Ποιες επενδύσεις "ξεκλειδώνουν" το πακέτο των 32 δισ. ευρώ

Αναλυτική "λίστα" με 23 παραδείγματα επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων στους δύο βασικούς τομείς προτεραιότητας για πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, που πρέπει να καλύψουν τουλάχιστον το 57% των κονδυλίων και κατ' ουσίαν διατρέχουν όλο το φάσμα του σχεδίου ανάκαμψης των 32 δισ. ευρώ, κοινοποίησε η Κομισιόν στο πλαίσιο των "κατευθύνσεων" προς τα κράτη-μέλη για το πακέτο των συνολικά 750 δισ. ευρώ που θα διατεθούν ανά την Ε.Ε. Η λίστα των επενδύσεων δεν είναι μεν δεσμευτική, αλλά δίνει το "στίγμα" των έργων που προκρίνονται. 

Σύμφωνα με αρμόδιες κυβερνητικές πηγές, οι εν λόγω άξονες επενδύσεων "καλύπτουν το 90% των προτάσεων που έχει ήδη διαμορφώσει και δρομολογεί η ελληνική κυβέρνηση". Ωστόσο η πραγματική "δουλειά" τώρα αρχίζει, παρά την προετοιμασία που έχει γίνει από τον Ιούλιο, διότι μαζί με τη "λίστα" εκδόθηκαν και οι "όροι".

"Από την κλίνη του Προκρούστη θα περάσουν οι προτάσεις μας για το σχέδιο ανάκαμψης", αναφέρει αρμόδια κυβερνητική πηγή περιγράφοντας τη μεγάλη ευκαιρία αλλά και το πάρα πολύ δύσκολο έργο που έχουν μπροστά τους για να μην υπάρξει "αστοχία". Καλούνται να ανταποκριθούν στις εξαντλητικά αναλυτικές "κατευθύνσεις" της Επιτροπής, που απαιτούν ανά στόχο πολιτικής ένα συνεκτικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων και μεταρρυθμίσεων.  Πρέπει να προσαρμόσουν τον σχεδιασμό τους στα δύο κείμενα των "οδηγιών" της Κομισιόν, που δεν αφήνουν ουσιαστικά κανένα περιθώριο για καθυστερήσεις, αλλαγή πλεύσης ή μη επίτευξη των στόχων.

Η κυβέρνηση προσανατολίζεται σε ένα πακέτο μεγάλων μεν, και κεντρικής διαχείρισης, αλλά και πάλι πολυάριθμων (πάνω από 200 σύμφωνα με πληροφορίες) επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων. Θα αναλύονται διεξοδικά σε ένα σχέδιο χιλιάδων σελίδων που θα κατατεθεί στις Βρυξέλλες μετά τις 15 Οκτωβρίου, όπως ζητά η Επιτροπή (εκκρεμούν τα νομικά κείμενα αλλά και η έγκριση του Ευρωκοινοβουλίου).

Ευκαιρία

"Είναι μια πολύ μεγάλη ευκαιρία την οποία πρέπει να αδράξει η ελληνική πλευρά", αναφέρουν αρμόδιες πηγές. Και εξηγούν πως οι αυστηροί όροι μπορεί να αποβούν και υπέρ της χώρας, αφού, όπως επισημαίνουν, "για πρώτη φορά θα πρέπει να υπάρξει τόσο μεγάλη προετοιμασία και προεργασία στην επιλογή των παρεμβάσεων που θα επιλεγούν".

"Είναι μια ευκαιρία και για να αλλάξει η όψη του ίδιου του κράτους", επισημαίνουν, αφού, για να προετοιμαστεί η κρατική μηχανή για την όσο το δυνατόν πιο γρήγορη υλοποίηση των έργων, θα πρέπει να γίνουν άμεσα οι μεταρρυθμίσεις που προανήγγειλε ο πρωθυπουργός από το βήμα της ΔΕΘ, μεταξύ άλλων στη Δικαιοσύνη, στις δημόσιες συμβάσεις, στο χωροταξικό κ.λπ.

Υπενθυμίζεται πως το πακέτο των 32 δισ. ευρώ περιλαμβάνει, σύμφωνα με τους κυβερνητικούς υπολογισμούς, επιδοτήσεις 19 δισ. ευρώ και τα υπόλοιπα είναι δάνεια για τα οποία πρέπει να κάνει αίτηση το κράτος. Το 70% των κονδυλίων πρέπει να συμβασιοποιηθεί έως και το 2022 και το υπόλοιπο έως το τέλος του 2023. Το τέλος χρόνου για αιτήσεις πληρωμών είναι στα μέσα του 2026.

Ο συντονισμός γίνεται από την 5μελή Εκτελεστική Επιτροπή που ανήκει στη Γραμματεία της Κυβέρνησης και στην οποία μετέχουν, πέραν του αναπληρωτή ΥΠΟΙΚ, Θοδωρή Σκυλακάκη, και του επικεφαλής οικονομικού συμβούλου του πρωθυπουργού, Αλέξη Πατέλη, οι κ. Άκης Σκέρτσος, Δημήτρης Σκάλκος και Μιχάλης Αργυρού. 

Χρήματα με τη μορφή προκαταβολής 10% θα πάρουν τα κράτη από το καλοκαίρι του 2021.

Οι όροι

Ουσιαστικά, το νέο ταμείο των 32 δισ. ευρώ δεν έχει καμία σχέση με όσα σχεδίαζαν τα κράτη όλα τα προηγούμενα χρόνια στο πλαίσιο των "ΕΣΠΑ". Τα κείμενα της Επιτροπής περιλαμβάνουν ολόκληρη λίστα με πίνακες που θα πρέπει να συμπληρώσουν τα αρμόδια υπουργεία για κάθε μεταρρύθμιση-επένδυση. Απαιτούνται εξαιρετικά δεσμευτικοί "στόχοι" και "αιρεσιμότητες" για κάθε επένδυση, χρονικά περιθώρια, κοστολόγηση και στοιχεία απόδοσης. Θα ορίζεται ακόμα και ο φορέας που  θα μετρά την προθετικότητα του μέτρου.

Η διενέργειά της συνδέεται με ένα πλαίσιο μεταρρυθμίσεων κάθε "στόχου" πολιτικής που θα πρέπει επίσης να προχωρούν ομαλά, αφού θα κριθεί συνολικά η χώρα όταν κάνει αίτημα εκταμίευσης. Αν δεν υπάρξει επαρκής πρόοδος, η Κομισιόν μπορεί να μην εγκρίνει τη δόση. Αίτημα αναθεώρησης είναι εφικτό, αλλά θα πρέπει να είναι δυνατό χρονικά όταν θα υποβληθεί και τότε υπάρχει και κίνδυνος απώλειας χρημάτων. Γι' αυτό και από την Επιτροπή στο κείμενο απευθύνονται συστάσεις να μην μπουν ανώριμα έργα, με... πρώτα στη λίστα τις "κλασικού τύπου" υποδομές.

Για επενδύσεις που θα συνεπάγονται μόνιμες δημοσιονομικές δεσμεύσεις πέρα από το 2026 ζητείται πρόβλεψη κάλυψης δημοσιονομικού κόστους.

Τα σχέδια θα πρέπει να τα συζητήσουν από κοινού με αυτά για το νέο ΕΣΠΑ αλλά και άλλες δράσεις που τώρα αποφασίστηκαν, όπως το ταμείο React EU και το Just Transition Fund. Πρέπει να αναγράφεται ρητά αν υπάρχει άλλη χρηματοδότηση, για παράδειγμα από το ΕΣΠΑ και η συμβατότητά της.

Δεν επιτρέπεται η υποκατάσταση επενδυτικών δαπανών. Τίθεται ως όρος ότι τα κράτη-μέλη θα πρέπει να παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία διατήρησης του ύψους των δημοσίων επενδύσεων για όλη τη διάρκεια του προγράμματος έως και το 2026 ανά έτος και κατηγορία (παιδεία, υγεία, άμυνα, δημόσια τάξη, περιβάλλον, κοινωνική προστασία κ.λπ.).

Η Ελλάδα θα δίδει εξάμηνες "εξετάσεις" με τη μορφή απολογιστικών εκθέσεων, αλλά και αξιολόγησή της από την Επιτροπή και, αν χρειαστεί, από Σύνοδο Κορυφής. Το σημείο-"κλειδί" είναι πως θα γίνει σύνδεση με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο αλλά και με τις μεταρρυθμίσεις της Ενισχυμένης Εποπτείας, που προφανώς εντάσσονται στον σχεδιασμό της κυβέρνησης.

Θα πρέπει να το κράτος να εξηγεί τους λόγους για τη λήψη δανείου, αιτιολογώντας ότι έχει ψηλότερες χρηματοδοτικές ανάγκες.

Ιδιωτικά έργα

Επιλέξιμες είναι και καθαρά ιδιωτικές επενδύσεις. Δηλαδή η χρηματοδότηση ενός project με δημόσιο χρήμα ή, π.χ., μέσω παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου ή μέσω μέτρων για να υποβοηθηθεί η ψηφιοποίηση των επενδύσεων μικρών επιχειρήσεων, η ανάπτυξη έρευνας και η ενεργειακή εξοικονόμηση. Αναφέρεται πως οι επενδύσεις μπορούν να πάρουν τη μορφή χρηματοδοτικών εργαλείων, σχεδίου στήριξης, επιδοτήσεων και άλλων παρεμβάσεων. Ζητείται συμβατότητα με τους κανόνες ανταγωνισμού της Ε.Ε. Σε περίπτωση δημοσίων επενδύσεων, επίσης, θα πρέπει να διασφαλίζεται η προθετικότητα: ότι θα κινητοποιηθούν ιδιωτικές επενδύσεις.

Αν δεν γίνουν οι στόχοι και τα ορόσημα, σταματούν οι εκταμιεύσεις. Είναι εφικτό να γίνει αίτημα για τροποποιητικό σχέδιο, το οποίο θα πληροί, όμως, όλες τις υπόλοιπες προϋποθέσεις του αρχικού σχεδίου. Ωστόσο, στην περίπτωση μη εφαρμογής των συμφωνημένων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, υπάρχει περίπτωση η Επιτροπή να μη δεχτεί επιπλέον εκταμιεύσεις.

Σημειώνεται πως οι κατευθυντήριες γραμμές της Ε.Ε. έχουν στο επίκεντρό τους 7 άξονες (ΑΠΕ, ανακαινίσεις, ανεφοδιαστική αλυσίδα, συνδεσιμότητα, ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης, καινοτομία στη βιομηχανία και δεξιότητες).

Οι προτάσεις Κομισιόν για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις

Σε μια "μη εξαντλητική" λίστα με παραδείγματα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων που συνδέονται με τον βασικό στόχο του σχεδίου ανάκαμψης, την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, προέβη η Επιτροπή. Περιλαμβάνει 14 προτάσεις που μπορούν να υιοθετήσουν τα κράτη στο πεδίο της ενέργειας και του περιβάλλοντος και επιπλέον 9 στο πεδίο των νέων τεχνολογιών.

Πράσινη μετάβαση

1. Ανακαίνιση κτιρίων κατοικιών, κοινωνικών κατοικιών, ιδιωτικών ή δημόσιων κτιρίων (με έμφαση σε σχολεία και νοσοκομεία), εκσυγχρονισμός συστημάτων τηλεθέρμανσης και αποκατάσταση γης.

2. Αποανθρακοποίηση της βιομηχανίας, επενδύσεις για καλύτερη ενεργειακή απόδοση στον βιομηχανικό τομέα και σε μικρομεσαίες εταιρείες, υποστήριξη της καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας των αλυσίδων αξίας τους και σχετικά προγράμματα μεταρρύθμισης.

3. Ανάπτυξη δυναμικής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων των υποδομών) και άλλων καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών (συμπεριλαμβανομένου του ανανεώσιμου υδρογόνου και υποστήριξη για την υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών, ιδίως από μικρομεσαίες εταιρείες), αποτελεσματικά συστήματα τηλεθέρμανσης και ψύξης, ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης και ουδέτερες εκπομπές άνθρακα στη βιομηχανία, ανθεκτικά έξυπνα δίκτυα και υποδομές αποθήκευσης.

4. Επενδύσεις σε έξυπνη και βιώσιμη κινητικότητα, όπως η προώθηση έξυπνων, ασφαλών και καθαρών δημόσιων μεταφορών και συγκοινωνιών, ανάπτυξη πλωτών και σιδηροδρομικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού συστήματος σιδηροδρομικής σηματοδότησης (ERTMS).

5. Ενθάρρυνση αγρο-οικολογικών προσεγγίσεων στη γεωργία και αύξηση των επενδύσεων που οδηγούν σε αύξηση της "πράσινης προστιθέμενης αξίας" κατά την επεξεργασία από πρωτογενείς παραγωγούς που θα κάνουν τον γεωργικό τομέα πιο ανθεκτικό στην αλυσίδα εφοδιασμού.

6. Επενδύσεις για τη στήριξη της προστασίας των ευρωπαϊκών δασών υποδομών και εδαφών από τις κλιματικές αλλαγές, καθώς και για τη δημιουργία και αποκατάσταση των ορυχείων άνθρακα-λιγνίτη.

7. Χρηματοδοτικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας, όπως ανανεώσιμη ενέργεια και υδρογόνο, επενδύσεις για υποδομές φόρτισης ή άλλες παρεμβάσεις για τη μείωση των εκπομπών που σχετίζονται με τις μεταφορές, στον βαθμό που αυτές είναι οικονομικά αποδοτικές και/ή στρατηγικής σημασίας.

8. Επενδύσεις στα απορρίμματα (πρόληψη και διαχείριση) και στη διαχείριση υδάτινων πόρων και περιβαλλοντικές υπηρεσίες για περιθωριοποιημένες κοινότητες.

9. Επενδύσεις στην κυκλική οικονομία και τη βιο-οικονομία, κίνητρα για ανάπτυξη κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων, υποστήριξη εργαλείων που στοχεύουν στην αύξηση της βιώσιμης κατανάλωσης.

10. Επενδύσεις στη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων σύμφωνα με τους στόχους που καθορίζονται στη στρατηγική "Farm to Fork".

11. Επενδύσεις σε έργα έξυπνης και βιώσιμης κινητικότητας, σε ολόκληρη την αλυσίδα ζωής της μπαταρίας (από την πρώτη ύλη έως την ανακύκλωση), σε τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών υδρογόνου, σε βιώσιμα εναλλακτικά καύσιμα μεταφορών.

12. Μέτρα στήριξης για ευάλωτα νοικοκυριά που θα συνοδεύουν επενδύσεις για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημόσιων και ιδιωτικών κατοικιών. Επενδύσεις σε συστήματα θέρμανσης και σε κοινωνική στέγαση.

13. Επενδύσεις στην αναβάθμιση δεξιοτήτων στον κατασκευαστικό τομέα και σε άλλους συναφείς τομείς με τη δημιουργία και μεταπτυχιακών προγραμμάτων αλλά και με ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

14. Επενδύσεις στη βιοποικιλότητα και στην προστασία έναντι φυσικών καταστροφών και της κλιματικής αλλαγής (αποκατάσταση οικοσυστημάτων όπως δάση, υγρότοποι, ποταμοί, παράκτια οικοσυστήματα κ.λπ.). Επενδύσεις στον οικολογικό τουρισμό.

Ψηφιακή μετάβαση

1. Επενδύσεις σε ασφαλή δίκτυα και άλλες υποδομές για την αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς και για τη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος έως το 2025. Στόχος να μπορούν οι  επιχειρήσεις και όλα τα νοικοκυριά, συμπεριλαμβανομένων όσων είναι σε αγροτικές περιοχές, να συμμετέχουν με ασφάλεια στην ψηφιακή οικονομία.

2. Επενδύσεις για την αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς και την ενίσχυση της ανοιχτής στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε. και της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Για παράδειγμα, με την απόκτηση και με τη βελτίωση της πρόσβασης σε προηγμένους υπολογιστές υψηλής απόδοσης (συμπεριλαμβανομένου του κβαντικού) και της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.

3. Χρηματοδότηση ψηφιακών δεξιοτήτων και προγραμμάτων εκπαίδευσης για το εργατικό δυναμικό, τους φοιτητές, τους πολίτες ή για τον δημόσιο τομέα. Αναβάθμιση ψηφιακών υποδομών και εξοπλισμού εκπαίδευσης και κατάρτισης (συνδεσιμότητα και ψηφιακές συσκευές), καθώς και κατάρτιση για τους εκπαιδευτικούς που ειδικεύονται στη χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας.

4. Υποστήριξη των μικρών εταιρειών να επανατοποθετηθούν μετά την πανδημία σε ένα πιο ψηφιακό πλαίσιο, με ψηφιακά εργαλεία που σέβονται τις ευρωπαϊκές αξίες και λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Υποστήριξη της ανάπτυξης ανάλογων επιχειρηματικών μοντέλων και δεξιοτήτων στις εταιρείες.

5. Χρηματοδότηση κόμβων ψηφιακής καινοτομίας (Digital Innovation Hubs) για την υποστήριξη της ψηφιοποίησης της βιομηχανίας και του δημόσιου τομέα, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων δικαιοσύνης.

6. Συλλογικές ή συγχρονισμένες επενδύσεις σε τοπικές, εθνικές και διασυνοριακές ασφαλείς ψηφιακές πλατφόρμες και χώρους δεδομένων data spaces στις επιχειρήσεις.

7. Επενδύσεις στην ανάπτυξη και στη συντήρηση υποδομών και βάσεων δεδομένων για διαλειτουργικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες και για την ενσωμάτωσή τους στην αρχή της μίας και μόνης καταχώρισης δεδομένων στο Δημόσιο.

8. Χρηματοδότηση συστημάτων παρακολούθησης υλικού και βάσεων δεδομένων για τη διευκόλυνση της διαχείρισης υλικών και ουσιών κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής.

9. Υποστήριξη της ανάπτυξης, λήψης και αναβάθμισης των ψηφιακών αρχείων υγείας και εξασφάλιση της διαλειτουργικότητάς τους και προώθηση της τηλε-υγείας, συμπεριλαμβανομένης της τηλε-ιατρικής, αλλά και της εξ αποστάσεως παρακολούθησης  και των μοντέλων ψηφιακής συμβουλευτικής. Ενεργοποίηση της δευτερογενούς χρήσης δεδομένων υγείας για έρευνα και χάραξη πολιτικής.