«Τα νησιά των ανέμων» στον Κούλε

Η Περιφέρεια Κρήτης και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης τον Δήμο Ηρακλείου συνδιοργανώνουν την περιοδική έκθεση «Τα νησιά των ανέμων. Ο ναυτικός πολιτισμός του Προϊστορικού Αιγαίου» στο Ενετικό Φρούριο Κούλε του Ηρακλείου. 

Η έκθεση που παρουσιάστηκε σήμερα στο πλαίσιο μιας λιτής εκδήλωσης στο Ενετικό Φρούριο του Κούλε θα λειτουργήσει από τις 8 Ιουλίου  έως τις 31 Δεκεμβρίου.  

Στην σημερινή παρουσίαση συμμετείχαν ο Εντεταλμένος Πολιτισμού-Απόδημου Ελληνισμού Κώστας Φασουλάκης, η Αντιδήμαρχος Παιδείας του Δήμου Ηρακλείου Στέλλα Αρχοντάκη- Καλογεράκη, ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης Διαμαντής Παναγιωτόπουλος,  η προϊστάμενη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Βάσω Συθιακάκη, η διευθύντρια του αρχαιολογικού μουσείου Ηρακλείου Στέλλα Μανδαλάκη και στελέχη εμπλεκόμενων υπηρεσιών πολιτισμού. 

Βασικός στόχος της έκθεσης είναι να υπερβεί το στενό πλαίσιο μιας καθαρά αρχαιολογικής προσέγγισης, επιδιώκοντας έτσι μια συνολική και εύκολα κατανοητή παρουσίαση της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο της 3^ης και 2^ης χιλιετίας π.Χ., δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στη διαχρονική σημασία του ιστορικού αυτού φαινομένου: το γεωγραφικό υπόβαθρο, τις κοινωνικές και οικονομικές προϋποθέσεις, τη διοικητική οργάνωση και κυρίως την τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα της ναυπηγικής. 

Σε δηλώσεις που έγιναν αναφέρθηκαν: 

Κώστας Φασουλάκης εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος Πολιτισμού Απόδημου Ελληνισμού Κώστας Φασουλάκης.  «Με πολύ μεγάλη χαρά παρουσιάζουμε εδώ στο Ηράκλειο, την Έκθεση «Τα Νησιά των ανέμων, Ο ναυτικός Πολιτισμός του Προϊστορικού Αιγαίου». Πρόκειται για το δεύτερο σταθμό της έκθεσης αυτής στην Κρήτη, μετά τα εγκαίνια της, πέρυσι, στο Μουσείο της Γόρτυνας. Μία σημαντική έκθεση την οποία κρίναμε σωστό να μεταφέρουμε και στο Ηράκλειο, καθώς οι υγειονομικές συνθήκες που επικράτησαν ολόκληρο το 2020,  δεν άφησαν μεγάλα περιθώρια για την απήχησή της στο κοινό της Κρήτης. Η έκθεση γίνεται αυτή τη φορά στον Κούλε, στο «Φρούριο της Θάλασσας», δίπλα δηλαδή στο υγρό στοιχείο, το οποίο σημάδεψε την ναυτική μοίρα του αιγαιακού κόσμου, γεγονός που προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη ελκυστικότητα στο θέμα που αναδεικνύει η έκθεση αυτή.

 Πρόκειται να διαρκέσει έως το τέλος του έτους, και πιστεύουμε οι πολίτες αλλά και οι επισκέπτες της Κρήτης, οι μαθητές μας, μετά το άνοιγμα των σχολείων, να μπορέσουν να απολαύσουν την έκθεση, η οποία σκοπεύουμε να συνοδευτεί και από αντίστοιχα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα.

Στέλλα Αρχοντάκη- Καλογεράκη Αντιδήμαρχος Ηρακλείου στον τομέα της Παιδείας: «Το Αιγαίο αποτελεί γέφυρα μεταξύ τριών Ηπείρων, κοιτίδα πολιτισμών, πηγή έμπνευσης και δημιουργίας αλλά και ερίδων, διεκδικήσεων, πολέμων και ελπίδων! Τόπος μοναδικός η θάλασσας μας…και όλα τούτα αναδεικνύονται μέσα από την έκθεση που διοργανώνουν η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και το Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης στο νεόδμητο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσαράς. Τέτοια γεγονότα ενισχύουν την ιστορική μνήμη και παγιώνουν το αίσθημα της κοινής πορείας εθνών και πολιτισμών».

Διαμαντής Παναγιωτόπουλος καθηγητής Αρχαιολογίας  Πανεπιστημίου Χαϊδελβέργης: «Για πρώτη φορά λοιπόν, η έκθεση “Τα νησιά των ανέμων,  ο ναυτικός πολιτισμός του Προϊστορικού Αιγαίου”  παρουσιάζεται σε ένα χώρο που της ταιριάζει απόλυτα, στο ενετικό θαλάσσιο οχυρό δίπλα στα κύματα του Κρητικού πελάγους που χτυπούν αδιάκοπα τα επιβλητικά του κρηπιδώματα. Στην πιο μεγάλη και φωτεινή αίθουσα του ισογείου, το μεγάλο Σπερόνε, και δύο παρακείμενους χώρους, τα μοντέλα και οι πίνακες της νέας έκθεσης στήθηκαν δίπλα στα συμβολικά ιστορικά τεκμήρια της ναυτικής ιστορίας της ενετικής Κρήτης προσφέροντας την δυνατότητα μιας διαχρονικής ματιάς στον τρόπο με τον οποίο η θάλασσα σμίλευσε την ιστορική πορεία της μεγαλονήσου σε ειρηνικές και ταραγμένες περιόδους. Η έκθεση “Τα νησιά των ανέμων” είναι ο καρπός μιας γόνιμης διεπιστημονικής συνεργασίας με στόχο να διαλευκανθούν μια σειρά από άλυτα προβλήματα της μινωικής και αιγαιακής ναυσιπλοΐας που έχουν κυρίως πρακτικό ή τεχνικό χαρακτήρα: Πώς κατασκευάζονταν και έπλεαν  οι διάφοροι τύποι πλεουμένων της Εποχής του Χαλκού; Πού έβρισκαν οι ναυπηγοί την απαιτούμενη ξυλεία; Πόσο επικίνδυνο ήταν το ταξίδι στην ανοικτή θάλασσα; Πώς ήταν οργανωμένα τα μινωικά και αιγαιακά λιμάνια; Και τέλος, ποιό ρόλο έπαιξε η ναυσιπλοΐα στην ανάπτυξη των πολιτισμών του Αιγαίου κατά την Εποχή του Χαλκού; Όλα αυτά τα ερωτήματα, απαντούνται στην έκθεση όχι μόνο με κείμενα αλλά και με μια σειρά τρισδιάστατων μοντέλων πλοίων και λιμανιών που αποτελούν καρπό της πολύχρονης προσπάθειας μιας ελληνογερμανικής ομάδας διάφορων επιστημονικών ειδικοτήτων. Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Περιφέρεια Κρήτης που είχε την ιδέα να μεταφερθεί η έκθεση στο Ηράκλειο αλλά και ανέλαβε τη χρηματοδότησή της, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, όχι μόνο για την διάθεση του Κούλε, που αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, τον ιδανικό χώρο διεξαγωγής της, αλλά και για την αγαστή συνεργασία στην προετοιμασία της ελληνικής εκδοχής της έκθεσης, και τέλος τον Δήμο Ηρακλείου για την υποστήριξή τους». 

Βάσω Συθιακάκη Προϊστάμενη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου «Μετά την πρώτη παρουσίαση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσαράς το 2020, η Περιφέρεια Κρήτης, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και το Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης επαναλαμβάνουν τη διοργάνωση της περιοδικής έκθεση «Τα νησιά των ανέμων. Ο ναυτικός πολιτισμός του Προϊστορικού Αιγαίου» στο Ενετικό Φρούριο Rocca a Mare (Κούλε) Ηρακλείου. Τον πυρήνα της περιοδικής έκθεσης, η οποία στοχεύει να ανασυνθέσει με όσο το δυνατόν γλαφυρότερο τρόπο μια συνολική εικόνα της ναυτικής παράδοσης στο Προϊστορικό Αιγαίο, αποτελούν ψηφιακές και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις, αλλά και τρισδιάστατα ομοιώματα πλοίων, λιμανιών και λιμενικών εγκαταστάσεων. Τα αρχαιολογικά δεδομένα παρουσιάζονται μέσω μεγάλων πόστερ με πλούσια εικονογράφηση και συνοδευτικά επεξηγηματικά κείμενα, αλλά και μέσω ομοιωμάτων αρχαίων αντικειμένων. Βασικός στόχος της έκθεσης είναι να υπερβεί το στενό πλαίσιο μιας καθαρά αρχαιολογικής παρουσίασης του θέματος, επιδιώκοντας έτσι μια ανασύνθεση της πρώιμης ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, η οποία θα είναι εύληπτη από το ευρύ κοινό και ιδιαίτερα από μαθητές. Η έκθεση θα φιλοξενείται στο ισόγειο του Ενετικού Φρουρίου (αίθουσα sperone) και θα είναι επισκέψιμη κατά τις ώρες λειτουργίας του μνημείου με το εισιτήριο γενικής εισόδου (πληροφορίες στην ιστοσελίδα kules.efah.gr)».

Τον πυρήνα της έκθεσης, η οποία στοχεύει να ανασυνθέσει με όσο το δυνατόν γλαφυρότερο τρόπο μέσα από αρχαιολογικά λείψανα μια συνολική εικόνα της σχέσης των αιγαιακών πολιτισμών με τη θάλασσα, αποτελούν ψηφιακές και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις, αλλά και τρισδιάστατα ομοιώματα πλοίων σε κλίμακα 1:10 (μήκους 1,5 – 2 μ.) και λιμενικών εγκαταστάσεων σε κλίμακα 1:87. Τα αρχαιολογικά δεδομένα παρουσιάζονται όσο το δυνατόν πιο εύληπτα μέσω μεγάλων πόστερ με πλούσια εικονογράφηση και συνοδευτικά επεξηγηματικά κείμενα αλλά και μέσω ομοιωμάτων αρχαίων αντικειμένων. 

Ο πρωτοποριακός χαρακτήρας της έκθεσης οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια μιας τεχνικής/πρακτικής προσέγγισης της ιστορίας της αιγαιακής ναυσιπλοΐας. Η κατασκευή τρισδιάστατων ομοιωμάτων πλοίων επέτρεψε την ενδελεχή μελέτη διάφορων τεχνικών ναυπήγησης αλλά και κατασκευαστικών λεπτομερειών που σχετίζονται με το μέγεθος, το σχήμα αλλά και την πλοήγηση των πλοίων της Εποχής του Χαλκού. Οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις των λιμανιών του Κομμού και της Κάτω Ζάκρου φωτίζουν διάφορες σημαντικές πτυχές της αιγαιακής ναυσιπλοΐας, όπως τη μορφή και λειτουργία λιμενικών εγκαταστάσεων. Η έκθεση φιλοδοξεί όχι μόνο να προβάλει ένα καθοριστικό κεφάλαιο της λαμπρής ιστορίας της ελληνικής ναυσιπλοΐας αλλά να παρουσιάσει τα αρχαιολογικά δεδομένα και τα πρόσφατα επιστημονικά συμπεράσματα με ένα τέτοιο τρόπο ώστε αυτά να γίνουν εύκολα κατανοητά από το ευρύ κοινό και ειδικότερα από μαθητές. Η έκθεση πρόκειται να συνοδευτεί από μια ημερίδα για τη μινωική θαλασσοκρατία αλλά και τακτικές ξεναγήσεις.

Η συγκεκριμένη έκθεση πραγματοποιήθηκε ήδη σε μια πρώτη μορφή στην Αρχαιολογική Συλλογή του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης τα έτη 2011/2012 με χορηγία του Ιδρύματος Κωστόπουλου. Επίσης τα επόμενα χρόνια μεταφέρθηκε σε τέσσερις άλλες γερμανικές πόλεις και παρουσιάστηκε στο Μουσείο της Καρλσρούης (2012), στο Μουσείο Kästner του Αννόβερου (2013), στο Μουσείο Ναυσιπλοΐας του Mainz (2015), στο Μουσείο Quintana του Künzig (2016). Το 2020 με την στήριξη και πάλι της Περιφέρειας Κρήτης  παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο νεόδμητο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσαράς.