Του Αντώνη Παντινάκη
Μπορείς εύκολα και δικαιωματικά να τον κατατάξεις στους προνομιούχους της εποχής: Ασχολείται με κάτι που υπεραγαπά, αξιοποιώντας συγχρόνως το αντικείμενο σπουδών του, τη δημοσιογραφία, την οποία ασκεί μέσα... από το Θέατρο Σκιών. Το πώς, είναι που έχει ενδιαφέρον και σημασία: «Ο Καραγκιόζης ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος! Όταν δεν υπήρχαν τηλεοράσεις, αυτός μετέδιδε τα νέα, αυτός έκανε τις διαφημίσεις. Και σήμερα, σχολιάζει τα κακώς κείμενα της εποχής», θα σπεύσει να διευκρινίσει ο κ. Άθως Δανέλλης, προλαβαίνοντας τις όποιες -ακούσιες- παρερμηνείες και παρεξηγήσεις προέκυπταν απ' τα λόγια του...
«Πολυσχιδής» και με «άναρχο πνεύμα», όπως αυτοπροσδιορίζεται, μια ζωή «πατά» σε δύο... βάρκες: Ο καιρός του ήταν, συνήθως, μοιρασμένος μεταξύ Αθήνας και Κρήτης. Όχι πώς περιοριζόταν μονάχα σ' αυτή την διαδρομή. Δεν θα μπορούσε, εξάλλου, ποτέ (μα ποτέ) να μπει σε καλούπια, ούτε να συμβιβαστεί με έναν ανιαρό και προβλέψιμο βίο...
Υπήρξαν κι άλλοι ενδιάμεσοι προορισμοί: Η Αγγλία όπου σπούδασε, όπως κι άλλα ταξίδια που πραγματοποίησε, για τη συμμετοχή του με τον "Αθηναϊκό Θίασο Σκιών" σε πολλά φεστιβάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Η.Π.Α., Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία κ.α.).
Περήφανη λάμψη για το «διακόνημά» του
Το τελευταίο διάστημα είναι σχεδόν μόνιμα στον τόπο καταγωγής του. Καθημερινά, ίσως τον πετύχεις να περπατά στους δρόμους του Ηρακλείου. Χαμογελαστός κι ευγενικός, χαιρετά γνωστούς και φίλους, κάνοντας μερικές (χρήσιμες) στάσεις για αφισοκόλληση σε κεντρικά μαγαζιά της πόλης! Όχι, δεν προπαγανδίζει... κάποιο πολιτικό κόμμα, αλλά τη δουλειά του! Άλλωστε, « ο καραγκιοζοπαίκτης δεν μπορεί ούτε να περάσει γραμμή, πολιτική και κοινωνική. Ανήκει στον κόσμο. Θα περάσει αυτό που θέλουν να ακούσουν όλοι. Δεν υπάρχει περίπτωση να βγάλει χρώμα. Γιατί όλοι έχουν ένα κοινό προβληματισμό. Είτε ο άλλος είναι αριστερός, είτε είναι δεξιός, είτε κεντρώος, είτε ΟΦΗ, είτε Ολυμπιακός!».
Μόλις τελειώσουν οι αφίσες ή και το σελοτέιπ, ο Άθως Δανέλλης θα προτιμήσει να ξαποστάσει... στο «πεδίο δράσης του», το Πολύκεντρο Νεολαίας. «Αν έρθεις Κυριακή εδώ, θα δεις πιτσιρικάδες να συζητούν με φανατισμό για τον Καραγκιόζη και τον Χατζηαβάτη», θα υπερηφανευτεί, λάμποντας από χαρά για το «διακόνημά» του!
Την τελευταία ημέρα της εβδομάδας (για πολλούς πρώτη...), ο Άθως Δανέλλης παρέα με τον «αδελφικό φίλο και συνάδελφο» Γιάννη Παπαδόπουλο (ή Γιουβάν) κρατούν συντροφιά σε μικρούς και μεγάλους, ανεβάζοντας παραστάσεις με επικαιροποιημένες ιστορίες του λαϊκού μας ήρωα, στο Πολύκεντρο Νεολαίας.
Η μεγάλη του επιθυμία είναι το κοινό του Ηρακλείου, «να έρθει κοντά στο Θέατρο Σκιών, να το γνωρίσει και να επιλέξει αυτό που του αρέσει. Και να συνεχίσει για να δει ότι ο Καραγκιόζης είναι πολύ καλή παρέα κι ένας μεγάλος δάσκαλος που ψυχαγωγεί»!
Ο πρωταρχικός στόχος του ίδιου και του στενού του συνεργάτη, του «Γιουβάν», είναι «να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο από την αρχή». Γι' αυτό και πριν τρία χρόνια ίδρυσαν μαζί το Θέατρο Σκιών Κρήτης. « Γιατί έχει σημασία αυτό: Το να καταλάβουν, μικροί και μεγάλοι, τι σημαίνει σωστό Θέατρο Σκιών! Διότι είναι Θέατρο, δεν είναι ούτε baby parking, ούτε περνάω την ώρα μου»!
Ο διαχρονικός και δημοφιλής Καραγκιόζης
Δύο γουλιές ελληνικού καφέ, μερικοί θερμοί εναγκαλισμοί με φίλους και θαυμαστές του, κι ο κ. Άθως Δανέλλης είχε να πει κι άλλα πολλά στο Cretalive...
Πολύς κόσμος αναρωτιέται για ποιο λόγο ο Καραγκιόζης και το Θέατρο Σκιών χρησιμοποιούνται ως υβριστικοί όροι...
Δεν ξέρω, ειλικρινά. Σκέφτομαι να κάνω μία ιστορική έρευνα επάνω σε αυτό. Πιστεύω ότι αυτό έγινε από τότε που ο κόσμος έχασε την επαφή του με τον Καραγκιόζη. Όταν αποκόπηκε από αυτόν. Πάντως τώρα βλέπω ότι ο κόσμος αντιδρά . Δηλαδή, άνθρωποι νέοι μου λένε ότι δεν είναι σωστό.
Μήπως ανακτά τις δυνάμεις της η Τέχνη σας;
Τώρα είναι καλή περίοδος. Είναι εμφανής η διάθεση των ανθρώπων να εκφραστούν μέσα από τον Καραγκιόζη. Κι ειδικά οι πιτσιρικάδες. Βγαίνουν πάρα πολλά νέα παιδιά. Υπάρχει έξαρση, κάνουν σελίδες στο διαδίκτυο!
Ο κ. Δανέλλης μας περιγράφει μία σύντομη και συνηθισμένη στιχομυθία που έχει το τελευταίο διάστημα με (ενήλικα) άτομα του ακροατηρίου του:
Έρχονται γονείς και μου λένε ''τι είναι αυτή η εμμονή, να ανησυχούμε;''. «Όχι να μην ανησυχείτε», τους λέω, «γιατί το παιδί έχει έναν ολόκληρο κόσμο μέσα στα χέρια του, που θα το οδηγήσει στην κοινωνική συναναστροφή. Θα το οδηγήσει στη δημιουργία. Έχει να κάνει τόσα πράγματα. Τα παιδιά είναι μαζεμένα στο σπίτι! Δεν είναι ωστόσο απομονωμένα μπροστά από ένα κινητό ή ένα υπολογιστή. Θα επιδιώξουν την παρέα. Αν έρθεις Κυριακή εδώ στο Πολύκεντρο, θα δεις πιτσιρικάδες να συζητούν με φανατισμό για τον Καραγκιόζη και τον Χατζηαβάτη!».
Ο Καραγκιόζης μοιάζει (και είναι) τόσο διαχρονικός γιατί «ανανεώνεται συνεχώς. Έχεις ένα σενάριο, ένα σκελετό. Σαν να έχεις ένα παραμύθι το οποίο κάθε φορά το αφηγείσαι με διαφορετικό τρόπο. Οπότε αν δει κάποιος μία παράσταση, με το ίδιο θέμα, σήμερα και αύριο, θα δει κάτι διαφορετικό. Μέσα θα υπάρχουν τα καλαμπούρια και τα θέματα της επικαιρότητας. Της στιγμής, ένας ήχος, ένα γεγονός. Όλα μπαίνουν μέσα. Είναι ένα οικογενειακό θέατρο. Απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες. Είναι ένα θέατρο που ψυχαγωγεί όλη την οικογένεια. Ο ενήλικας θα πάρει το κοινωνικό σχόλιο, τη σάτιρα. Οι πιτσιρικάδες αυτό που θέλουν. Κι έτσι φεύγουν όλοι γεμάτοι και χαρούμενοι. Όταν το καταλάβουν αυτό οι θεατές, ξέρουν ότι θα έχουν ένα όμορφο δίωρο. Μιλάμε πάντα για τον καλό, τον σωστό καραγκιόζη. Διότι, όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και στη δική μας υπάρχει και το κομμάτι των μη επαρκών επαγγελματιών, που δίδει λάθος εντύπωση».
Αυτοσχεδιασμός υπάρχει;
Βέβαια! Το ελληνικό θέατρο σκιών βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό! Τι αυτοσχεδιασμός όμως; Ελεγχόμενος! Όχι χύμα! Π.χ όπως ένας μουσικός κάνει ένα ταξίμ, ή «τζαμάρει», πρέπει να ξέρει που είναι, πρέπει να ξέρει το δρόμο του, σε ποια κλίμακα θα το κάνει! Έτσι κι ο καραγκιοζοπαίκτης θα αυτοσχεδιάσει, έχοντας τα εφόδια και την ικανότητα να το κάνει!
«Γράφει ωραία ο μικρός...»
Ο κ. Άθως Δανέλλης πέρασε «ωραία και γόνιμα χρόνια» στην Αγγλία! Από το ένα νησί βρέθηκε στο... άλλο για σπουδές, επηρεασμένος από το στενό του περιβάλλον: «Έτυχε κι υπήρχε ένας κύκλος παλιών δημοσιογράφων, οι οποίοι ήταν φίλοι του πατέρα μου. Κι είχαμε την κλασική περίπτωση. Έλεγαν ''ωραία γράφει ο μικρός'', κι έτσι μεγάλωσα μέσα σ' αυτό το κλίμα. Χωρίς να το καλοσκεφτώ, φεύγω μετά το Λύκειο και πήγα στην Αγγλία για να σπουδάσω δημοσιογραφία. Έκανα εκεί δύο - τρία χρόνια. Μπήκαμε στα τυπογραφεία. Ήταν ωραία και γόνιμα χρόνια, σε μία σχολή με παλιούς Εγγλέζους δημοσιογράφους».
Επιστρέφοντας, αυτό που είχε κατά νου δεν είχε καμία σχέση με αυτό που συνάντησε: «Γυρίζοντας να πάω στο στρατό, είχε ξεκινήσει το μπουμ της ελεύθερης ραδιοφωνίας, τηλεόρασης κλπ. Είχε αλλοιωθεί το τοπίο, τελείως. Δεν μου άρεσε αυτό που είδα. Κι έτσι δεν εργάστηκα. Πήγα στρατό, έκανα κάποιες συνεργασίες και τελειώνοντας το στρατό κατέβηκα στο Ηράκλειο και δούλεψα στην ΕΡΑ, αλλά κάνοντας αυτό που θέλω εγώ. Δηλαδή εκπομπές πολιτιστικού χαρακτήρα».
Και μετά προέκυψε το Θέατρο Σκιών. «Εγώ αρχίζω και αναπτύσσω δραστηριότητα, ουσιαστικά σαν επαγγελματίας, το 1989. Πριν έπαιζα ερασιτεχνικά. Όταν είχα ανέβει και πάλι στην Αθήνα, αναπτύχθηκε μία έντονη δραστηριότητα εδώ με τον Τίτο τον Πετράκη που ήταν χαράκτης και ασχολείτο με το Θέατρο Σκιών. Μεσολάβησε ένα κενό λόγω προσωπικών δυσκολιών. Μέχρι που ξαναπιάσαμε το νήμα από το 2015 περίπου, οπότε ιδρύθηκε το Θέατρο Σκιών Κρήτης από εμένα και τον Γιάννη τον Παπαδόπουλο ή Γιουβάν, έναν αδελφικό φίλο και συνάδελφο. Και τώρα ξεκινήσαμε να εκπαιδεύσουμε το κοινό, και τους ενήλικες και τα παιδιά, από την αρχή».
Βλέπετε να υπάρχει απήχηση στην Κρήτη;
Στην Κρήτη υπήρχε κενό. Μετά τη δεκαετία του 50', τότε που σταμάτησε να παίζει ο σπουδαίος καραγκιοζοπαίκτης ο Παπανικολάου, δεν είχαμε συνεχιστές. Υπήρξε μόνο ο Κυριάκος ο Μίγκλης που έκανε και το άλλο του επάγγελμα που ήταν ελαιοχρωματιστής. Περιστασιακά κατέβαιναν κάποιοι από την Αθήνα...
Εσάς, αυτή είναι η κύρια επαγγελματική σας ενασχόληση;
Είμαι επαγγελματίας . Κάνω κι άλλα πράγματα, πολλά, γιατί έτσι κι αλλιώς οι καραγκιοζοπαίκτες είμαστε πολυσχιδείς. Αλλά αυτό είναι το αντικείμενο του βιοπορισμού μου, είναι το διακόνημά μου. Ζούμε από αυτό το πράγμα. Αλλά ουσιαστικά δεν είναι επάγγελμα. Είναι λειτούργημα. 'Οταν έχεις από κάτω 50, 100, 200 άτομα πρέπει να ξέρεις ακριβώς τι κάνεις.
«Είναι η ψυχή του κόσμου, η σκέψη του, η τάση του!»
Παρότι έχει αφεθεί ολοκληρωτικά στο Θέατρο Σκιών, ο κ. Δανέλλης εξακολουθεί και ασκεί τη δημοσιογραφία, «όπως θέλω εγώ και με τον τρόπο που μου αρέσει», αφού «ο καραγκιοζοπαίκτης είναι φορέας. Πρέπει να είσαι στην επικαιρότητα, να παρακολουθείς τα πάντα για να τα σχολιάσεις. Αυτό περιμένει ο κόσμος. Θα δει δηλαδή μια ιστορία, μέσα στην οποία περιμένει να υπάρχει και η επικαιρότητα, να ακούσει δηλαδή αυτό που τον ενοχλεί να το λέει ο Καραγκιόζης. Γιατί ο Καραγκιόζης είναι ομαδικό δημιούργημα. Τον έχει φτιάξει το κοινό μέσα σε αυτά τα χρόνια».
Απηχεί το κοινωνικό συναίσθημα...
Είναι ένας άνθρωπος που έχει ικανότητα. Σαν να έχεις μπροστά στο κοινό έναν άνθρωπο που είναι 2,5 μέτρα. Του αναθέτει το κοινό να κάνει τις δουλειές που εκείνο δεν φτάνει.
Μοιάζει σαν να γιγαντώνεται με την ευθύνη που του δίνει το κοινό...
Ακριβώς! Είναι η ψυχή του κόσμου, η σκέψη του, η τάση του! Και κανένας δεν θα το κάνει καλύτερα! Γιατί; Γιατί ο Καραγκιόζης είναι ο μόνος λαϊκός ήρωας που έχουμε που είναι φτιαγμένος με τις προδιαγραφές του κόσμου. Και λέει τα στραβά με τρόπο ανελέητο. Γι' αυτό και ο Καραγκιοζοπαίκτης δεν μπορεί ούτε να περάσει γραμμή, πολιτική και κοινωνική. Ανήκει στον κόσμο. Θα περάσει αυτό που θέλουν να ακούσουν όλοι. Δεν υπάρχει περίπτωση να βγάλει χρώμα. Γιατί όλοι έχουν ένα κοινό προβληματισμό. Είτε ο άλλος είναι αριστερός, είτε είναι δεξιός, είτε κεντρώος, είτε ΟΦΗ, είτε Ολυμπιακός. Γι' αυτό και τον εμπιστεύεται ο κόσμος! Και τα παιδιά βέβαια με μια καθαρότητα που έχουν, αν δουν κάτι που συμφωνεί με την καθαρότητα της ψυχής τους, το εγκρίνουν!
Κι ο Καραγκιόζης από μόνος του βγάζει μια καθαρότητα, μια παιδικότητα...
Φυσικά, επειδή αυτοσαρκάζεται, που είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Κι αφού καθαριστεί μέσω του αυτοσαρκασμού, θα σαρκάσει και τον θεατή. Έχει μια σοφία που έχει κι ένας παππούς! Ο Καραγκιόζης δεν έχει κακή πρόθεση. Δεν είναι ζημιογόνος. Δεν μπορεί να είναι ζημιογόνος! Τον συναντάμε στο πρόσωπο κάθε ανθρώπου. Μπορεί να είναι ο μανάβης, ο φούρναρης. Μπορεί να είμαστε εμείς...
«Άναρχος χαρακτήρας» με «ελαστική σχέση με τον χρόνο»
Καθένας λοιπόν βλέπει τον εαυτό του μέσα από τον Καραγκιόζη. «Το ίδιο συμβαίνει και με τα τραγούδια. Για παράδειγμα το ''Σφυρίζει η φάμπρικα μόλις χαράζει'' του Τσιτσάνη γράφτηκε το '50. Είναι μια εικόνα εκείνης της εποχής. Στο σήμερα το προβάλλεις όμως. Και οι άνθρωποι της εποχής μας μπορούν να ταυτιστούν. Και γι' αυτό αγαπούν τον Καραγκιόζη».
Εσάς, τι σας μάγεψε στο Θέατρο Σκιών;
Αυτή η σχέση που έχει με το χώρο και τον χρόνο, η οποία είναι πολύ ελαστική. Δηλαδή είναι εκτός τόπου και χρόνου. Είναι ένα παραμύθι. Είναι το άναρχο του χαρακτήρα του! Θα δεις ότι όλοι οι καραγκιοζοπαίκτες διέπονται από αυτό το άναρχο πνεύμα!Δεν μπορείς να έχεις προκαταλήψεις, παρωπίδες. Πρέπει να αφεθείς. Να αγκαλιάσεις τον κόσμο. Και ο κόσμος θα σε τροφοδοτήσει να πεις αυτό που πρέπει.
Το νιώθετε αυτό το αίσθημα, της απελευθέρωσης, όταν παίζετε; Αισθάνεστε σαν να πετάτε;
Ναι, εννοείται. Με αυτό το πανί, με αυτές τι φιγούρες ταξιδεύεις το κοινό. Το παίρνεις μαζί σου. Έχει μεγαλύτερη δύναμη από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Διότι ο Καραγκιόζης στα δίνει όλα αυτά με σκιές και διαφάνειες.
Και με τη δύναμη της φαντασίας...
Έτσι ακριβώς...
Ταυτόχρονα όμως πρέπει να είστε κι εντός τόπου και χρόνου, χωρίς να χαλάσει η ατμόσφαιρα και την ιστορικότητα των έργων σας...
Υπάρχει αυτό το παιχνίδι. Και ο καλός τεχνίτης θα το κάνει με τέτοιο τρόπο που δεν θα διώξει το κοινό από το κλίμα της παράστασης. Μπορεί να παρουσιάσει τον Αθανάσιο Διάκο, για παράδειγμα, και να αναφερθεί σε τρόλεϊ και λεωφορεία, σε σύγχρονα μέσα μεταφοράς!
Λίγες γουλιές καφέ ακόμα. Το φλιτζάνι «άδειασε» σαν... κλεψύδρα. Όχι όμως και ο λογισμός του. Αυτός δεν στερεύει ποτέ. Είναι το κυριότερο «εργαλείο» του. «Τρέχει» κάθε δευτερόλεπτο, προσμένοντας την επόμενη παράσταση. Η συνέχεια, επί της σκηνής...
