Υφασμα του 5ου αι. π.Χ. στον αξονικό τομογράφο

Ανάμεσα στα τόσα ελληνικά αρχαιολογικά ευρήματα, υπάρχουν και κάποια που μέχρι πρόσφατα δεν τύγχαναν ιδιαίτερης σημασίας: τα ανασκαφικά υφάσματα. Εχουν βρεθεί ελάχιστα, που σπανίως διατηρούνται σε καλή κατάσταση και τα οποία δεν προσφέρουν πολλές πληροφορίες. Είναι επίσης αποκλειστικά ταφικού χαρακτήρα, καθώς οι χάλκινες τεφροδόχοι όπου φυλάσσονταν, τα προστάτευαν ανά τους αιώνες. Να όμως που ένα τέτοιο, λινό ταφικό ύφασμα, χρονολογημένο τον 5ο π.Χ. αιώνα, που ανασκάφηκε στη δεκαετία του ’80 και καταχωνιάστηκε στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, μπορεί να δώσει χρήσιμα στοιχεία για την εποχή του.

«Πρόκειται συγκεκριμένα για έναν όγκο διπλωμένων, διαφορετικών λινών υφασμάτων, που φαίνεται πως έχουν ίχνη κεντήματος ή άλλης διακόσμησης, με διαφορετική κλωστή, ίσως μάλλινη, η οποία δεν έχει σωθεί», λέει στην «Κ» η δρ Χριστίνα Μαργαρίτη, προϊσταμένη του Τμήματος Εφαρμοσμένης Ερευνας στη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού. Το εύρημα ήρθε στο φως από την αρχαιολόγο Ελενα Παπασταύρου σε σωστική ανασκαφή της τότε ΚΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στην οδό Θηβών, και είχε χρησιμοποιηθεί για να τυλιχτούν οστά νεκρού έπειτα από καύση, τα οποία τοποθετήθηκαν σε χάλκινη τεφροδόχο. «Είναι το μοναδικό ύφασμα με κέντημα από τον 5ο π.Χ. αιώνα που έχουμε στην Ελλάδα», εξηγεί στην «Καθημερινή». «Αλλα, της ίδιας εποχής, που έχουν ίχνη από κέντημα, προέρχονται από λαθρανασκαφή του 1957 και βρίσκονται στο μουσείο Victoria & Albert στο Λονδίνο».

Η σημασία του υφάσματος δεν έγκειται μόνο στην ποσότητα και στην καλή κατάσταση, αλλά και στη διακόσμησή του. Αποτελείται από φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα, ενώ η ύπαρξή του και μόνο έχει αξία, καθώς τα ταφικά υφάσματα είναι σπανίως διακοσμημένα. «Είναι επίσης σημαντικό», συνεχίζει η συντηρήτρια, «το γεγονός ότι το έχουμε διπλωμένο. Είναι ακόμα όπως τοποθετήθηκε στην τεφροδόχο. Ισως να μην έχει κάποιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, μπορεί όμως να σημαίνει κάτι».

«Είναι το μοναδικό ύφασμα με κέντημα από τον 5ο π.Χ. αιώνα που έχουμε στην Ελλάδα», λέει η δρ Χριστίνα Μαργαρίτη.

Στην απάντηση παρόμοιων ερωτημάτων, η τεχνολογία συμβάλλει πολλαπλώς. Υπάρχει για παράδειγμα ο αξονικός τομογράφος, από τον οποίο έχει περάσει το ύφασμα, προκειμένου να καθοριστεί επακριβώς το περιεχόμενό του. Υπάρχει επίσης η ψηφιακή αποδίπλωση, η οποία εξασφαλίζει ότι δεν θα διαταραχθεί η κατάστασή του. Η μελέτη συντήρησης που εγκρίθηκε χθες από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, θα ακολουθήσει μια μέση οδό, που θα αξιοποιεί τα ψηφιακά εργαλεία, αλλά και την προσεκτική, φυσική αποδίπλωση των ελεύθερων τμημάτων του υφάσματος.

Aνανεωμένο ενδιαφέρον

Η ίδια η ιστορία της επανεμφάνισής του επιβεβαιώνει το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τα ανασκαφικά υφάσματα σε Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ενωση, με την τελευταία να έχει δημιουργήσει το πρόγραμμα Euroweb, στο οποίο συμμετέχει το υπουργείο Πολιτισμού. Οταν εξάλλου η Χριστίνα Μαργαρίτη ενημέρωσε πριν από δύο χρόνια την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων (διάδοχο της ΚΣΤ΄ ΕΠΚΑ) για τις έρευνές της στο ύφασμα, η προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης της Εφορείας, Αικατερίνη Παναγοπούλου, εντόπισε μερικά ακόμα, καλύτερα διατηρημένα, «αδελφά» τμήματά του, που είχαν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά και που αναμένεται να ενωθούν με το τμήμα του ΕΑΜ.

Η κ. Μαργαρίτη γνώριζε την ύπαρξη του τελευταίου από τα χρόνια του διδακτορικού της στη συντήρηση ανασκαφικών υφασμάτων και όταν άρχισε να ασχολείται ενδελεχώς μαζί του, διαπίστωσε ότι είχε τοποθετηθεί στις αποθήκες του ΕΑΜ για να συντηρηθεί από εξειδικευμένο στο ύφασμα προσωπικό, που όμως δεν υπήρχε στη δεκαετία του ’80. Για να εντοπιστεί κατόπιν η ακριβής θέση του, είχε βοηθήσει η αρχαιολόγος Ελενα Παπασταύρου. «Πήγε η ίδια στις αποθήκες», μας λέει, «και το βρήκε. Γιατί το θυμόταν».