Η “χαμένη” έκθεση Καζαντζάκη για τις ωμότητες των ναζί στην Κρήτη

Τον Ιούνιο του 1945 ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Πέτρος Βούλγαρης ανέθεσε σε μία τριμελή επιτροπή αποτελούμενη από τον Νίκο Καζαντζάκη και τους πανεπιστημιακούς καθηγητές Γιάννη Κακριδή και Γιάννη Καλιτσουνάκη την εκπόνηση μιας υπηρεσιακής έκθεσης στην οποία θα καταγράφονταν οι ωμότητες που διέπραξαν τα Γερμανικά και τα Ιταλικά στρατεύματα κατοχής στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι τρεις τους με τη συνδρομή του γραμματέα τους Κωνσταντίνου Κουτουλάκη, ο οποίος συγκέντρωνε και φωτογραφικό υλικό, εργάστηκαν κάτω από αντίξοες συνθήκες και ελάχιστα μέσα από τις 29 Ιουνίου έως τις 6 Αυγούστου 1945. Το περιεχόμενο της έκθεσης που συντάχθηκε υποβλήθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και έκτοτε τα ίχνη του “χάνονται”, καθώς ποτέ δεν δημοσιεύθηκε. Στα χρόνια που ακολούθησαν ελάχιστοι γνώριζαν το περιεχόμενο της “έκθεσης Καζαντζάκη – Κακριδή – Καλιτσουνάκη” και πολύ γρήγορα πέρασε στη λήθη και το ίδιο το γεγονός αυτό καθαυτό.

Το ιστορικό έγγραφο διασώθηκε τελικά χάρη σε μια συνήθεια του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος έστελνε κείμενά του στον επιστήθιο φίλο του Παντελή Πρεβελάκη ζητώντας τη γνώμη του. Το ίδιο είχε κάνει με τα συμπεράσματα της έκθεσης ωμοτήτων των ναζί στην Κρήτη. Ο ίδιος ο Πρεβελάκης αντιλαμβανόμενος την πολλαπλή αξία της μακροσκελούς έκθεσης, παρέδωσε χρόνια μετά τον θάνατο του Καζαντζάκη, το αντίγραφο του ντοκουμέντου που είχε στην κατοχή του στο Ιστορικό Μουσείο όπου και διαφυλάχθηκε. Μάλιστα, σχετική αναφορά είχε κάνει και στο βιβλίο του «400 γράμματα του Πρεβελάκη στον Καζαντζάκη» λέγοντας ότι είχε στην κατοχή του την “χαμένη” έκθεση.

Τη δεκαετία του ‘80 ο τότε δήμαρχος Ηρακλείου Μανόλης Καρέλλης σε συνεργασία με την Εταιρεία Ιστορικών Μελετών προχώρησε σε μία έκδοση του Δήμου Ηρακλείου με την “χαμένη” έκθεση των ναζιστικών θηριωδιών στην Κρήτη, την οποία όμως ελάχιστοι είναι εκείνοι που έχουν στην κατοχή τους.

Σήμερα, ο Γιώργος Πιτροπογιαννάκης που έλκει την καταγωγή από τον Συκολόγο της Βιάννου προχώρησε στη δημιουργία ενός βίντεο, που αναρτήθηκε ήδη στην πλατφόρμα του YouTube και αποτελεί το πρώτο μέρος ενός αφιερώματος στην άγνωστη – για τους πολλούς – έκθεση του Νίκου Καζαντζάκη, του Γιάννη Κακριδή και του Γιάννη Καλιτσουνάκη, διανθίζοντας το περιεχόμενο με συγκλονιστικές φωτογραφίες αλλά και παραδοσιακά τραγούδια που αφορούν στη μαρτυρική περιοχή της Βιάννου. Η δημιουργία αυτή αποσκοπεί στην ψηφιακή διατήρηση της “χαμένης έκθεσης” για τις ωμότητες των ναζί στην Κρήτη, ως τεκμήριο της ιστορίας του τόπου.

Δείτε εδώ το πρώτο μέρος του αφιερώματος που ετοίμασε ο Γ. Πιτροπογιαννάκης:

Ο ίδιος ο δημιουργός του βίντεο λέει χαρακτηριστικά:

“Το πρώτο μέρος του άρτι ετοιμασμένου μου βίντεο, 80 χρόνια από την Μάχη της Κρήτης και 4 μήνες πριν τον εορτασμό του Ολοκαυτώματος των μαρτυρικών χωριών της Βιάννου…

Στις 17 Ιουνίου 1945, συστήθηκε Επιτροπή από τους καθηγητές Ιωάννη Καλιτσουνάκη και Ιωάννη Κακριδή και τον Νίκο Καζαντζάκη. Η επιτροπή συνέταξε μακροσκελή έκθεση, που παρ’ ότι παραδόθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών, δεν δημοσιεύθηκε και σήμερα θεωρείται χαμένη.

Ευτυχώς αντίγραφο της έκθεσης, είχε αποστείλει ο Καζαντζάκης και στον Παντελή Πρεβελάκη, ο οποίος στο βιβλίο του «400 γράμματα του Πρεβελάκη στον Καζαντζάκη», μας πληροφορεί: «Η επιτροπή συνέταξε μακριά έκθεση, αδημοσίευτη ακόμα. Έχω αντίγραφο».

Έτσι, λοιπόν, ο Δήμος Ηρακλείου, το προμηθεύθηκε από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ηρακλείου, όπου το είχε παραδώσει ο Πρεβελάκης, και προχώρησε το 1983 στην έκδοση της «Εκθέσεως της κεντρικής επιτροπής διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη» η οποία και εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα. Ελάχιστα αντίτυπα σώζονται”.

Η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη για την ιστορία της “χαμένης έκθεσης”

Στην “χαμένη” έκθεση του Νίκου Καζαντζάκη για τις θηριωδίες των ναζί στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της κατοχής αναφέρεται σε ανακοίνωσή της και η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη με αφορμή την 80η επέτειο από τη Μάχη της Κρήτης. Στη σχετική ανακοίνωση, την οποία υπογράφει ο πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας, Σήφης Μιχελογιάννης, τονίζονται χαρακτηριστικά τα εξής:

“Με την ευκαιρία της 80ης επετείου της Μάχης της Κρήτης και της μεγαλειώδους αντίστασης των Κρητικών και λόγω της αναφοράς στα φρικτά και απεχθή εγκλήματα των Γερμανών δημοσιεύτηκε σε διάφορα έντυπα μέσα ενημέρωσης η Έκθεση της Επιτροπής Διαπίστωσης των Ωμοτήτων των Γερμανών Ναζιστών στην Κρήτη.

Την Έκθεση αυτή όπως είναι γνωστό συνέταξαν μετά την επί τόπου επίσκεψη και έρευνα στους τόπους του μαρτυρίου και της θυσίας ο Νίκος Καζαντζάκης ο παγκόσμιος συγγραφέας και οι πολύ γνωστοί καθηγητές Ιωάννης Κακριδής και Ιωάννης Καλιτσουνάκης, με φωτογραφική κάλυψη του Κωνσταντίνου Κουτουλάκη, κατόπιν εντολής της κυβερνήσεως Βούλγαρη. Η Έκθεση αυτή είναι ένα έγκυρο ντοκουμέντο στα χέρια της Ελληνικής Κυβέρνησης.

Για την σωστή ενημέρωση των Ελλήνων πολιτών αλλά και γενικότερα όλων των ενδιαφερομένων στην Ελλάδα και το εξωτερικό διευκρινίζουμε το πως συνέβησαν τα γεγονότα. Η έκθεση της επιτροπής αυτής για τα εγκλήματα των Γερμανών Ναζί στην Κρήτη διασώθηκε γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης, όπως συνήθιζε, είχε δώσει ένα αντίγραφο στον αδελφικό του φίλο Παντελή Πρεβελάκη προς έλεγχο του κειμένου. Όλα αυτά έγιναν το 1945. Ο Παντελής Πρεβελάκης μετά από αρκετά χρόνια κατέθεσε το αντίγραφο αυτό στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Αυτό το αντίγραφο βρήκε στο Ιστορικό Μουσείο το 1983 ο τότε δήμαρχος Μανόλης Καρέλλης και έτσι έγινε η έκδοση του Δήμου Ηρακλείου πάνω σε αυτό το κείμενο.

Το πρωτότυπο του κειμένου της επιτροπής είχε κατατεθεί στο Υπουργείο Εξωτερικών. Όμως την εποχή εκείνη, το 1945, σε μια χώρα που στην ουσία είχε αρχίσει ήδη ο εμφύλιος πόλεμος το πρωτότυπο αυτό κείμενο στο Υπουργείο Εξωτερικών «χάθηκε».

Με το θέμα της σχέσης του Καζαντζάκη με την πολιτική δράση γενικότερα όπου ανήκει και η Έκθεση της Επιτροπής για τις Ωμότητες των Γερμανών στην Κρήτη ασχοληθήκαμε διεξοδικά στο συνέδριο μας του 2018 στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακροπόλεως. Ο τίτλος του συνέδριου ήταν Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ (υπάρχει ο τόμος των πρακτικών με τον ίδιο τίτλο των εκδόσεων Καστανιώτη). Το συνέδριο αυτό έγινε υπό την αιγίδα του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου και με την ευκαιρία που το μεν έτος 2017 είχε χαρακτηριστεί Έτος Νίκου Καζαντζάκη στο δε έτος 2018 συμπληρωθήκαν τα 30 χρόνια από την ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη που έχει πρόεδρο τον Γιώργο Στασινάκη.

Πάνω στη Έκθεση της Επιτροπής αυτής για τις Ωμότητες των Γερμανών στην Κρήτη, η ΔΕΦΝΚ έχει κάνει δυο εκδηλώσεις-ημερίδες στη Βιάννο και στα Χανιά. Όλα αυτά βέβαια έχουν ως στόχο πέρα από την ενημέρωση των Ελλήνων και των ξένων και την καταβολή των γερμανικών αποζημιώσεων, που ακόμα περιμένουμε”.

Το δημοσιευθέν φωτογραφικό υλικό έχει αντληθεί από το βίντεο του κ. Γιώργου Πιτροπογιαννάκη

Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη