Χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού στο φρέσκο αγελαδινό γάλα

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, τον περασμένο Φεβρουάριο, αποφάσισε να διεξάγει χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού στις αγορές των προϊόντων: (α) απορρυπαντικά πλυντηρίου ρούχων, (β) γάλα φρέσκο πλήρες, (γ) βρεφικό γάλα, (δ) τυρί και (ε) γιαούρτι αγελάδος. 

Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 περ. ιθ, «η Επιτροπή Ανταγωνισμού…(π)ροβαίνει σε χαρτογράφηση των συνθηκών ανταγωνισμού, σε όλες τις αγορές ή όλους τους κλάδους της οικονομίας, όταν αυτό απαιτείται για την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων της.

Σκοπός της Χαρτογράφησης στα συγκεκριμένα προϊόντα είναι να εμβαθύνει την έρευνα της ΕΑ, που ξεκίνησε σε σειρά προϊόντων κατόπιν και της σύστασης ομάδας κρούσης σούπερ μάρκετ με την κλαδική έρευνα στα βασικά καταναλωτικά είδη, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2021, λαμβάνοντας υπόψη και τις τελευταίες εξελίξεις στην αγορά λόγω της σημαντικής αύξησης τιμών σε ορισμένες κατηγορίες προϊόντων, μεταβολή στις συνήθειες των  καταναλωτών, και μέτρων που έχουν υιοθετηθεί από την Πολιτεία. 

Οι χαρτογραφήσεις δίνουν τη δυνατότητα στην Επιτροπή Ανταγωνισμού να ερευνήσει σε σχετικά σύντομο χρονικό πλαίσιο ζητήματα κυρίως δομής και διάρθρωσης αγοράς που τίθενται στις υπό εξέταση αγορές, και να στοχεύσει καλύτερα τυχόν αυτεπάγγελτες έρευνές της, ή άλλου είδους παρεμβάσεις της στις σχετικές αγορές. Οι εν λόγω χαρτογραφήσεις εντάσσονται στο πλαίσιο τη δραστηριοποίησης της Επιτροπής Ανταγωνισμού έναντι της ακρίβειας αλλά και με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητας των ερευνών της για την ανίχνευση πιθανών αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών σε προϊόντα που αφορούν τους καταναλωτές.

Οι στόχοι της χαρτογράφησης των αγορών του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος ήταν (α) η ανάλυση των μεριδίων αγοράς προμηθευτών (PL και επωνύμων) στην ανάντη αγορά προμήθειας καθώς και των μεριδίων αγοράς στην αγορά εφοδιασμού των Σ/Μ, (β) η επίδραση του μηχανισμού του καλαθιού στις τιμές PL και επώνυμων προϊόντων, ειδικά η εξέλιξη των τιμών σε επιλεγμένα προϊόντα του καλαθιού πριν και μετά την εισαγωγή τους στο καλάθι, και υπό το πρίσμα των private label vs. branded προϊόντων (όπου υπάρχουν private label προϊόντα) εντός και εκτός καλαθιού, (γ) η επίδραση του μηχανισμού του καλαθιού στις αγοραστικές συνήθειες των καταναλωτών, (δ) η ανάλυση του κόστους και περιθωρίων κέρδους.

Στο πλαίσιο της εν λόγω Χαρτογράφησης εστάλησαν ερωτηματολόγια από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού σε 11 λιανοπωλητές (Σούπερ Μάρκετ) που δραστηριοποιούνται στις ανωτέρω αγορές. Σημειώνεται ότι τα 11 Σούπερ Μάρκετ (ΣΜ) που επελέγησαν συγκεντρώνουν  μερίδιο άνω του 95% του κλάδου λιανικού εμπορίου τροφίμων.

Κάποια αποτελέσματα της χαρτογράφησης των αγορών του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος είναι τα εξής:

Ως προς τα μερίδια στις πωλήσεις

• Από την πλευρά των προμηθευτών φρέσκου αγελαδινού γάλακτος, βάσει των στοιχείων που προσκόμισαν τα 11 Σούπερ Μάρκετ που δραστηριοποιούνται στην επικράτεια, στο σύνολο των προϊόντων, κατά την υπό εξέταση περίοδο (Φεβ. 2022-Φεβ. 2023) δεν υπάρχει κάποια εταιρεία που να παρουσιάζει μερίδιο άνω του 30% στο σύνολο επωνύμων και ιδιωτικής ετικέτας προϊόντων φρέσκου γάλακτος, με μία εταιρεία να έχει μερίδιο μεταξύ 40-50% στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας φρέσκου γάλακτος.
• Από την πλευρά των σουπερμάρκετ κατά την υπό εξέταση περίοδο (Φεβ. 2022-Φεβ. 2023), βάσει των στοιχείων που προσκόμισαν τα 11 Σούπερ Μάρκετ που δραστηριοποιούνται στην επικράτεια, δεν υπάρχει κάποια εταιρεία που να παρουσιάζει μερίδιο άνω του 30% ως προς το μερίδιο της αξίας πωλήσεων φρέσκου γάλακτος. 

Ως προς την εξέλιξη των τιμών 

• Σχετικά με την εξέλιξη των τιμών (μέση σταθμισμένη τιμή προ ΦΠΑ), με βάση τα στοιχεία που προσκόμισαν τα 11 ΣΜ σημειώνεται ότι, από τον Φεβρουάριο του 2022 έως το τέλος Ιανουαρίου του 2023 η μέση σταθμισμένη τιμή προ ΦΠΑ ανά λίτρο έχει αυξηθεί από 1,04 €/λ στα 1,25 €/λ (αύξηση +20%). Ταυτόχρονα η πωληθείσα ποσότητα από τα ΣΜ καταγράφει αύξηση 5,8% στο ίδιο διάστημα. Παρατηρείται πτώση της πωληθείσας ποσότητας στο ενδιάμεσο διάστημα, που ενδεχομένως οφείλεται σε εποχικούς παράγοντες.

Συνολική Πωληθείσα Ποσότητα από ΣΜ και Μέση Σταθμισμένη Τιμή Ραφιού  (προ ΦΠΑ)

Πηγή: Στοιχεία επιχειρήσεων, Υπολογισμοί ΕΑ

• Ως προς την επίδραση που είχε η εφαρμογή του Καλαθιού του Νοικοκυριού (ΚΝ) στις τιμές του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος την περίοδο αναφοράς σημειώνονται τα εξής:Η μέση τιμή των προϊόντων εντός ΚΝ είναι σημαντικά χαμηλότερη από αυτήν εκτός ΚΝ, κυρίως λόγω και της επιλογής προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας που έχουν ήδη χαμηλότερη τιμή από τα επώνυμα.
• Εξετάζοντας την επίδραση της εισαγωγής (εξαγωγής) των προϊόντων στο καλάθι στην τιμή τους κατά τη στιγμή της εισαγωγής (εξαγωγής) στο ΚΝ, παρατηρείται αρνητική (θετική) επίδραση της τιμής των προϊόντων με την εισαγωγή (εξαγωγή) τους στο ΚΝ. 

Συνολικά το ΚΝ είχε μειωτική επίδραση στις τιμές αλλά μόνο για τα προϊόντα που εντάχθηκαν στο ΚΝ.

Πηγή: Στοιχεία επιχειρήσεων, Υπολογισμοί ΕΑ

• Με βάση την ανάλυση με παλινδρόμηση σταθερών επιδράσεων με πάνελ δεδομένα, όπου ως προϊόν ορίζεται ο συνδυασμός ΣΜ και barcode και ως μεταβλητή χρόνου ορίζεται η ημ/νία, η τιμή (log normalized price)των προϊόντων που εισέρχονται στο ΚΝ μειώνεται κατά μέσο όρο κατά 6,4%, ενώ η τιμή (log normalized price) των προϊόντων που εξέρχονται από το ΚΝαυξάνεται κατά μέσο όρο κατά 6,4%. Προσθέτοντας ψευδομεταβλητές αλληλεπιδράσεων για τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας παρατηρούμε ότι η μέση μείωση της τιμής για τα επώνυμα από την εισαγωγή τους στο καλάθι είναι -12%, ενώ για τα ιδιωτικής ετικέτας -4,2%.

Ως προς τις προτιμήσεις των καταναλωτών

• Ως προς τις προτιμήσεις των καταναλωτών διαπιστώθηκε ότι, για την υπό εξέταση περίοδο (1/2/2022- 1/2/2023) οι καταναλωτές στρέφονται στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας με αύξηση του μεριδίου των προϊόντων αυτών στον συνολικό όγκο πωλήσεων, από το 34%-39% πριν την εφαρμογή του καλαθιού στο 39%-40% κατά την εφαρμογή του καλαθιού
• Οι καταναλωτές στρέφονται στο ΚΝ για το φρέσκο αγελαδινό γάλαμε αύξηση του μεριδίου της πωληθείσας ποσότητας προϊόντων εντός καλαθιού από το 16% τον πρώτο μήνα εφαρμογής του καλαθιού (Νοε 2022) σε 33% τον Δεκέμβριο του 2022 και σε 31% τον Ιανουάριο του 2023.

 Ανάλυση Κόστους στην Αλυσίδα Αξίας του Φρέσκου Αγελαδινού Γάλακτος

• Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας εστάλησαν ερωτηματολόγια από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού σε 4 Μεταποιητικές Επιχειρήσεις και σε 5 Λιανοπωλητές (Σούπερ Μάρκετ) που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και πώληση φρέσκου αγελαδινού γάλακτος.

• Οι 5 Λιανοπωλητές Σ/Μ εκπροσωπούν το 78% της αγοράς του κλάδου λιανικού εμπορίου τροφίμων (Nace code 47.11). Οι 4 Μεταποιητές εκπροσωπούν το 37% του κλάδου Γαλακτοκομείων Τυροκομείων (Nace code 10.51). Τα δεδομένα για τους κτηνοτρόφους ελήφθησαν από δημοσιευμένα στοιχεία τουΕΛΓΟ - Δημητρα για την τιμή πώλησης του φρέσκου αγελαδινού γάλακτος και της Eurostatγια την δομή του κόστους τα οποία βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε συμφωνία με δειγματοληπτικά στοιχεία που προσκόμισε η ΕΘΕΑΣ (Εθνική Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών). 

• Η αλυσίδα αξίας που εξετάζεται εδώ αφορά στον κτηνοτρόφο και παραγωγό γάλακτος που πουλά φρέσκο γάλα στις βιομηχανίες γαλακτοκομικών για την παραγωγή του τελικού προϊόντος που αποτελεί το φρέσκο γάλα αγελάδος σε αναλογία 1,01:1, καθώς η φύρα κατά την παραγωγή γάλακτος είναι πολύ μικρή. Το επόμενο στάδιο της αλυσίδας που εξετάζεται είναι το λιανικό εμπόριο φρέσκου αγελαδινού γάλακτος και ειδικότερα τα Σούπερ Μάρκετ, από τα οποία οι καταναλωτές προμηθεύονται το φρέσκο αγελαδινό γάλα.

• Δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι πωλήσεις των μεταποιητών σε HORECA, οι εξαγωγές και οι πωλήσεις σε άλλα καταστήματα τροφίμων.