Αναζητώντας «εμβόλιο» για τις θεωρίες συνωμοσίας του κορωνοϊού

Μέσα σε μιάμιση ώρα ακούστηκαν οι πιο τρελές θεωρίες συνωμοσίας γύρω από τον κορωνοϊό. Από το ότι τον «φύτεψε» στην Κίνα ένας αξιωματικός του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού, μέχρι ότι η σάουνα, το τσιγάρο ή η βότκα είναι οι ενδεδειγμένες θεραπείες για όποιον νοσήσει. Θεωρίες που άλλοτε εμφανίζονται μυστηριωδώς από ανώνυμους χρήστες, άλλοτε όμως ακούγονται από επίσημα κυβερνητικά χείλη – και ακόμη και αν σχετικά εύκολα μπορεί κάποιος να τις καταρρίψει ως αναληθείς, συνεχίζουν να αναπαράγονται και να φτάνουν στους πολίτες.

Την περασμένη εβδομάδα, επτά ομιλητές (δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί και αναλυτές) μοιράστηκαν σκέψεις, ευρήματα και συμπεράσματα για το πώς η παραπληροφόρηση αυτή επηρεάζει τη δημόσια υγεία. Εκατόν τριάντα συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο τους παρακολουθήσαμε και κάναμε ερωτήσεις. Ηταν μια τηλεδιάσκεψη που οργανώθηκε από το Κέντρο Ερευνας και Καινοτομίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης με την υποστήριξη του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών. Η συζήτηση συντονίστηκε από τον επίκουρο καθηγητή του ΑΠΘ Νίκο Παναγιώτου και ξεκίνησε από εκεί που… ξεκίνησαν όλα: την Κίνα.

Η Μπέθανι Αλεν-Εμπραχίμιαν, δημοσιογράφος της ιστοσελίδας axios με ειδίκευση στην Κίνα, εξήγησε πως από τη στιγμή που η κινεζική κυβέρνηση παραδέχθηκε το πρόβλημα, παρουσιάστηκαν στα τοπικά μέσα δύο πολύ διαφορετικά αφηγήματα: «Το πρώτο τόνιζε το πώς η Κίνα ουσιαστικά κατάφερε να κερδίσει χρόνο για τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόκειται για κλασική περίπτωση κινεζικής προπαγάνδας, που δημιουργεί θετική εικόνα για την ίδια τη χώρα και δεν επιτίθεται σε άλλες χώρες. Οσο περνούσαν οι ημέρες όμως άρχισε να εμφανίζεται ένα δεύτερο αφήγημα, πως τελικά μπορεί να μην ξεκίνησε ο ιός από την Κίνα. Το πρωτοείπε ένας Κινέζος επιδημιολόγος και στη συνέχεια ένας Κινέζος διπλωμάτης το πήγε ένα βήμα παραπέρα, υποστηρίζοντας τη θεωρία πως τον ιό τον έφερε στην Κίνα ένας Αμερικανός αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού». 

Χιλιάδες διαφορετικοί λογαριασμοί του Twitter αναπαρήγαγαν διάφορες εκδοχές αυτής της θεωρίας και εκτός Κίνας. Σύμφωνα με την Αλεν, η στρατηγική αυτή προκαλεί σύγχυση και αμφιβολία, τονίζει όμως πως λειτουργεί κυρίως για εσωτερική κατανάλωση: «Η κυβέρνηση προσπαθεί να κατευνάσει τον θυμό που σαφέστατα υπάρχει στον λαό για την καθυστέρηση στον χειρισμό της πανδημίας», σημειώνει.

Τον λόγο, στη συνέχεια, πήρε ο Τόμας Μίλερ, πρώην διπλωμάτης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο George Washington, ο οποίος μίλησε για τις θεωρίες που κυκλοφορούν στη δική του πλευρά του Ατλαντικού: Πως ο ιός κατασκευάστηκε στην Κίνα είτε για να σαμποτάρει τη Δύση είτε για να ελέγξει τον πληθυσμό της. Αλλοι πάλι υποστηρίζουν πως δεν είναι στην πραγματικότητα ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα, αλλά πρόκειται είτε για μια προσπάθεια των Δημοκρατικών να πλήξουν την κυβέρνηση είτε, από την άλλη, για μια τακτική της κυβέρνησης να επιβάλει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. «Η συμβουλή μου προς όλους μας είναι να μην αποσυντονιζόμαστε. Σε μια τέτοια ακραία κατάσταση όπως αυτή που ζούμε, πρέπει να επικεντρωθούμε στο να καταρρίψουμε μόνο εκείνες τις θεωρίες συνωμοσίας που είναι επικίνδυνες και απειλούν τη δημόσια υγεία», σημειώνει. «Οπως, για παράδειγμα, ότι ο ιός δεν αφορά τους νέους. Το ότι είναι κατασκευασμένος από Κινέζους απλά θα ξεφουσκώσει».

Σύμφωνα με τον ερευνητή του Atlantic Council Λούκας Αντριουκάιτις, και το Κρεμλίνο έχει μπει δυναμικά στο παιχνίδι της παραπληροφόρησης γύρω από τον κορωνοϊό. Παρουσίασε με στοιχεία τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις στις οποίες ρωσικές ιστοσελίδες κατάφεραν να διαδώσουν ψευδείς ειδήσεις στην Ιταλία. Ενα από τα παραδείγματα που ανέλυσε είχε να κάνει με την αλλοίωση ενός ρεπορτάζ για την αγορά των ΗΠΑ από την Ιταλία ενός εκατ. ιατρικών δοκιμαστικών σωλήνων. Το ρεπορτάζ άλλαξε, για να υποστηρίξει ψευδώς πως οι ΗΠΑ αγόρασαν όχι τους δοκιμαστικούς σωλήνες αλλά τα ίδια τα τεστ εκείνων που τα είχαν τόση ανάγκη.

Στην Ελλάδα

Στην τηλεδιάσκεψη συζητήθηκε και η περίπτωση της Ελλάδας. Ο Θάνος Σιτίστας, του ellinikahoaxes.gr, μίλησε για τις πιο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας που ανθούν την περίοδο που διανύουμε: «Η πανδημία έχει πολλές πολύπλοκες και άγνωστες παραμέτρους. Οι άνθρωποι είναι ανήσυχοι και θέλουν γρήγορες απαντήσεις σε δύσκολες ερωτήσεις. Μια θεωρία συνωμοσίας είναι μια εύκολη διέξοδος από αυτή τη δύσκολη κατάσταση», τονίζει.

Με βάση την έρευνά του, και στην Ελλάδα αναπαράχθηκε ευρέως πως ο ιός κατασκευάστηκε σε κάποιο εργαστήριο (σύμφωνα με κάποιους στις ΗΠΑ, άλλοι πιστεύουν στην Κίνα). Αλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι δημιουργήθηκε από τη νέα τάξη πραγμάτων ή το ίδρυμα Γκέιτς για να υποχρεώσει τον κόσμο να εμβολιαστεί. Μείζον θέμα και για τον ίδιο είναι οι αβάσιμες ιατρικές συμβουλές που κυκλοφορούν: «Διάφορα γιατροσόφια για έναν ιό που υποτίθεται δεν διαφέρει από γρίπη. Εχουν γράψει, για παράδειγμα, πως το κάπνισμα κάνει καλό. Ή ότι κάποιος μπορεί να θεραπευτεί με το αλάτι και το ξίδι». «Μην ανησυχείς», αστειεύθηκε αργότερα ο Φράνακ Βιασόρκα, ερευνητής από τη Λευκορωσία, «ο ίδιος ο πρόεδρος της χώρας μου είπε πως η βότκα και οι σάουνες μπορούν να θεραπεύσουν κάποιον από τον κορωνοϊό».

Τέτοιου είδους fake news με γιατροσόφια φαίνεται πως υπάρχουν παντού: «Πέρα από τις συνταγές της Ελλάδας και της Λευκορωσίας, έχω διαβάσει για παράδειγμα να λέγεται πως στην Τουρκία μπορεί κανείς να προφυλαχθεί με ειδικό τσάι, ή βάζοντας κολόνια στο κεφάλι», είπε ο συντονιστής Νίκος Παναγιώτου στην «Καθημερινή» μετά το τέλος της εκδήλωσης. Για εκείνον το πιο σημαντικό συμπέρασμα της συζήτησης ήταν ακριβώς αυτό, πως οι εμπειρίες είναι κοινές: «Ακόμα και οι ψευδείς ειδήσεις βλέπουμε πως είναι κοινές, προσαρμοσμένες στην κουλτούρα κάθε χώρας, άρα και οι προκλήσεις για την αντιμετώπισή τους είναι κοινές». Ο ίδιος θα πρότεινε κατ’ αρχήν στους πολίτες να προστατευτούν από την πλημμύρα ειδήσεων και να εμπιστευτούν επαγγελματίες δημοσιογράφους. Διευκρινίζει βέβαια πως για να πετύχει αυτό, πρέπει και οι δημοσιογράφοι να εγκαταλείψουν το μοντέλο της λεγόμενης ενημερω-διασκέδασης. «Δεν χρειαζόμαστε 1.000 ειδικούς, ούτε εντυπωσιακούς τίτλους, αλλά σοβαρή συστηματική ενημέρωση. Τώρα είναι η στιγμή και η ευκαιρία», καταλήγει