Το «Σύνταγμα» μιας οικογενειακής επιχείρησης: αναγκαιότητα και σκοποί

Γράφει ο Δρ. Χρήστος Ε. Γεωργίου*

Ένα από τα πρώτα βήματα στη δημιουργία ενός κράτους είναι η σύνταξη του συντάγματος. Το «Σύνταγμα» είναι ο θεμελιώδης νόμος στον οποίο βασίζεται η διαμόρφωση ολόκληρης της νομοθεσίας μιας χώρας. Καθορίζει με σαφήνεια τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, την οργάνωση και τους βασικούς κανόνες λειτουργίας του κράτους και των θεσμών.  Όποιοι νόμοι θεσμοθετηθούν μετά την ψήφιση του συντάγματος, θα πρέπει απαραίτητα να τηρούν το γράμμα και το πνεύμα του. Επίσης, περιγράφει τις συνθήκες και τους όρους που θα πρέπει να συντρέχουν για να υπάρξουν τροποποιήσεις στο περιεχόμενό του, που η κοινωνία θεωρεί αναγκαίες. 

Μια οικογενειακή επιχείρηση είναι βασικά μια μικροκοινωνία και θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η ύπαρξη ενός «Συντάγματος» για την απρόσκοπτη, αλλά κυρίως διάφανη λειτουργία της, είναι απαραίτητη. Όμως, διεθνείς έρευνες αποδεικνύουν ότι λίγοι ιδρυτές και ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων επιχειρούν να δημιουργήσουν αυτό το βασικό έγγραφο, που αποτελεί τελικά τον χάρτη με τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη λειτουργία της οικογενειακής επιχείρησης. 

Παρ’ όλο που η υιοθέτηση ενός οικογενειακού «Συντάγματος» γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής για τις οικογένειες, η ίδια η παράδοση των οικογενειακών «Συνταγμάτων» είναι εκατοντάδων αιώνων. Για παράδειγμα, η οικογένεια Mitsui, μια από τις παλαιότερες επιχειρηματικές οικογένειες στην Ιαπωνία η οποία ελέγχει το 20% της αυτοκινητοβιομηχανίας και το 15% της βιομηχανίας ρούχων παγκοσμίως, συνέταξε ένα «Σύνταγμα» πριν το 1800. Η οικογένεια Muillez στη Γαλλία, η οποία σήμερα είναι μια παγκόσμιας εμβέλειας εμπορική επιχείρηση, έχει «Σύνταγμα» το οποίο μετρά περισσότερα από εκατό έτη ζωής. Και οι δυο οικογένειες έχουν πλέον αρκετές εκατοντάδες μέλη που είναι ιδιοκτήτες της οικογενειακής επιχείρησης, οι οποίοι όμως έχουν ξεκάθαρες οδηγίες για την κοινή αντίληψη και κατανόηση της δεοντολογίας και των κανονισμών της οικογένειας.

Μια έρευνα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις στις ΗΠΑ μας πληροφορεί ότι το 35% των οικογενειών που είναι ιδιοκτήτριες επιχειρήσεων, διαθέτει κάποιο είδος οικογενειακού «Συντάγματος». Στην Ευρώπη, μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Bocconi στην Ιταλία για το ίδιο θέμα, επίσης μας πληροφορεί ότι το ένα τρίτο των μικρών και μικρομεσαίων Ιταλικών επιχειρήσεων έχει ένα είδος οικογενειακού «Συντάγματος». Ο Ιταλικός και ο Ισπανικός σύνδεσμος οικογενειακών επιχειρήσεων εκτιμούν ότι περίπου το 10 και 12 % αντίστοιχα των μελών τους, διαθέτουν ένα ολοκληρωμένο, επίσημο οικογενειακό «Σύνταγμα» και ότι ο αριθμός αυτός διαρκώς αυξάνεται. 

Ερευνητές, αλλά και σύμβουλοι οικογενειακών επιχειρήσεων, ορίζουν το «Σύνταγμα» μιας οικογενειακής επιχείρησης ως εξής: «Μια συνολική/σφαιρική συνένωση/ άρθρωση των αρχών, της φιλοσοφίας και των πολιτικών για το μέλλον της οικογενειακής επιχείρησης, που εξισορροπεί τις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας και ταυτόχρονα εξασφαλίζει την ευημερία της οικογένειας και της επιχείρησης.» 

Κατά την άποψή μας, είναι από τα πιο σημαντικά βήματα που ο ιδρυτής μιας οικογενειακής επιχείρησης πρέπει να κάνει, και ίσως η σημαντικότερη απόφαση που θα πρέπει να λάβει, για να διασφαλίσει και να ενισχύσει τις δραστηριότητες της οικογενειακής επιχείρησης και, ακόμη περισσότερο σημαντικό, να διασφαλίσει την οικογένειά του.  

Σε γενικές γραμμές το «Σύνταγμα» μιας οικογενειακής επιχείρησης εκπληρώνει τους παρακάτω σκοπούς:  

1. Τεκμηριώνει την αποστολή, τις αξίες, τη φιλοσοφία και τις αρχές που διέπουν την οικογένεια και τις δραστηριότητές της, συμπεριλαμβανομένων των «αγώνων» των προηγούμενων γενεών. 
2. Περιγράφει τη στρατηγική και τους μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους της οικογενειακής επιχείρησης. 
3. Καθορίζει τις διαδικασίες επίλυσης διαφορών μεταξύ των μελών της οικογένειας, που προέρχονται από τη διαχείριση της οικογενειακής επιχείρησης. 
4. Μεριμνά για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων συγκρούσεων που επηρεάζουν την επιχείρηση και την οικογένεια, και, 
5. Καθορίζει τον ρόλο, τη σύνθεση και τις αρμοδιότητες της διοίκησης της οικογενειακής επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένων των διευθυντών, των μετόχων και των μελών της οικογένειας.

Συνήθως ένα «Σύνταγμα» μιας οικογενειακής επιχείρησης ξεκινά με μια δήλωση ή προοίμιο σχετικά με την αποστολή, τις αξίες, τη στρατηγική και τη φιλοσοφία της επιχείρησης, καθώς και τις δηλώσεις που περιγράφουν την ιστορία, τις εμπειρίες της ζωής και των παραδόσεών της. Το υπόλοιπο του «Συντάγματος» ορίζει τους κανόνες και τις διαδικασίες που πρέπει να χρησιμοποιούνται για την ομαλή διαχείριση και διαιώνιση της οικογενειακής επιχείρησης, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα αποφεύγονται τωρινές και μελλοντικές συγκρούσεις. 


*Ο Δρ. Χρήστος Ε. Γεωργίου, είναι Γενικός Διευθυντής του «ΙΝΣΒΕ», συγγραφέας του πρακτικού οδηγού: «Προετοιμάζοντας τη διαδοχή: πρακτικός οδηγός για προνοητικές οικογενειακές επιχειρήσεις»