Το νέο Tango από τον Astor Piazzolla και η Μουσική των Τσιγγάνων

Από την ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΣΑΤΣΑΝΗ     

Ο συγκρητισμός στα μουσικά είδη του Tango της Λατινικής Αμερικής με τα τσιγγάνικα ηχοχρώματα και την ευρωπαϊκή παράδοση καλλιέργησαν διαύλους συγκερασμού των τεχνικών και της πρόσληψης της νέας τεχνοτροπίας από τον  Astor Piazzolla.  

Ο ρομαντισμός του 19^ου αιώνα αποθεωρητικοποιείται ως προς την υπερβολή στην τονικότητα, επομένως η μετάβαση στο μεταρομαντισμό προϋποθέτει νέες φόρμες. Τα κύρια δομικά στοιχεία της ρομαντικής μουσικής η ποιητικότητα, το υποκειμενικό συναίσθημα και ο ανθρωπισμός γίνονται χρωματικές κλίμακες προς μία νέα αρχή με δυναμικότητα στη νέα έκφραση προς το νεωτερικό. Οι Γερμανοί συνθέτες οι οποίοι στιγμάτισαν όλο το 19^ο αιώνα, τώρα στον 20^ο αιώνα ανοίγουνε το δρόμο σε καινούργιες περιοχές με λιγότερη ή ανύπαρκτη μουσική παράδοση. Η λαϊκή μουσική που εντοπίζεται ήδη από την Ουγγαρία στην ακμή του ρομαντισμού (1830-1850), έκτοτε αποκτά μία εθνική ταυτότητα, που ορθώς ο Bela Bartok και ο Zoltan Kodaly στην εθνομουσικολογία, αργότερα στις έρευνές τους διακρίνουνε τη λαϊκή μουσική των Ούγγρων από την τσιγγάνικη μουσική.            

Συνεπώς η τσιγγάνικη όρχηση μετέρχεται τον ουγγρικό χρωματισμό και τη βαλκανική ενορχήστρωση. Η νέα φόρμα που ξεκινάει να γεννιέται στο Μπουένος Άιρες μετά το 1946 αλλά και στη Νέα Υόρκη λίγο νωρίτερα από τις αρχές του 20^ου αιώνα από τον ιταλικής καταγωγής συνθέτη Astor Piazzolla είναι το Nuevo Tango. Αυτό το καινούριο είδος tango εγκιβωτίζει όλα τα στοιχεία του ισπανικού tango και flamenco και προς τούτο η κιθάρα μπαίνει στην τελευταία θέση αντί του κατεξοχήν βαλκανικού εγχόρδου, ήτοι το σαντούρι, ή ακόμα του πιο ευρωπαϊκού βιολοντσέλο. Οι ρομαντικοί συνθέτες με επιφανές παράδειγμα τον Franz Liszt, εκείνος ασχολήθηκε με την τσιγγάνικη μουσική και κυρίως με το διμερή χορό το Csardas, μια μελωδία που έκανε περισσότερο γνωστή ο Vittorio Monti, ο Ιταλός συνθέτης λίγο πριν τη γέννηση του νεωτεριστή Piazzolla.                  

Τα Csardas ανήκουνε στην ουγγρική παράδοση και οι Ευρωπαίοι συνθέτες ενσωματώνουνε ανάλογες συνθέσεις στο έργο τους. Η εναλλαγή αργού και γρήγορου ρυθμού στο Csardas είναι παράγωγη του τσιγγάνικου Verbunkos με το οποίο ασχολήθηκαν οι πρώτοι ρομαντικοί συνθέτες όπως ο Janos Bihari αρχικά. Οι πλούσιες επιλογές περιλαμβάνουνε μία σύνθεση flamenco, φυσικά τους διάσημους χορευτικούς ρυθμούς των τσιγγάνων με τις γνωστές σουίτες Ederlezi και Jelem-Jelem και πολλές εμπνευσμένες συνθέσεις του Astor Piazzolla και το αναγνωρίσιμο διεθνώς Por una cabeza του Αργεντίνου Carlos Gardel.  Από το Csardas του Vittorio Monti, η εκτέλεση ενός παραδοσιακού ορχηστρικού των Ρώσων Τσιγγάνων εμπλουτίζει τα ηχητικά τοπία, όπως επίσης μια διασκευή του Grigoraș Dinicu, του Ρουμάνου βιολιστή από τη φυλή των Ρομά ο οποίος συνέθεσε για πιάνο και για βιολί. Η μεταρομαντική διασκευή από τον Pablo de Sarasate ο οποίος εργάστηκε επάνω στο αρχέτυπο της τσιγγάνας Κάρμεν από την ομώνυμη όπερα Carmen του Georges Bizet ενσωματώνεται αρμονικά στο πρόγραμμα που κλείνει με σύνθεση από την βαλκανική τσιγγάνικη ορχήστρα της Βαρκελώνης. Οι Βαλκάνιοι λαοί έχουμε αφομοιώσει πλήρως τον ισπανικό ήχο του παραδοσιακού tango με το flamenco και τη milonga στο γύρισμα του ρομαντικού αιώνα μετά από το 1880/1890 κι εντεύθεν, όχι όμως το Nuevo Tango από τον Piazzolla.                            

Η στροφή που θα κάνει ωστόσο η αργεντίνικη σχολή με τον Piazzolla θα το οριστικοποιήσει μετά το 1951 και έως το 1955 όταν ο Piazzolla σπουδάζει στο Παρίσι. Ο Astor Piazzolla αν και γεννιέται στην  Αργεντινή βιώνει πολλές μετακινήσεις ανάμεσα σε Ευρώπη (Γαλλία, Ιταλία) και στις Ηνωμένες Πολιτείες έως το θάνατό του το 1992. Ως μαθητής στο Μπουένος Άιρες του Alberto Ginastera και στο Παρίσι της Nadia Boulanger εξελίσσει το είδος σε ένα νέο σχήμα με το μοναδικό του μπαντονεόν που είναι το κατεξοχήν όργανο στη μελωδία του tango. Σπουδάζοντας με υποτροφία στο Παρίσι, πλάι στη σημαντική μαικήνα Nadia Boulanger, με εκείνη το Nuevo Tango έγινε το ορόσημο μιας νέας εποχής που ενώνει τη δυτική με την ανατολική όχθη του Ατλαντικού μέσα από το τσιγγάνικο ηχόχρωμα της κεντρικής Ευρώπης και της ανατολίτικης μοναδικότητας στα ταλαντευόμενα, ανάμεσα σε Δύση και σε Ανατολή, τα δικά μας Βαλκάνια.            

Οι δύο σημαντικές βραδιές αναμένονται τον Αύγουστο, η πρώτη την Τρίτη 10 Αυγούστου στο αίθριο του Πολιτιστικού Κέντρου στο Ηράκλειο και η δεύτερη την Τετάρτη 11 Αυγούστου στην Ακτή Καρτερού παρὰ θῖν᾽ ἁλὸς στη δημοτική παραλία. Το πρωτότυπο κουαρτέτο απαρτίζουνε οι Viorica Agafița  και Vasile Prepeliță  με δύο βιολιά, ο Efim Pînzar  στο κοντραμπάσο και ο Mihail Agafița  στην κιθάρα.   

Πολιτιστικό Κέντρο Ηρακλείου, Select Strings Quartet www.cccc.gr 

https://www.youtube.com/watch?v=hRwsNlST9XY