τέτοια περιστατικά, καταγραφή μονάδων αρνητικής πίεσης, ώστε να ξέρουμε που θα νοσηλεύσουμε με ασφάλεια τους ασθενείς και προμήθεια εμβολίων σε μικρή ποσότητα για τις ομάδες που θα χρειαστούν άμεσα εμβολιασμό. Ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει, μετά από έκθεση σε άτομα που είχαν στενή επαφή με κρούσμα και ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. Η χορήγηση του εμβολίου θα πρέπει να γίνει εντός 4 ημερών από την έκθεση.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ