"Θολό τοπίο" ο Πολιτισμός, λόγω κορωνοϊού

Αν ήταν έργο του Ιονέσκο θα ήταν σκληρό αλλά διασκεδαστικό. Όμως είναι η πραγματικότητα: θέατρα, μουσικές σκηνές, σινεμά ετοιμάζονται να ανοίξουν για τη νέα σεζόν, πρόβες γίνονται εντατικά εδώ και μήνες- η Λυρική ανοίγει τη σεζόν με την πρεμιέρα της 8ης Οκτώβρη- και η κυβέρνηση δεν έχει ανακοινώσει ακόμα το αναμενόμενο από τα τέλη Αυγούστου πρωτόκολλο λειτουργίας κλειστών υποδομών πολιτισμού.

«Ανακοινώνεται εντός των προσεχών ημερών, εντός της εβδομάδας», ήταν η μόνιμη απάντηση από το υπουργείο Πολιτισμού δια στόματος της υπουργού Λίνας Μενδώνη στις ερωτήσεις καλλιτεχνών και δημοσιογράφων για το πότε να δοθεί το πρωτόκολλο λειτουργίας κλειστών χώρων παραστάσεων και συναυλιών, με τις προδιαγραφές που θα θέσει η ειδική επιτροπή των λοιμωξιολόγων. Και αυτή η εβδομάδα τελείωσε και η δέσμευση δεν υλοποιήθηκε με καλλιτέχνες, παραγωγούς, εργαζόμενους στα θέατρα αλλά και σε ένα κύκλο της οικονομίας πέριξ αυτών, να προετοιμάζονται για τη σεζόν, να επενδύουν και να νιώθουν την αβεβαιότητα πνιγηρή: Θα τα καταφέρουμε; Θα μείνουμε ζωντανοί; Αντίστοιχα οι θεατές βρίσκονται σε σύγχυση.

Φίλοι θεατές, αν διαβάζετε αυτές τις γραμμές…
«Αν διαβάζετε αυτό το σημείωμα, τότε τα έχουμε καταφέρει». Είναι οι πρώτες λέξεις που αντικρίζει εδώ και λίγες μέρες ο θεατής στο θέατρο Τroubadour στο Γουέμπλι, στο πρόγραμμα για το νέο μιούζικαλ Sleepless. To γράφει ο σκηνοθέτης Μόργκαν Γιαγκ. «Βλέπετε ζωντανά μια παράσταση θεάτρου και δεν υπάρχει εμπειρία που να συγκρίνεται με αυτήν». Το θέατρο διαθέτει χωρητικότητα 1.300 ατόμων, όμως λειτουργεί πλέον με 400 θεατές και κάθε πρωί το ειδικό στικ των rapid covid τεστ μπαίνει βαθιά στη μύτη των ηθοποιών που αγκαλιάζονται και κρατιούνται από το χέρι στη σκηνή, ενώ οι μουσικοί παίζουν μέσα σε ατομικά πλεξιγκλάς διαχωριστικά. Στην Αγγλία που μαστίζεται όσο λίγες χώρες στον κόσμο αυτή τη στιγμή από τον κορωνοϊό, το κοινό ξέρει πώς μπορεί να βρει τον δρόμο για να επιστρέψει με ασφάλεια στις αίθουσες και οι καλλιτέχνες στη σκηνή.

Εντός του Οκτωβρίου και κυρίως τον Νοέμβριο όλο και περισσότερα θέατρα θα ανοίξουν στην Αγγλία και δη στο Λονδίνο, με τα πρωτόκολλα λειτουργίας να είναι ξεκάθαρα για παραγωγούς και εργαζόμενους και με ειδικά βίντεο να ενημερώνουν το κοινό για τον νέο τρόπο θέασης και μαζί προστασίας και ευθύνης. Το Εθνικό Θέατρο επιστρέφει στις 22 Οκτωβρίου με το «Death in Britain -Delroy» ένα έργο καταπέλτη για τη ζωή ενός μαύρου άνδρα στο Λονδίνο. Στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβρη θα αρχίσουν να λειτουργούν τα πρώτα θέατρα, 14 Νοέμβρη κάνει επανεκκίνηση το Μπρόντγουεϊ με το Six -την ίδια ώρα βέβαια που η Μetropolitan Opera ανακοίνωσε ότι δεν θα λειτουργήσει τη σεζόν 2020-2021 και θα επιστρέψει τον Σεπτέμβριο του 2021…

Στο Τορίνο, την προηγούμενη εβδομάδα ο Δημήτρης Παπαϊωάννου παρουσίασε το νέο του έργο που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, το Ink, σε μια κλειστή αίθουσα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Χορού της πόλης, με το κοινό να τηρεί τα πρωτόκολλα ασφαλείας και τον Τύπο να έχει ζει ένα μεθύσι ενθουσιασμού για την παράσταση. Στην Ιταλία, τη χώρα που ο κορωνοϊός χτύπησε ανελέητα. Την Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου, η όπερα του Βερολίνου ανοίγει την αυλαία με Βάγκνερ και τη Βαλκυρία, προσφέροντας 700 θέσεις ανά παράσταση στην αίθουσα των 1.859 θέσεων. Μια παράσταση ακραία απαιτητική για κοινό και βέβαια ερμηνευτές στον καιρό της πανδημίας.

Στην Ελλάδα, οι καλλιτέχνες υποχρεούνται σε αυτοσχεδιασμούς επιβίωσης. Όχι μόνο δεν έχει ανακοινωθεί ο τρόπος και η οργάνωση λειτουργίας θεάτρων, κινηματογράφων, συναυλιακών χώρων, μουσικών σκηνών, αλλά με έκπληξη είδαμε τον αρμόδιο υφυπουργό Πολιτικής Προτασίας Νίκο Χαρδαλιά να ανακοινώνει αρχικά τη διακοπή των συναυλιών και λίγες μέρες μετά και των θεατρικών παραστάσεων σε ανοιχτούς χώρους στην Αττική. Χωρίς ταυτόχρονα να ανακοινώνονται νέα περιοριστικά μέτρα αντίστοιχα για τη συνάθροιση σε χώρους όπως τα εστιατόρια, τα καφέ, οι εκκλησίες. Και χωρίς όπως φαίνεται να έχει κριθεί ως σημαντικό (αν όχι καθοριστικό) το γεγονός ότι ο τρόπος εφαρμογής των οδηγιών της επιτροπής λοιμωξιολόγων στις πολιτιστικές δράσεις του καλοκαιριού ήταν ο πλέον αυστηρός και υποδειγματικός. Ηταν το μοντέλο που έπρεπε να εφαρμοστεί σε όλες τις υπόλοιπες δομές.

Κανένα κρούσμα δεν εκδηλώθηκε από υπαίθρια πολιτιστική δράση, η επιβολή των μέτρων τηρήθηκε απαρέγκλιτα από το κοινό -ένα μοντέλο που θα άξιζε να δει κανείς και σε άλλες κατηγορίες συνάθροισης, αλλά θα δυσκολευθεί να το εντοπίσει. Οσες προτροπές και διαγγέλματα και αν γίνονται για την ανάγκη ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, κανείς δεν θα την δει πιο χαρακτηριστικά και καθολικά απ’ότι τις οργανωμένες δράσεις πολιτισμού. Τα όποιο κρούσματα προέκυψαν από συναυλίες ή πάρτι σε beach bar και club.

Οι κήποι των Αθηνών και της Βιέννης στην εποχή του covid

Και όμως, και οι δράσεις σε ανοιχτό χώρο σίγησαν. Λουκέτο στις παραστατικές τέχνες -και την ίδια ώρα να βλέπουμε livestreaming το κοινό στη Βιέννη να απολαμβάνει στους κήπους της Staatsoper τον καλύτερο τενόρο της εποχής, τον Γιόνας Κάουφμαν. Στους κήπους του Μεγάρου Μουσικής στην Αθήνα κρίθηκε απαγορευτικό παρά την επιτυχία των δράσεων που είδαμε ως τα μέσα Σεπτέμβρη περίπου. To παράλογο -που θα λάτρευε και ο Ιονέσκο που πρώτον μνημονεύσαμε- είναι ότι το καλοκαίρι του 2020, οι περιπτώσεις στις οποίες η Ελλάδα κατόρθωσε να γίνει θετική είδηση και υπόδειγμα διεθνώς, είχαν σχέση με τον πολιτισμό και μόνο. Η παράσταση που έδωσε το Εθνικό Θέατρο με τους Πέρσες του Αισχύλου στην Επίδαυρο μεταδόθηκε ζωντανά σε όλο τον κόσμο και τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης έγραψαν για αυτήν με θαυμασμό για τη χώρα μας, για τους καλλιτέχνες αλλά και τελικά για τους ίδιους τους πολίτες. Εγραψαν πως η Ελλάδα εξακολουθεί να εμπνέει και να δείχνει τον δρόμο. Σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του τόπου που ήταν εκεί, έζησε την εμπειρία -δεν αρκεί.  Οι Financial Times μίλησαν για την εικαστική άνοιξη που φέρνει στην Ευρώπη η Αθήνα. Το Οpera Magazine και ο Ιndependent με ρεπορτάζ και συνεντεύξεις του Γιώργου Κουμεντάκη εκθείασαν τις δράσεις της Λυρικής το καλοκαίρι της παγκόσμιας πανδημίας. Η Ελλάδα έδειξε τον τρόπο – κάποιοι χάθηκαν στη μετάφραση στην Αθήνα.

Η ακύρωση των τελευταίων δράσεων του καλοκαιριού είναι βαθιά τιμωρητική για το ηθικό των καλλιτεχνών αλλά κυρίως για την οικονομική κατάσταση όλου του χώρου του πολιτισμού που συνδέεται με αυτές, πέρα δηλαδή από τους ίδιους του καλλιτέχνες -τεχνικοί, μακιγιέρ, ενδυματολόγοι, συνεργεία, εργαζόμενοι καθαριότητας, ταξιθέτες, τυπογραφεία, γραφίστες, καταστήματα πέριξ των θεάτρων, ταξί κλπ. Η αλήθεια είναι ότι το συναισθηματικό φορτίο που έχουμε εναποθέσει στις Τέχνες και τους Δημιουργούς, η εξίσωσή τους με την πνευματική διάσταση και τη δημιουργία, κάνει θαμπή σε κάποιους τη σαφή οικονομική διάσταση του ζητήματος (ή τους δίνει την ευκαιρία να εθελοτυφλούν για το ζήτημα). Και σε άλλους να μιλούν για πολυτέλεια, και να συγκρίνουν δράσεις πολιτισμού με συναυλίες σε beach bar και πάρτι σε θερινά club. Στα δελτία ειδήσεων είδα περισσότερους ιδιοκτήτες περιπτέρων να διαμαρτύρονται για το γεγονός ότι θα κλείνουν τα μεσάνυχτα, παρά καλλιτέχνες όλες αυτές τις ημέρες.

Πάνε οι αρνητές του κορωνοϊού θέατρο;

Οσο στα μέσα μαζικής μεταφοράς οι επιβάτες στοιβάζονται και πιάνονται στα χέρια αρνητές του ιού και πολίτες που τηρούν τα πρωτόκολλα και αγωνιούν για την επόμενη μέρα, όσο στις πλατείες ομάδες συναθροίζονται και περιπολικά κάνουν την τελευταία εβδομάδα την εμφάνισή τους για να τις διαλύσουν με μεγάφωνα, σε θέατρα, σινεμά, συναυλιακούς χώρους τα πάντα γίνονταν με ευλαβική εφαρμογή των κανόνων ασφαλείας. Οι αρνητές του κορωνοϊού και οι μπαχαλάκηδες του κοινωνικού ιστού φαίνεται δεν πάνε θέατρο, ούτε συναυλία, αποφεύγουν τον σύγχρονο χορό.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κινηματογράφου Ολύμπιον στη Θεσσαλονίκη που λειτουργεί εδώ και δύο εβδομάδες (τα μέτρα απόλυτου λουκέτου στον Πολιτισμό ισχύουν για την Αττική μόνο, θυμίζουμε, λόγω του αυξημένου αριθμού κρουσμάτων). Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης εφαρμόζει το πρωτόκολλο που τέθηκε σε εφαρμογή αμέσως μετά την καραντίνα, αλλά ακόμα πιο αυστηροποιημένο με λιγότερους θεατές, κάθε δεύτερη σειρά και δεύτερο κάθισμα είναι κενό. Οι μάσκες προφανώς είναι υποχρεωτικές.  Μάλιστα πολλοί θεατές ανά την Ελλάδα φορούσαν μάσκες σε θέατρα και συναυλίες πριν καν αυτές επιβληθούν -σημείο της συνείδησης του κοινού. Συνεχίζουμε με το Ολύμπιον: ανάμεσα σε δυο προβολές υπάρχει χρονική απόσταση δυο ωρών για να μεσολαβήσει απολύμανση διάρκειας μίας ώρας. Μάλιστα το Φεστιβάλ χρησιμοποιεί ειδικό σύστημα υδρονέφωσης και οι τεχνίτες φοράνε στολές σαν και αυτές που έχουμε δει στις ΜΕΘ για τον κορωνοϊό. «Θα προσφέρουμε ψυχαγωγία, διασκέδαση στο κοινό, ακόμα και εφαρμόζοντας συνθήκες που θυμίζουν νοσοκομείο», λέει συχνά η Ελίζ Ζαλαντό, γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ.

Tο όριο του 60% ως τελικό δίχτυ ασφαλείας

Οι καλλιτέχνες και όλο το σύμπαν πέριξ αυτού είναι λοιπόν στην Ελλάδα οι πρωταγωνιστές της εφαρμογής των πρωτοκόλλων ασφαλείας. Θα μπορούσαν να είναι τα πρόσωπα που διαφημίζουν όσο κανένας άλλος και προβάλλουν την αξία των μέτρων υγειονομικής προστασίας. Ακόμα και οι φωτογραφίες από τις πρόβες, δείχνουν δημοφιλείς ηθοποιούς με μάσκες στη σκηνή -το μήνυμα είναι πιο δυνατό από κάθε πιθανό σποτάκι ή δήλωση κυβερνητικού στελέχους.

Οι φωνές πληθαίνουν, οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας πληθαίνουν, όσο οι καλλιτέχνες ταυτόχρονα εργάζονται, ενώ κυβέρνηση και επιτροπή λοιμωξιολόγων χρονοτριβούν στην παράδοση του πρωτόκολου λειτουργίας. Εξι μήνες μετά την καραντίνα και όσα έχουν μεσολαβήσει, όσο επείγουσα και αν είναι η κατάσταση, προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι δεν έχουν κατασταλάξει για τον χώρο του Πολιτισμού και περιορίζονται σε αιφνίδιες ανακοινώσεις σαν μπαλωθιές στον αέρα. Ετσι δυναμιτίζεται και κάθε περαιτέρω προσπάθεια διαλόγου και επικοινωνίας καθιστώντας την κατάσταση εκρηκτική και ναρκοθετημένη στην επόμενη προσπάθεια που θα κάνουν καλλιτέχνες ή η πολιτική ηγεσία για μια νέα συνενόηση.

Παραγωγοί και σκηνοθέτες δεν μπορούν να κάνουν καν σχεδιασμούς για τα κόστη. Πόσοι θεατές θα μπορούν να μπουν στην αίθουσα; Παραγωγοί μας λένε ότι αν εφαρμοστεί το όριο του 50% όπως φημολογείται ότι επιθυμεί η αρμόδια επιτροπή, τότε η οικονομική καταστροφή θα είναι αναπόφευκτη. Το λουκέτο θα είναι οριστικό. Οι μεγάλες αίθουσες θα μπορέσουν να αντέξουν, όμως το εκτενές δίκτυο των μικρών σκηνών που κυριαρχεί στο αθηναϊκό τοπίο θα δοκιμάσει τις αντοχές του. Αντοχές βέβαια που είχαν ήδη αρχίσει να δοκιμάζονται τα τελευταία χρόνια, με τους ίδιους τους δημιουργούς να βλέπουν πως υπάρχει μια τάση διόρθωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι φέτος βλέπουμε περισσότερους ηθοποιούς από ποτέ στην ελληνική τηλεόραση, όχι μόνο στα σίριαλ που έχουν αυξηθεί αριθμητικά, αλλά και σε ρόλους παρουσιαστών σε εκπομπές και τηλεπαιχνίδια.

Το 60% (στην κάλυψη των προσφερόμενων θέσεων) μοιάζει να είναι το όριο αντοχής, το λεπτό σχοινί ισορροπίας. Ένα άλλο ζητούμενο είναι πώς η Πολιτεία θα στηρίξει τις θεατρικές επιχειρήσεις μέσα στην κρίση. Υπάρχουν προτάσεις για επιδότηση των κενών θέσεων, για επιδότηση εισιτηρίων για νέους, παράτασης του καθεστώτος μείωσης του ενοικίου. Επίσης για προσφορά ή έστω πρόσβαση σε εξαιρετικά οικονομικά τεστ κορωνοϊού για τους εργαζόμενους. Από την άλλη θα πρέπει να βρεθούν οι δικλείδες ασφαλείας από τα ίδια τα σωματεία για τη μετακύλιση  μέρους αυτών των επιχορηγήσεων στους εργαζόμενους και καταγγελία ή αντίσταση σε κάθε πιθανή κίνηση για μαύρη εργασία.

Τα πρωτόκολλα λειτουργίας στο Λονδίνο -πρόβλεψη και για τα σνακ

Στο Λονδίνο, το κοινό διαβεβαιώνεται ότι θα μπορεί να ακυρώσει και να μεταφέρει ή να εισπράξει πίσω το ποσό του εισιτηρίου αν παρουσιάσει συμπτώματα μέχρι 24 ώρες πριν την παράσταση. Επίσης τα εισιτήρια στο Λονδίνο θα αγοράζονται μόνο online, θα σκανάρονται κατά την είσοδο χωρίς καμία επαφή, τα ποτά ή τα σνακ από το μπαρ στο διάλειμμα θα πρέπει να έχουν παραγγελθεί νωρίτερα διαδικτυακά, φυσικά ούτε λόγος για χρήση ρευστού, μόνο πιστωτικές κάρτες. Επίσης γίνεται θερμομέτρηση πριν την είσοδο στον χώρο.