Σκάκι: Νέες εξελίξεις στο σκάνδαλο Νίμαν – Κάρλσεν

Στο σκάκι δεν ρίχνεις ζάρια, δεν τραβάς φύλλα και δεν μπορείς να στηριχτείς σε «μιλημένους» διαιτητές: εδώ μετράει μόνο η δύναμη του μυαλού και ο καλύτερος κερδίζει. Η φήμη που συνοδεύει αυτό το πνευματικό άθλημα, το τόσο απλό στους κανόνες του και τόσο σύνθετο στην εξέλιξή του (ο αριθμός των δυνατών παρτίδων ύστερα από 40 κινήσεις υπερβαίνει τα άτομα στο γνωστό τμήμα του σύμπαντος), έχει βέβαια πολύ ισχυρή βάση. Ωστόσο, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όπως μας υπενθυμίζει το μέγα σκάνδαλο Νίμαν – Κάρλσεν, που συγκλονίζει από τον περασμένο μήνα την παγκόσμια σκακιστική κοινότητα.

Η διαδικτυακή σκακιστική πλατφόρμα Chess.com δημοσιοποίησε πόρισμα μελέτης ειδικών για το επίμαχο ματς του μόλις 19 ετών Αμερικανού γκραν μετρ Χανς Νίμαν με τον επί μία δεκαετία παγκόσμιο πρωταθλητή, 31χρονο Νορβηγό Μάγκνους Κάρλσεν, στο διεθνές τουρνουά Sinquefield, στο Σεντ Λιούις του Μιζούρι. Προς γενική έκπληξη, ο Νίμαν είχε κερδίσει και μάλιστα με τα μαύρα, τερματίζοντας το σερί 53 αήττητων εμφανίσεων του παγκόσμιου πρωταθλητή απέναντι στους καλύτερους, μετά αυτόν, παίκτες του κόσμου.

Μετά τον αγώνα, ο Κάρλσεν αποχώρησε από το τουρνουά αφήνοντας δηλητηριώδη υπονοούμενα («δεν θα μιλήσω, γιατί αν μιλήσω θα μπλέξω άσχημα»). Δύο εβδομάδες αργότερα, οι δύο παίκτες συναντήθηκαν εκ νέου, αυτή τη φορά σε διαδικτυακό τουρνουά, όπου ο Κάρλσεν παραιτήθηκε εμφατικά μετά την πρώτη του κίνηση (παρ’ όλα αυτά, στη συνέχεια κέρδισε το τουρνουά). Ακολούθησε δημόσια δήλωσή του, όπου κατηγορούσε, ανοιχτά αυτή τη φορά, τον Νίμαν για απάτη.

Τις υποψίες είχε ενισχύσει και ο «πολύς» Ελον Μασκ, ιδρυτής της Tesla, αναπαράγοντας στο Twitter φήμη κατά την οποία ο Νίμαν δεχόταν υποδείξεις μέσω δέκτη ασύρματης επικοινωνίας που είχε τοποθετήσει σε ευκόλως νοούμενη, αλλά δυσκόλως περιγράψιμη κοιλότητα του σώματός του. Ο ίδιος ο Νίμαν εξανέστη και δήλωσε έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Κάρλσεν γυμνός. Παραδέχτηκε όμως ότι είχε «κλέψει» δύο φορές σε διαδικτυακά ματς, δεχόμενος βοήθεια από πανίσχυρα προγράμματα υπολογιστών, σε ηλικία 12 και 16 ετών, και βεβαιώνοντας ότι τώρα πια έχει ξεπεράσει το κουσούρι.

Σκακιστές με ειδίκευση στην πληροφορική μελέτησαν για λογαριασμό της Chess.com τη μετεωρική άνοδο του Νίμαν στο διεθνές σκακιστικό στερέωμα –ανέβασε τη διεθνή βαθμολογία του Elo κατά 350 μονάδες μέσα σε μόλις τέσσερα χρόνια, για να μπει στους 50 ισχυρότερους παίκτες του κόσμου– αναλύοντας τις παρτίδες του με μετρήσιμους και διεθνώς αποδεκτούς δείκτες: πόσο απέχει κάθε κίνηση του παίκτη από την αντίστοιχη κίνηση που θα επέλεγαν τα καλύτερα προγράμματα υπολογιστή στην ίδια θέση και πόση συνέπεια είχε η απόδοσή του σε κάθε παιχνίδι (ένας καλός, αλλά όχι πάρα πολύ κακός παίκτης θα έχει μεγαλύτερες μεταπτώσεις από ό,τι περιμένει κανείς από κορυφαίους γκραν μετρ). Το συμπέρασμά τους ήταν ότι ο Νίμαν είναι πολύ πιθανό να έχει «κλέψει» σε περισσότερες από 100 παρτίδες, κυρίως διαδικτυακές. Τη διένεξη Νίμαν – Κάρλσεν έχει υποσχεθεί ότι θα διερευνήσει και η παγκόσμια σκακιστική ομοσπονδία, FIDE, οπότε πιθανώς θα μάθουμε περισσότερα.
Υπολογιστές και τεχνητή νοημοσύνη προσέφεραν πολλά στους φίλους του αθλήματος, αλλά το νόμισμα έχει και την ανάποδη όψη.

Στα ύψη η απάτη
Είναι αλήθεια ότι η απάτη στο σκάκι υπάρχει από τότε που επινοήθηκε το άθλημα, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε άθλημα – μόνον οι μορφές αλλάζουν. Παλαιότερα, παίκτες είχαν κατηγορηθεί ότι δέχονταν υποδείξεις από θεατές ή από κάποια μηχανή όταν επισκέπτονταν, σε κρίσιμο σημείο του ματς, την τουαλέτα. Αλλά η άφιξη των πανίσχυρων υπολογιστικών προγραμμάτων που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη ανέβασε την απάτη σε ανώτερα επίπεδα.

Το 1997, η ήττα του παγκόσμιου πρωταθλητή Γκάρι Κασπάροφ από τον υπολογιστή Deep Blue της ΙΒΜ προκάλεσε παγκόσμιο σοκ. Σήμερα ο Κάρλσεν, με Elo 2.856, δεν θα είχε καμία τύχη απέναντι σε προγράμματα που έχουν Elo μεταξύ 3.000 και 3.500. Παρ’ όλα αυτά, η τεχνοφοβική δαιμονοποίηση των μηχανών δεν έχει καμία θέση. Οι αλγόριθμοι και οι πλατφόρμες όχι μόνον υποβοηθούν σημαντικά την εκπαίδευση και προπόνηση των σκακιστών, αλλά και διέδωσαν το άθλημα σε ευρύτερα ακροατήρια, ιδιαίτερα με τους εγκλεισμούς λόγω πανδημίας –όπου ρόλο καταλύτη έπαιξε και η εξαιρετικά δημοφιλής σειρά του Netflix «Το γκαμπί της βασίλισσας»–, ανοίγοντάς το σε πιο νεανικό και πιο «ροκ» κοινό.

Αν κάτι θρέφει την απάτη, αυτό είναι, πέραν της ματαιοδοξίας, το χρήμα: Στο επίμαχο τουρνουά, το έπαθλο ήταν 500.000 δολάρια, στο παγκόσμιο πρωτάθλημα οι δύο φιναλίστ μοιράζονται δύο εκατομμύρια, ενώ ο Κάρλσεν έχει μέχρι σήμερα κερδίσει από το άθλημα γύρω στα 60 εκατ. δολάρια. Είναι πολλά τα λεφτά, Μάγκνους…