Πώς η 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε για πάντα το αεροπορικό ταξίδι

Αν υπάρχει μια «βιομηχανία» που άλλαξε άρδην όψη, λειτουργία και πρακτικές μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, αυτή είναι η αεροπορική. Και είναι εύλογο, αφού την αποφράδα εκείνη ημέρα οι τρομοκράτες της Αλ Κάιντα μετέτρεψαν σε πολεμικά όπλα τέσσερα πολιτικά αεροσκάφη της γραμμής γεμάτα επιβάτες. Τα μετέτρεψαν σε βόμβες κατά κάποιον τρόπο ή σε ρουκέτες ακριβέστερα, όπως χρησιμοποιούσαν τα πολεμικά αεροπλάνα τους στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ιάπωνες καμικάζι.

Περίπου το ένα πέμπτο των κατοίκων της Δύσης λόγω ηλικίας δεν θυμάται πώς ήταν το αεροπορικό ταξίδι πριν από την 11η Σεπτεμβρίου. Αλλά και οι μεγαλύτεροι έχουν πλέον ξεχάσει ότι είχαν, για παράδειγμα, τη δυνατότητα να αποχαιρετήσουν τους αναχωρούντες φίλους και συγγενείς από τους εξώστες των αεροδρομίων.

Ή ότι μπορούσαν να φτάσουν στο αεροδρόμιο λίγα μόλις λεπτά πριν από την πτήση τους και να επιβιβαστούν στα αεροσκάφη δίχως απολύτως κανένα έλεγχο ακόμα και με τον… φραπέ ανά χείρας, αν επρόκειτο για εσωτερική πτήση – τότε βέβαια δεν είχε γίνει μόδα η πέρα-δώθε μετακίνηση με ένα κυπελάκι καφέ ή ένα μπουκαλάκι νερό στο χέρι.

Οι αεροπορικοί επιβάτες, πάντως, δεν έβγαζαν τα παπούτσια και τις ζώνες τους και να περάσουν από τον έλεγχο ασφαλείας των αεροδρομίων, ούτε βέβαια «σκανάρονταν» οι ίδιοι και οι αποσκευές τους από ειδικά μηχανήματα. Οι γονείς έχουν ξεχάσει επίσης ότι, όταν εκείνοι ήταν παιδιά, είχαν τη δυνατότητα να ζητήσουν από τις αεροσυνοδούς να επισκεφθούν το πιλοτήριο. Τα δικά τους παιδιά δεν μπορούν να απολαύσουν αυτή την ομολογουμένως εντυπωσιακή εμπειρία.

 Βραδεία αποκατάσταση

Ασφαλώς και η επαγγελματική ζωή και η καθημερινότητα των πληρωμάτων του πιλοτηρίου και της καμπίνας των επιβατών έχει αλλάξει. Όπως επίσης και η ζωή και οι αρμοδιότητες των υπαλλήλων εδάφους των αεροδρομίων – και των ανδρών και γυναικών της ασφάλειας αεροδρομίων ασφαλώς.

«Τον πρώτο καιρό μετά την καταστροφή αναρωτιόμουν γιατί τάχα οι επιβάτες να θελήσουν να ταξιδέψουν ξανά με αεροπλάνο, ιδιαίτερα για αναψυχή, αν δηλαδή δεν συντρέχει κάποια μεγάλη και επείγουσα ανάγκη.

Και όμως, βλέπουμε ότι δύο δεκαετίες μετά η επιβατική κίνηση έχει αποκατασταθεί. Ο κόσμος υπομένει αδιαμαρτύρητα τις τεράστιες ουρές, τις καθυστερήσεις και τους εξονυχιστικούς ελέγχους», δήλωσε στο CNBC ο Ντέιβιντ Νίλιμαν, ιδρυτής της JetBlue Airways.

Πήρε πέντε χρόνια στον παγκόσμιο αεροπορικό κλάδο για να ανακάμψει οικονομικά μετά από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Μόνο οι αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες είχαν απώλειες 8 δισ. δολαρίων μόνο το 2001. Και έως το 2006, που ο κλάδος έγινε ξανά κερδοφόρος, η ζημιά είχε ξεπεράσει τα 60 δισ. δολάρια. Δεκάδες χιλιάδες ήταν οι απολύσεις εργαζομένων στις αερομεταφορές στις ΗΠΑ και πολύ μεγάλες οι μειώσεις μισθών. Ανάλογη καταστροφή θα μπορούσε να προκαλέσει στον κλάδο η πανδημία της Covid-19 αλλά, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τις ΗΠΑ, η αρωγή των 54 δισ. δολαρίων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης ελαχιστοποίησε το οικονομικό και κοινωνικό κόστος.

Χρεοκοπίες και περικοπές

Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ πάντως το 2019, την χρονιά δηλαδή προτού ξεσπάσει η πανδημία, ο κλάδος των αερομεταφορών δεν είχε φτάσει ακόμα στα προ του 2001 επίπεδα – μεσολάβησε βέβαια και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Εξάλλου οι τρομοκρατικές επιθέσεις πυροδότησαν ένα άνευ προηγουμένο κύμα χρεοκοπιών και ενοποίησης του κλάδου.

Στις ΗΠΑ τέσσερις μόλις μεγάλες εταιρείες, οι American Airlines, United Airlines, Delta Air Lines και Southwest Airlines είχαν φτάσει να ελέγχουν τα τρία τέταρτα της εγχώριας αεροπορικής αγοράς το 2018.

Οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα άλλαξαν τα πάντα στο αεροπορικό ταξίδι. Πολλοί αερομεταφορείς, ακόμα και μεγάλοι, σταμάτησαν να σερβίρουν δωρεάν γεύματα εν πτήσει. Χρεώνουν πλέον τους επιβάτες όχι μόνο και το παραμικρό σάντουιτς, αλλά ακόμα και τον έλεγχο των αποσκευών τους – αφού μείωσαν και το μέγεθος και το επιτρεπόμενο βάρος τους.

Επίσης, για να εξοικονομήσουν χώρο στα αεροσκάφη πρόσθεσαν θέσεις επιβατών, περιορίζοντας στο ελάχιστο δυνατό το χώρο μεταξύ των καθισμάτων στην οικονομική θέση και αναγκάζοντας, προφανώς, τις ομάδες μπάσκετ και βόλεϊ που μετακινούνται αεροπορικώς να κλείνουν εισιτήρια πρώτης θέσης για τους αθλητές.

Η πτώση των ναύλων

Οι αεροπορικές εταιρείες εξοικονόμησαν δισεκατομμύρια δολάρια από τις επιπλέον χρεώσεις των επιβατών για υπηρεσίες που παρείχαν κατά το παρελθόν δωρεάν και αφειδώς, όπως καφέ ή πορτοκαλάδα ή καραμέλες για παράδειγμα, ακόμα και μικρά παζλ και παιχνιδάκια για να περνούν την ώρα τους τα παιδιά.

Εξοικονόμησαν επίσης  δισεκατομμύρια δολάρια και από την αύξηση των επιβατικών θέσεων των αεροσκαφών και τη συνεπαγόμενη συρρίκνωση του χώρου για τα πόδια των επιβατών που εκτίναξε τις θρομβώσεις από το διαβόητο «σύνδρομο της οικονομικής θέσης» που υφίσταντο οι επιβάτες – δίχως να μπορούν να το αποδείξουν εύκολα για να ζητήσουν αποζημιώσεις από τους αερομεταφορείς.

Από την άλλη, όμως, την 20ετία 1999-2019 μειώθηκε θεαματικά το κόστος του αεροπορικού ταξιδιού.

Και δεν μιλάμε μόνο για πτήσεις με εταιρείες χαμηλού κόστους, με τις οποίες ανέκαθεν ταξίδευε κανείς στριμωγμένος και στερημένος από όλα όσα πρόσφεραν οι κατά πολύ ακριβότεροι αλλά και ακριβείς στα δρομολόγιά τους και σαφώς συνεπέστεροι σε όλα «εθνικοί αερομεταφορείς». Μιλάμε για όλες τις εταιρείες στο σύνολό τους.

Και για τις «τσάρτερ», όπως έλεγαν παλαιότερα εκείνες που εκτελούσαν μισθωμένες πτήσεις, και για τις «low cost» που εκτελούν προγραμματισμένα δρομολόγια και για τις «επίσημες», τις «εθνικές». Έτσι, τη συγκεκριμένη 20ετία ο μέσος ναύλος μιας εσωτερικής αεροπορικής πτήσης στις ΗΠΑ υποχώρησε από τα 530 στα 323 δολάρια (με σταθμισμένο τον πληθωρισμό), σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Μεταφορών.

Άλλο επάγγελμα

Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου άλλαξαν άρδην και το αεροπορικό επάγγελμα. Οι πιλότοι πλέον κλειδώνονται στο cockpit με πόρτα ασφαλείας και κωδικό που γνωρίζει μόνο ο προϊστάμενος του πληρώματος της καμπίνας επιβατών. Και οι συνοδοί και οι φροντιστές δεν έχουν πλέον ως πρωταρχική αποστολή την εξυπηρέτηση των επιβατών-πελατών της εταιρείας και βεβαίως τη φροντίδα για την ασφαλή πτήση του αεροσκάφους.

Τώρα υποχρεούνται να μεριμνούν και για την… εσωτερική ασφάλεια μέσα στο αεροπλάνο. Να παρατηρούν την παραμικρή «ύποπτη» κίνηση που θα μπορούσε να κάνει κάποιος επιβάτης, να εκτελούν κατά μίαν έννοια αστυνομικά καθήκοντα.

Άλλαξε άρδην για τον σκοπό αυτό και η εκπαίδευση των πληρωμάτων καμπίνας. Οι εκπαιδευόμενες αεροσυνοδοί και οι ιπτάμενοι φροντιστές δεν διδάσκονται μόνο τις τεχνικές λεπτομέρειες του κάθε τύπου αεροσκάφους που διαθέτει η εταιρεία, τους κανόνες ασφαλής επιβίβασης και αποβίβασης και βεβαίως τους τρόπους γρήγορης εκκένωσης και εν γένει αντίδρασης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Διδάσκονται επίσης μεθόδους και πρακτικές αυτοάμυνας, ακόμα και πολεμικές τέχνες.

Υιοθετήθηκαν εξάλλου αδιανόητες, για τους παλαιότερους, διαδικασίες και πρωτόκολλα ασφαλείας. Ακόμα και όταν ένας εκ των πιλότων θελήσει να βγει από το cockpit για να πάει στην τουαλέτα, για παράδειγμα.

Κάτι που πρέπει να γίνει σε συνεννόηση με τον προϊστάμενο της καμπίνας επιβατών, που θα ελέγξει προτού «ξεμυτίσει» ο πιλότος για λόγους ασφαλείας ακόμα και την τουαλέτα. Εξυπακούεται ότι όλο το πλήρωμα καμπίνας φροντίζει ώστε να επιτηρεί την ασφάλεια του κυβερνήτη κατά τη μετάβασή του από το πιλοτήριο στην τουαλέτα και την επιστροφή του σ’ αυτό.

Και υγειονομικά πρωτόκολλα

Μ’ αυτά και μ’ αυτά φτάσαμε στο έτος 2020 και στο ξέσπασμα της πανδημίας, για να υιοθετήσει ο αεροπορικός κλάδος επιπλέον πρωτόκολλα ασφαλείας, τη φορά αυτή υγειονομικά. Έτσι, οι επιβάτες στα αεροσκάφη άρχισαν να «αραιώνουν» και πάλι μεταξύ τους, διότι από τον Ιανουάριο του 2000 (ένα μήνα με παραδοσιακά χαμηλή ζήτηση για αεροπορικά ταξίδια) έως τον Ιανουάριο του 2020 (λίγο δηλαδή προτού ξεσπάσει η πανδημία) η πληρότητα των αεροσκαφών είχε ήδη εκτιναχθεί από το 63% στο 80%.

Η πανδημία, συν τοις άλλοις, άλλαξε και την συμπεριφορά των αεροπορικών επιβατών, που έγιναν πολύ πιο απείθαρχοι, ενώ κάποιες φορές εμφανίζουν ακόμα και επιθετική συμπεριφορά, όπως άπαντες στον παγκόσμιο αεροπορικό κλάδο καταμαρτυρούν. Το βέβαιο είναι ότι οι αερομεταφορές δεν θα επιστρέψουν ποτέ στην «κανονικότητα» του 20ού αιώνα.