Η πόλη του Αϊ-Βασίλη που αναγεννήθηκε από τις στάχτες

Αυτές τις ημέρες η ζωή στο Ροβανιέμι κυλάει όπως ακριβώς θα μπορούσε να υποθέσει κανείς για την πόλη-αυτόκλητη γενέτειρα του Αγιου Βασίλη, που πριν όχι από πολλά χρόνια δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα παγκοσμίως άγνωστο χωριό στις βόρειες, παγωμένες εσχατιές της Γης.

Τα στίφη των τουριστών καταφθάνουν με συνέπεια που θα ζήλευε και ελβετικό ρολόι, τα γράμματα που απευθύνονται στον Αϊ-Βασίλη αθροίζονται σε χιλιάδες, οι τάρανδοι που τραβούν τα πατροπαράδοτα έλκηθρα στο χιόνι αλλά και οι τάρανδοι τους οποίους υποδύονται εν είδει ατραξιόν ηθοποιοί εργάζονται σε διπλοβάρδιες, η τοπική οικονομία βρίσκεται σε μια πορεία τόσο φρενήρη που η τοπική κοινωνία – ή τουλάχιστον μέρος αυτής – όχι μόνο δυσκολεύεται, αλλά αρνείται να παρακολουθήσει.

Από το 2010, όταν η κάποτε μικρή φινλανδική πόλη κατοχύρωσε τον χαρακτηρισμό της ως επίσημη πόλη του Αγιου Βασίλη, ο αριθμός των επισκεπτών αυξάνεται εκθετικά. Μόνο το 2023 1,2 εκατομμύρια πολίτες από ολόκληρο τον κόσμο κοιμήθηκαν έστω μία βραδιά στο Ροβανιέμι.

Ο υπερτουρισμός δεν είναι φάντασμα ή απειλή αλλά απτή πραγματικότητα για τους κατοίκους της πόλης, οι οποίοι μόλις πριν από λίγες ημέρες αποφάσισαν να χαλάσουν το πάρτι των συμπολιτών τους και να διακόψουν την αμεριμνησία των τουριστών διαδηλώνοντας στους δρόμους. Μόνο σαν τραγική ειρωνεία μπορεί να ακούσει ένας σημερινός κάτοικος του Ροβανιέμι την πληροφορία πως οι πρόγονοί του έδωσαν μάχη προκειμένου η πόλη να επανεφεύρει κάποτε την ταυτότητά της και να γίνει τελικά η εικόνα και η ομοίωση εκείνου που ένας μέσος νους έχει αποκρυσταλλώσει ως αρχέτυπο Χριστουγέννων.

Ναι, κάποτε ο τουρισμός και η επινόηση μιας χαρμόσυνης ιστορίας ήταν μονόδρομος για την αναγέννηση της πόλης κυριολεκτικά από τις στάχτες της. Οσο φωτεινή μοιάζει σήμερα η πρωτεύουσα της περιοχής της Λαπωνίας χάρη στα εκατομμύρια πολύχρωμα λαμπιόνια που δεν αφήνουν ούτε χιλιοστό γης ακάλυπτο, νικώντας το σκοτάδι των μεγαλύτερων σε διάρκεια νυχτών του χρόνου, τόσο σκοτεινό και απόκοσμο είναι το παρελθόν της.

Στις 30 Νοεμβρίου του 1939, δύο μήνες μετά την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία που έγινε η θρυαλλίδα για το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι σοβιετικές δυνάμεις ξεκίνησαν την επίθεσή τους στο φινλανδικό έδαφος. Αφορμή ήταν η άρνηση των Φινλανδών να παραχωρήσουν εδάφη της χώρας τους στους Σοβιετικούς.

Επειτα από τρεισήμισι μήνες σκληρών μαχών, ο Χειμερινός Πόλεμος, όπως ονομάστηκε κατόπιν, έλαβε τέλος με τη συνθηκολόγηση της Φινλανδίας, η οποία υποχρεώθηκε σε ατιμωτικούς όρους, παραχωρώντας το 10% των εδαφών της και αναλαμβάνοντας να πληρώσει δυσθεώρητες πολεμικές αποζημιώσεις στην ΕΣΣΔ. Η προσέγγισή της με τις δυνάμεις του Αξονα έμοιαζε μονόδρομος για τη σωτηρία της και αν μη τι άλλο θείο δώρο για τους ναζί, που είχαν πια στη διάθεσή τους ένα σημείο στρατηγικής σημασίας για το Ανατολικό Μέτωπο, το Ροβανιέμι.

Μέσα σε λίγους μήνες δημιούργησαν διαδρόμους προσγείωσης/απογείωσης για τα αεροσκάφη της Luftwaffe, ενώ στα επόμενα δύο χρόνια η περιοχή του Αρκτικού Κύκλου μετατράπηκε στο ορμητήριο των Γερμανών – από εκεί το 1941 ξεκίνησαν την εισβολή τους στην ΕΣΣΔ. Η έκβαση του πολέμου όρισε τη μοίρα των χωρών-συμμάχων των ναζί, όμως σημάδεψε όσο λίγες περιοχές του κόσμου το Ροβανιέμι.

Οι Φινλανδοί παραδόθηκαν στους Σοβιετικούς και ανέλαβαν τη δέσμευση να εκδιώξουν από τη χώρα τις ναζιστικές δυνάμεις. Οι Γερμανοί στη διάρκεια της οπισθοχώρησης προς τη Νορβηγία άφησαν πίσω τους κυριολεκτικά καμένη γη. Το Ροβανιέμι ισοπεδώθηκε από τους ναζί και εκατοντάδες κάτοικοί του βρήκαν φρικτό θάνατο.

Το κεφάλι του ταράνδου

Είναι συγκλονιστικό όμως: σε μια περιοχή που φαίνεται πως κατοικείται ήδη από την εποχή του λίθου δεν υπάρχει σήμερα ούτε ένα κτίσμα παλαιότερο από το 1944. Οι ναζί ισοπέδωσαν το 90% της πόλης και μαζί κάθε ελπίδα για το μέλλον. Ομως εκεί όπου όλοι έβλεπαν την απόγνωση και την καταστροφή στον υπερθετικό βαθμό ο εμβληματικός αρχιτέκτονας Αλβαρ Ααλτο είδε την ευκαιρία για αναγέννηση.

Οι οικονομικοί πόροι ήταν ελάχιστοι αφού η Φινλανδία είχε υποχρεωθεί από τους Σοβιετικούς να αρνηθεί την οικονομική βοήθεια που παρείχαν οι Αμερικανοί μέσω του σχεδίου Μάρσαλ, όμως αυτό δεν έγινε τροχοπέδη για τον Ααλτο. Ο αρχιτέκτονας ήθελε να δημιουργήσει φθηνές βιοκλιματικές κατοικίες για τους φτωχοποιημένους κατοίκους και να δώσει ως παρακαταθήκη στην πόλη κάποια δημόσια κτίρια που θα λειτουργούσαν ως άρμα για να την οδηγήσουν στο μέλλον. Ακόμα πιο εντυπωσιακή βέβαια ήταν μια παρατήρηση που έκανε: ότι η ρυμοτομία της πόλης θύμιζε κεφάλι ταράνδου και επέλεξε να την ακολουθήσει. Ηταν μια καθοριστική για τη μοίρα της πόλης απόφαση.

Το ίδιο κομβική ήταν και μια επίσκεψη της Ελινορ Ρούσβελτ στο Ροβανιέμι. Ειδικά για εκείνη, η οποία απέστειλε γράμμα με όσα είδε και έζησε στον πρόεδρο Τρούμαν, οι τοπικοί φορείς είχαν χτίσει μια πρόχειρη ξύλινη καλύβα, γύρω από την οποία ξεκίνησε να αναπτύσσεται αυτό που σήμερα τα εκατομμύρια των επισκεπτών της πόλης γνωρίζουν ως χωριό του Αϊ-Βασίλη. Μεταπολεμικά οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης – 6 χιλιάδες τότε, δεκαπλάσιοι σήμερα – αποφάσισαν να μεταθέσουν στα μέρη τους τον μύθο πως ο Αγιος Βασίλης μπορούσε να ακούσει τους ανθρώπους από έναν βράχο σε σχήμα αφτιού που υπήρχε πολύ βορειότερα στη δυσπρόσιτη ενδοχώρα της Λαπωνίας.

Αυτή η αυθαίρετη απόφαση άρχισε να μεγαλώνει και να διαδίδεται μέσα στις επόμενες δεκαετίες, ώσπου το 1984 αρθρώθηκε σε μια θελκτική χριστουγεννιάτικη ιστορία. Χρειάστηκαν βέβαια 26 χρόνια, μέχρι το 2010, το Ροβανιέμι να κατοχυρώσει το brand name του χωριού του Αϊ-Βασίλη.

Τουριστικός προορισμός

Πιθανότατα οι περισσότεροι από τους 735 χιλιάδες επισκέπτες που έφτασαν πέρυσι στο αεροδρόμιο του Ροβανιέμι – και τους ακόμα περισσότερους που αναμένονται εφέτος – δεν είχαν την παραμικρή υποψία ότι το αεροπλάνο που τους μετέφερε ίσως στο πιο χαρούμενο κομμάτι γης προσγειώθηκε στον ίδιο διάδρομο από τον οποίο πριν από 70 χρόνια πετούσαν τα στρατιωτικά αεροσκάφη της Luftwaffe. Ούτε ενδεχομένως γνωρίζουν πως εκεί όπου σήμερα σουλατσάρουν περί τους 12,5 χιλιάδες ταράνδους κάποτε δεν υπήρχε παρά μόνο χιόνι, αποκαΐδια και απόγνωση.

Μπορεί κανείς ακόμα να στοιχηματίσει πως η πλειοψηφία δεν έχει ιδέα για το μεγαλόπνοο και προωθημένο για την εποχή οικιστικό όραμα του Ααλτο. Ε, και; Ποιος νοιάζεται για τέτοιες μικρές ή μεγάλες λεπτομέρειες, όταν για λίγες ημέρες του χρόνου μπορεί να βρεθεί στο γεωγραφικό μήκος και πλάτος της Γης όπου ακόμα κι η πιο απίστευτη υπόθεση, πως μπορεί δηλαδή να υπάρχει Αγιος Βασίλης, διακινείται, εκλαμβάνεται αλλά και πουλιέται ως θέσφατο.