ΙΣΤΟΡΙΑ
Το θερινό ηλιοστάσιο και του Άη Γιάννη οι φωτιές!
Κι επίσημα από σήμερα Καλοκαίρι- Οι δοξασίες και οι μύθοι
Κι επισήμως Καλοκαίρι! Από σήμερα έχουμε το «θερινό ηλιοστάσιο», ή απλώς «θερινή τροπή», που θα εγκαινιάσει εγκαινιάζει και τυπικά την έναρξη του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο, όπου ανήκει και η χώρα μας.
Πιο συγκεκριμένα, για το βόρειο ημισφαίριο, ο Ήλιος θα βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του στον ουρανό και η μέρα θα έχει την μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, καθώς ο βόρειος πόλος της Γης θα είναι στραμμένος προς τον Ήλιο.
Ονομάζεται «θερινό ηλιοστάσιο» καθώς για μερικές ημέρες, πριν και μετά την θερινή τροπή, ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει, πάνω στην εκλειπτική, σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει! Επίσης, ονομάζεται, «θερινό τροπικό σημείο» ή απλώς «θερινή τροπή», επειδή ο Ήλιος τρέπεται και πάλι προς τον Ισημερινό, και από την ημέρα αυτή αρχίζει το Καλοκαίρι!
Πράγματι σήμερα, στις 21 Ιουνίου 17:57 (ώρα Ελλάδας) , ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται και πάλι «τρεπόμενος» προς τον Ισημερινό.
Επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια του Ιουνίου, η Αφροδίτη και ο Άρης θα κρέμονται δίπλα-δίπλα στον ουρανό, ομαδοποιημένοι, επειδή θα βρίσκονται στην ίδια αστρονομική γραμμή. Την πρώτη επίσημη ημέρα του καλοκαιριού, στις 21 Ιουνίου, η Αφροδίτη, ο Άρης και η Σελήνη θα σχηματίσουν ένα τρίγωνο στον νυχτερινό ουρανό», σύμφωνα με τον ειδικό της NASA Τόνι Ράις και την Washington Post.
Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «σύνοδος πλανητών» γιατί θα βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση ως προς τη Γη! Θα είναι εύκολα εντοπίσιμο μετά τη δύση του Ήλιου, ακόμη και με γυμνό μάτι, κοιτάζοντας προς τη Δύση!
Οι δοξασίες
Το θερινό ηλιοστάσιο υπήρξε ανέκαθεν ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για το ανθρώπινο γένος. Οι αρχαίοι πολιτισμοί διοργάνωναν πολυήμερες γιορτές για να τιμήσουν την μεγάλη νίκη του Ήλιου, καθώς κατά το θερινό ηλιοστάσιο ήταν η μεγαλύτερη μέρα του έτους.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Ήλιος ήταν Τιτανίδης, παιδί του Υπερίωνα και της Θείας. Είχε δύο αδελφές. Την Σελήνη και την Ηώ. Πολλές φορές ταυτίζεται με τον Θεό Απόλλωνα. Στην Αιγυπτιακή μυθολογία ο ηλιακός θεός ήταν ο Όρος ενώ στη Κέλτικη ο Θεός του Φωτός ήταν ο Μπελένους.
Η ημερομηνία του θερινού ηλιοστάσιου ήταν μια σημαντική για την καθοδήγηση των ανθρώπων ώστε να οργανωθούν για τη συγκομιδή και των καλλιεργειών τους. Παράλληλα τους έδινε τη δυνατότητα να γιορτάσουν αν η παραγωγή των προϊόντων ήταν ικανοποιητική και να τελέσουν γάμους μεταξύ των σεβαστών οικογενειών των πρώτων κοινωνιών.
Τα αρχαία γερμανικά φύλλα το αποκαλούσαν «Litha», αν και σύμφωνα με αναλυτές η λέξη είναι σαξονική ή κέλτικη και χαρακτήριζε τις εορτές προς τιμή του θεού Ήλιου, ο οποίος καθισμένος στο θρόνο του κυριαρχούσε. Την ημέρα εκείνη οι αρχαίοι Δρυίδες γιόρταζαν την ένωση του «Ουρανού και της Γης» και στο σύμπαν επικρατούσε η απόλυτη αρμονία. Άναβαν τεράστιες φωτιές και ξόρκιζαν το κακές δυνάμεις όλη τη νύχτα. Λέγεται ότι συγκεντρώνονταν στα ερείπια του Stonehenge, την ανατολή της μεγαλύτερης ημέρας του έτους, τα οποία αποτελούσαν χώρο λατρείας.
Στην αρχαία Αθήνα, το αθηναϊκό ημερολόγιο είχε σαν αφετηρία την πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Ο πρώτος μήνας του Αττικού Ημερολογίου ήταν ο μήνας Εκατομβαιών, αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Ιουνίου έως 23 Ιουλίου και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, θεός του φωτός, προστάτης των τεχνών και της μαντείας (γι΄αυτό πιστεύεται ότι το θερινό ηλιοστάσιο είναι άμεσα συνυφασμένο με τη μαντική τέχνη). Στην διάρκεια αυτού του μήνα λάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Οι Σπαρτιάτες τελούσαν τα Υακίνθεια προς τιμή του Υάκινθου τον οποίον άθελά του σκότωσε ο θεός Απόλλων κτυπώντας τον με τον δίσκο. Οι Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα διέκοπταν ακόμη και τις εκστρατείες τους για να λάβουν μέρος στις εορτές αυτές.
Στην αρχαία Ελλάδα γιόρταζαν κατά το θερινό Ηλιοστάσιο την ανάσταση της Κόρης της Δήμητρας, Περσεφόνης και δόξαζαν τον Διόνυσο, ως ελευθερωτή των ανθρωπίνων ψυχών. Η Περσεφόνη είναι η ψυχή της Γης, η οποία πέρασε απ’ όλες τις καταστάσεις των τεσσάρων εποχών και κατόπιν ανέβηκε στον Όλυμπο, αφού ενώθηκε με τον Διόνυσο και έτσι θα ζήσει μαζί του την αιώνια νεότητα και ευθυμία
Για το λόγο αυτό, η νύχτα του θερινού ηλιοστασίου ήταν η γιορτή μιας ερωτικής μαγείας, με τους νέους να ανταλλάσσουν ερωτικούς όρκους και να πηδούν πάνω από τις φωτιές για να εξαγνίσουν αυτούς τους όρκους αποδιώχνοντας κάθε επιβουλή. Ήταν οι φωτιές της τύχης, πηδώντας πάνω από τις φλόγες τρεις φορές.
Η ερωτική μαγεία αυτής της βραδιάς αποτέλεσε έμπνευση και για τον σπουδαίο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, ο οποίος τη μετέφερε και την πάντρεψε με τον κόσμο των ξωτικών στη ρομαντική κωμωδία του με τίτλο «Όνειρο Θερινής Νυκτός».
Στη Ρώμη γιόρταζαν τα «Βεστάλια», μια γιορτή προς τιμήν της θεάς Βεστά, αντίστοιχη της Εστίας, και αυτές οι γιορτές της φωτιάς διαρκούσαν μια ολόκληρη εβδομάδα. Στην αρχαία Γαλατία, ο εορτασμός του θερινού ηλιοστασίου συνδεόταν με τη «γιορτή της Επόνα» θεότητα της γονιμότητος και προστάτιδα των αλόγων.
Στην αρχαία Κίνα η νύχτα ήταν αφιερωμένη στις θηλυκές δυνάμεις της γης, τις γιν δυνάμεις. Οι ιθαγενείς φυλές της Αμερικής, όπως οι Natchez έκαναν την γιορτή της πρώτης συγκομιδής. Σε κανέναν δεν ήταν επιτρεπτό να μαζέψει το καλαμπόκι του πριν την λήξη της. Στην φυλή Χόπι οι άνδρες μεταμφιεζόταν σε Kachinas, δηλαδή στα πνεύματα - χορευτές της βροχής, που μεταφέρουν τα μηνύματα των ανθρώπων στους θεούς.
Στη Σουηδία, το θερινό ηλιοστάσιο ονομαζόταν «Midsommar» (σουηδικά: midsommarstång) και εορταζόταν ως γιορτή γονιμότητος από την εποχή των Βίκινγκ. Έχοντας ως αφορμή τους συγκεκριμένους εορτασμούς, ο Αμερικανικής καταγωγής Σουηδός σκηνοθέτης και σεναριογράφος Άρι Άστερ στη νέα του ταινία με τίτλο «Midsommar» (θα κυκλοφορήσει τον Ιούλιο) αφηγείται την ιστορία των διακοπών ενός ζευγαριού που ταξιδεύει στη Σουηδία για να παρακολουθήσει το φεστιβάλ του θερινού ηλιοστασίου και καταλήγει σε ένα τρομαχτικό παιχνίδι επιβίωσης εναντίον μιας παγανιστικής αίρεσης.
Στην Δανία το θερινό ηλιοστάσιο εορταζόταν παράλληλα με το φεστιβάλ του «Sankt hans» ή sankthansaften. Εκείνο το βράδυ, άνδρες και γυναίκες άναβαν φωτιές και μάζευαν ειδικά βότανα ώστε να θεραπεύσουν τους ανθρώπους για το υπόλοιπο του έτους. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η γιορτή συνδέθηκε με το κυνήγι των μαγισσών και οι φωτιές άναβαν για να ξορκίσουν το κακό και να διώξουν τα κακά πνεύματα. Επίσης, εκείνο το βράδυ οι Δανοί επισκεπτόντουσαν μαγικά πηγάδια (νερό= εξαγνισμός)
Ανάλογα έθιμα κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου εμφανίζονται και σε άλλους λαούς της Βόρειας Ευρώπης. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το διήγημα του Νικολάι Γκόγκολ με τίτλο «Την παραμονή του Ιβάν Κούπαλα». Το διήγημα, εμπνευσμένο από τους θρύλους και τις παραδόσεις της ημέρας, αναφέρεται σ′ ένα χωρικό, που είναι αυτόπτης μάρτυς ενός χορού δαιμόνων την παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (23 Ιουνίου) στο Φαλακρό Βουνό (Λίσα Χόρα), κοντά στο Κίεβο.
Στη Νορβηγία το θερινό ηλιοστάσιο ονομαζόταν Sankthansaften. Ήταν ένα προχριστιανικό έθιμο όπου λέγεται ότι λάμβαναν χώρα πλαστοί γάμοι μεταξύ ενηλίκων και παιδιών οι οποίοι συμβόλιζαν την άνθηση της νέας ζωής. Αρκετοί μελετητές εκτιμούν ότι σε κάποιες περιπτώσεις πλουσίων οι συγκεκριμένοι γάμοι ενδεχομένως και να μην ήταν πλαστοί. Όταν η Νορβηγία εκχριστιανίστηκε, οι τοπικοί ιεράρχες θέλησαν να αντικαταστήσουν το έθιμο με προσκύνημα στις εκκλησίες λέγοντας πως οι θαυματουργές εικόνες θα έδιναν νεότητα και άνθιση.
Του Αη Γιάννη οι φωτιές
Ολαογράφος Γεώργιος Μέγας έγραφε: «`Οτι μία νέα χρονική περίοδος αρχίζει με την 24ην Ιουνίου το γνωρίζουν και οι άνθρωποι του λαού: «είναι λιτρόπι» λέγουν, δηλ. ημέρα των θερινών τροπών του ηλίου και δι′ αυτό τον Ιωάννην Πρόδρομον, του οποίου το Γενέθλιον εορτάζεται την ημέραν αυτήν, εις μερικούς τόπους, όπως εις την Κύμην, την Κύθνον, την Λέσβον, την Σινώπην, την Οινόην, τον ονομάζουν Αϊγιάννη «Λιοτροπιόν» ή Αλιτροπιόν ή του Λουτρόπου. Επικρατεί μάλιστα η πίστις ότι ο ήλιος της ημέρας αυτής «τρέμει ή γυρίζει και είναι θαμπερός».
Μετά το θερινό ηλιοστάσιο και άμεσα συνδεδεμένο μ΄αυτό είναι η γενέθλιος εορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου: «Τ’ Αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», εξ ου και το όνομα που δίνεται στον Ιούνιο «Αϊ-γιαννίτης» ή «Αγιογιαννίτης». Η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει τα γενέθλια μόνο τριών Προσώπων: της Υπεραγίας Θεοτόκου, του Προδρόμου και του Ιησού Χριστού.
Με τη γενέθλιο εορτή του Ιωάννη του Βαφτιστή Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Προτεστάντες ουσιαστικά προσπάθησαν να προσηλυτίσουν τα παγανιστικά ευρωπαϊκά φύλα και να αντικαταστήσουν τους προχριστιανικούς εορτασμούς.
Σε Ρωσία, Ουκρανία, Πολωνία και Λετονία οι παγανιστές στις 24 Ιουνίου γιόρταζαν τη νύχτα του Ivan Kupala. Ιβάν στα σλάβικα ο Ιωάννης ενώ η λέξη Kupala είναι μια αρχαίο σλαβική λέξη για το κολύμπι . Αν και η παγανιστική αυτή εορτή προηγείται του Χριστιανισμού, συνδέθηκε με την πάροδο του χρόνου με τη χριστιανική παράδοση.
Στην Ελλάδα, η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δύο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα αλλά και με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή της εορτής, απ′ όπου προέρχονται και οι προσωνυμίες «Φανιστής» αλλά και «Ριγανάς» επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη. Ο Άι-Γιάννης λέγεται και Ριζικάρης, αφού η παράδοση λέει ότι φέρνει τύχη και γι′ αυτό έπρεπε από την παραμονή οι κάτοικοι του χωριού να έχουν τακτοποιήσει όλες τις οικιακές δουλειές τους.
Το προσωνύμιο «Κλήδονας» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κλήδων» (από την εποχή του Ομήρου) που σημαίνει προγνωστικός ήχος και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει τον συνδυασμό των τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής. Ουσιαστικά, ο «Kλήδονας» σχετίζεται με μια λαϊκή μαντική διαδικασία, η οποία λέγεται ότι αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
ΠΗΓΕΣ
cretalive,
ΠΑΤΡΙΣ
