Στα έγκατα του Τσερνόμπιλ: Πόσο πιθανό είναι ένα πυρηνικό ατύχημα;

Από παροχή ενέργειας από γεννήτριες ντίζελ και εφεδρικές προμήθειες εξαρτάται πλέον ο τόπος του χειρότερου πυρηνικού ατυχήματος στην ιστορία.

Αξιωματούχοι της ουκρανικής κυβέρνησης δήλωσαν την Τετάρτη ότι οι ζημιές από τις ρωσικές δυνάμεις άφησαν τον εγκαταλελειμμένο πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ «αποσυνδεδεμένο» από την εξωτερική ηλεκτρική ενέργεια.

Από την πλευρά του, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας δήλωσε χτες ότι δεν υπάρχει λόγος άμεσης ανησυχίας για την κατάσταση του παροπλισμένου εργοστασίου, όπου οι εργαζόμενοι διαφυλάσσουν τα πυρηνικά απόβλητα μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986.

Ωστόσο, αξιωματούχοι δήλωσαν ότι η κατάσταση γύρω από το εργοτάξιο παραμένει πηγή σοβαρής ανησυχίας.

Δεν υπάρχουν ακόμη κρίσιμες επιπτώσεις στην ασφάλεια

Υπενθυμίζεται πως ρωσικά στρατεύματα έχουν καταλάβει την εγκατάσταση από τις πρώτες ημέρες της εισβολής τον περασμένο μήνα. Η I.A.E.A., μια υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε ότι η απώλεια ενέργειας παραβίασε έναν «βασικό πυλώνα ασφαλείας», αλλά δήλωσε ότι δεν βλέπει «κρίσιμες επιπτώσεις στην ασφάλεια» αυτή τη στιγμή, επειδή η ποσότητα του νερού στις λίμνες ψύξης και γύρω από τα ραδιενεργά απόβλητα ήταν επαρκής για να κρατήσει το πυρηνικό υλικό υπό έλεγχο, ακόμη και χωρίς συνεχή τροφοδοσία του εργοστασίου.

Εν μέρει ο λόγος είναι ότι τα χρησιμοποιημένα συγκροτήματα καυσίμων είναι παλιά και δεν είναι τόσο επικίνδυνα όσο ήταν κάποτε.

Η Αμερικανική Πυρηνική Εταιρεία, μια επαγγελματική ομάδα, συμφώνησε. «Η απώλεια ισχύος είναι ένα σοβαρό ζήτημα, αλλά δεν αποτελεί απειλή για το κοινό», ανέφερε σε ανακοίνωσή της.

Το υπουργείο Ενέργειας της Ρωσίας δήλωσε την Τετάρτη ότι η Λευκορωσία, τα σύνορα της οποίας βρίσκονται κοντά στις εγκαταστάσεις του Τσερνόμπιλ, εργάζεται για την αποκατάσταση της ισχύος από το δικό της δίκτυο.

Βαθιά ανησυχία για την τύχη της εγκατάστασης

Παρόλα αυτά, ήταν σαφές ότι υπήρχε βαθιά ανησυχία στην πυρηνική κοινότητα σχετικά με τη μακροπρόθεσμη τύχη της εγκατάστασης, η οποία στελεχώνεται από αρκετές χιλιάδες εργαζόμενους που επιβλέπουν το εργοστάσιο και την αποθήκευση καυσίμων και αποβλήτων, καθώς και άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Ουκρανία.

Την ίδια ώρα, ο ρωσικός βομβαρδισμός την περασμένη εβδομάδα προκάλεσε πυρκαγιά σε ένα κτίριο εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία Μπάιντεν-Ζελένσκι.

Ο κ. Μπάιντεν κατήγγειλε αργότερα τη στρατιωτική δράση, στο πυρηνικό συγκρότημα της Ζαπορίζια στη νότια Ουκρανία, ως «απερίσκεπτη». 

Το Τσερνόμπιλ, το οποίο βρίσκεται σε «αποκλεισμένη ζώνη» βόρεια του Κιέβου, της πρωτεύουσας της Ουκρανίας, βρισκόταν ακριβώς πάνω στο μονοπάτι εισβολής των ρωσικών δυνάμεων που έρεαν νότια από τη Λευκορωσία.

Υπήρξαν αναφορές από την ουκρανική κυβέρνηση – η οποία έχει ζητήσει κατάπαυση του πυρός γύρω από το εργοστάσιο για να επιτραπεί η είσοδος επιθεωρητών και άλλων εργαζομένων – ότι τα περίπου 200 μέλη του προσωπικού που είχαν βάρδια την ώρα της εισβολής βρίσκονται ακόμη εκεί και εργάζονται υπό φρούρηση. Δεν έχουν αντικατασταθεί εδώ και σχεδόν δύο εβδομάδες.

«Είμαι βαθιά ανήσυχος για τη δύσκολη και αγχωτική κατάσταση που αντιμετωπίζει το προσωπικό του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ και τους πιθανούς κινδύνους που αυτό συνεπάγεται για την πυρηνική ασφάλεια», ανέφερε σε δήλωσή του την Τρίτη ο γενικός διευθυντής της I.A.E.A., Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι.

Νωρίς το πρωί της Τετάρτης, η ρυθμιστική αρχή της Ουκρανίας για τα πυρηνικά δήλωσε ότι οι εφεδρικές γεννήτριες είχαν καύσιμα για να λειτουργήσουν για 48 ώρες, και περιέγραψε μια τρομακτική εικόνα για το τι θα μπορούσε να συμβεί αν το εργοστάσιο παρέμενε εκτός δικτύου ηλεκτροδότησης για περισσότερο χρόνο από αυτό. Ακολούθησαν οι λιγότερο δυσοίωνες δηλώσεις της I.A.E.A., ενώ ορισμένοι άλλοι εμπειρογνώμονες υποβάθμισαν γενικά τους κινδύνους.

Τι αποκαλύπτει πρώην υπάλληλος του εργοστασίου

Ένας πρώην υπάλληλος του εργοστασίου με γνώση των συνθηκών, ο οποίος μίλησε  στους New York Times υπό τον όρο της ανωνυμίας λόγω φόβου για την ασφάλειά του, δήλωσε ότι εκτός από τις γεννήτριες ντίζελ, τα συστήματα ασφαλείας και παρακολούθησης τροφοδοτούνται από μπαταρίες και άλλα εφεδρικά μέσα. 

Τρομακτικές συνθήκες για τους εργαζόμενους

Η I.A.E.A. δήλωσε ότι είχε χάσει την επικοινωνία με τους αισθητήρες της στο εργοστάσιο και πως αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της απώλειας της ηλεκτρικής ενέργειας.

Αν και αυτό δεν αποτελεί άμεσο κίνδυνο, σημαίνει ότι δεν θα υπήρχε ολοκληρωμένος τρόπος ανίχνευσης αύξησης των επιπέδων ραδιενέργειας ή γρήγορου προσδιορισμού του από πού προέρχεται.

Ο πρώην υπάλληλος δήλωσε ότι, από την Τετάρτη, η παρακολούθηση της ακτινοβολίας μπορούσε να γίνει μόνο με τη χρήση φορητών συσκευών.

Σημείωσε, επίσης, ότι οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν τρομακτικές συνθήκες, εν μέρει λόγω της απώλειας του ηλεκτρικού ρεύματος. Με θερμοκρασίες πολύ κάτω από το μηδέν, δεν υπάρχει τρόπος να θερμανθούν οι χώροι εργασίας, είπε, και να παρασχεθούν ζεστά γεύματα στο προσωπικό, το οποίο εργάζεται χωρίς διάλειμμα από τότε που τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν. Τα συνεργεία αντικατάστασης δεν μπορούν να φτάσουν στην περιοχή λόγω των μαχών, ενώ ορισμένες διαδρομές μεταφοράς είναι αποκλεισμένες λόγω των κατεστραμμένων γεφυρών.

Επικίνδυνα απόβλητα

Τα πιο επικίνδυνα απόβλητα στο Τσερνόμπιλ βρίσκονται σε δύο τοποθεσίες. Το Τσερνόμπιλ φιλοξενούσε κάποτε τέσσερις αντιδραστήρες σε λειτουργία. Ο τελευταίος έκλεισε το 2000.

Όπως είναι κοινή πρακτική στη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας, τα χρησιμοποιημένα καύσιμα και από τους τέσσερις αντιδραστήρες αποθηκεύονται σε λίμνες νερού που διαχέουν τη θερμότητα που παράγεται καθώς τα καύσιμα διασπώντα.

Όταν το καύσιμο αφαιρείται από έναν αντιδραστήρα, υπάρχει μεγάλη διάσπαση και συνεπώς αυξάνεται η θερμότητα, οπότε τα εργοστάσια χρειάζονται ενέργεια για να λειτουργούν οι αντλίες που κυκλοφορούν το νερό αποθήκευσης. 

«Μας έσωσαν» οι παλιές εγκαταστάσεις

Η I.A.E.A. δήλωσε ότι τα χρησιμοποιημένα συγκροτήματα καυσίμων στο Τσερνόμπιλ – υπάρχουν περισσότερα από 20.000 από αυτά – είναι αρκετά παλιά και έχουν αποσυντεθεί αρκετά ώστε να μην χρειάζονται αντλίες κυκλοφορίας για να τα διατηρήσουν ασφαλή.

«Το θερμικό φορτίο της δεξαμενής αποθήκευσης χρησιμοποιημένων καυσίμων και ο όγκος του νερού ψύξης που περιέχεται στη δεξαμενή είναι επαρκής για να διατηρηθεί η αποτελεσματική απομάκρυνση της θερμότητας χωρίς την ανάγκη ηλεκτρικής τροφοδοσίας», δήλωσε η υπηρεσία.

Πυρηνικά απόβλητα στα ερείπια του αντιδραστήρα

Η άλλη κύρια πηγή πυρηνικών αποβλήτων είναι τα ερείπια του αντιδραστήρα που καταστράφηκε στο ατύχημα του 1986.

Εκτιμάται ότι 200 τόνοι καυσίμων παραμένουν εκεί, σε ένα μείγμα που μοιάζει με λάβα, με λιωμένο σκυρόδεμα, άμμο και χημικά που απορρίφθηκαν στον αντιδραστήρα κατά τη διάρκεια της καταστροφής. Το μείγμα αυτό βρίσκεται σε όλα τα ερείπια του αντιδραστήρα. Ορισμένα μέρη του είναι εντελώς απρόσιτα και έχουν μελετηθεί μόνο με γεωτρήσεις.

Ένας λειτουργικός αντιδραστήρας απαιτεί αντλίες που κυκλοφορούν νερό γύρω από τον πυρήνα, διατηρώντας τον δροσερό και μετριάζοντας την πυρηνική αντίδραση για να αποφευχθεί η τήξη. Δεν υπάρχει νερό ψύξης στα απομεινάρια του αντιδραστήρα, οπότε η απώλεια ενέργειας δεν θα τα επηρέαζε.

Αλλά τα τελευταία χρόνια υπήρξαν περιστατικά κατά τα οποία πυρηνικές αντιδράσεις ξεκίνησαν αυθόρμητα σε θύλακες αυτών των υλικών που περιέχουν καύσιμα, προκαλώντας ανησυχία για τα επίπεδα ακτινοβολίας. Χωρίς παρακολούθηση – της υγρασίας εκτός από τα επίπεδα ακτινοβολίας – οι εργαζόμενοι δεν θα γνώριζαν αν συνέβαινε κάποιο νέο περιστατικό.

Από το 2017, ο κατεστραμμένος αντιδραστήρας καλύπτεται από μια μεγάλη τοξωτή κατασκευή, η οποία προορίζεται να περιορίσει τα απόβλητα και να προστατεύσει από τυχόν απελευθέρωση ραδιενέργειας. Η δομή προορίζεται επίσης να επιτρέψει το έργο της απομάκρυνσης των αποβλήτων προς μακροχρόνια αποθήκευση. 

Ο πρώην εργαζόμενος δήλωσε ότι τα συστήματα εξαερισμού στην τοξωτή δομή που προστατεύει τα ερείπια είχαν ήδη σταματήσει να λειτουργούν. Τα συστήματα αυτά βοηθούν στον έλεγχο των επιπέδων υγρασίας στο κτίριο, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τα καύσιμα που παραμένουν εκεί.

Η εγκατάσταση έλαβε άδεια λειτουργίας από τις αρχές της Ουκρανίας πέρυσι, οπότε οι εργασίες μόλις ξεκίνησαν και θα χρειαστούν δεκαετίες για να ολοκληρωθούν.

Υπάρχουν αρκετοί μεγάλοι γερανοί και άλλος εξειδικευμένος εξοπλισμός για να μπορούν τα συνεργεία να εργάζονται με ασφάλεια. Χωρίς ρεύμα, οι περισσότερες, αν όχι όλες αυτές οι εργασίες δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν.

Το πυρηνικό συγκρότημα της Ζαπορίζια

Η κατάληψη του πυρηνικού συγκροτήματος της Ζαπορίζια παραμένει επίσης πηγή ανησυχίας για τις διεθνείς αρχές. Ο κ. Grossi δήλωσε σε αξιωματούχους της I.A.E.A. στη Βιέννη την Τρίτη ότι οι ρωσικές δυνάμεις ελέγχουν το εργοστάσιο.

«Αυτός δεν είναι ένας ασφαλής τρόπος για τη λειτουργία ενός πυρηνικού σταθμού», είπε.

«Ούτε είναι ασφαλές ή βιώσιμο να έχουν διακοπεί και αποκοπεί οι εσωτερικές και εξωτερικές επικοινωνίες».

Ο υπουργός Ενέργειας της Ουκρανίας, Χέρμαν Γκαλουστσένκο, δήλωσε σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα αυτή την εβδομάδα ότι περίπου 500 Ρώσοι στρατιώτες είχαν τον έλεγχο του συγκροτήματος.

Είπε ότι οι εργαζόμενοι του εργοστασίου ήταν «σωματικά και ψυχολογικά εξαντλημένοι» και ότι οι ρωσικές δυνάμεις τους κρατούσαν ομήρους, ισχυρισμός που ήταν αδύνατο να επαληθευτεί άμεσα