Τελικά έπρεπε ο ελληνικός Στρατός να πάει στη Σμύρνη;

Tου Κώστα Μπογδανίδη

Ακόμη και σήμερα οι ιστορικοί διχάζονται για το εάν η απόβαση των ελληνικών δυνάμεων τον Μάιο του 1919 στη Σμύρνη ήταν ένα στρατηγικό λάθος του Βενιζέλου ή όχι. Αν και οι σύγχρονοι ερευνητές κατατείνουν στο να θεωρούν μέγιστο σφάλμα την επέμβαση του ελληνικού στρατού υποστηρίζοντας ότι άνοιξε έτσι ο ασκός του Αιόλου στην πραγματικότητα μια τέτοια θεώρηση δεν λαμβάνει υπόψιν τις συνθήκες της εποχής και προσπαθεί εκ του αποτελέσματος να κρίνει εκείνες τις δραματικές ιστορικές στιγμές. Και παραβλέπουν την αλλαγή σκηνικού στην Ελλάδα το 1920 με τις εκλογές, αλλά και την ανατροπή του γεωπολιτικού σκηνικού λίγους μήνες μετά.

Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν πολλά  χρόνια. Πολλά γράφτηκαν και πολλά ειπώθηκαν. Ο Ελληνικός λαός και τότε δεν έμαθε ποτέ όλη την αλήθεια για την επιχείρηση του εκστρατευτικού Σώματος στη Σμύρνη και αργότερα στα ενδότερα της Μ.Α.Ο σύγχρονος ιστορικός Χ. Τσιρκινίδης στο βιβλίο του αποκαλύπτει από τα διπλωματικά έγγραφα της Γαλλίας μια πληροφορία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Πρόκειται για κάποιον διάλογο που είχαν οι πρωθυπουργοί της Αγγλίας, Λ. Τζωρς, Αμερικής Ουΐλσον και της Γαλλίας Κλεμανσό. Όλοι τους φοβούμενοι την παρουσία της Ιταλίας στα παράλια της Τουρκίας ήθελαν να σπρώξουν την Ελλάδα να αναλάβει δράση, ο Άγγλος πρωθυπουργός είπε: "Πρέπει να επιτρέψουμε στους Έλληνες να αποβιβάσουν στρατό στη Σμύρνη". Η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να πούμε στον κύριο Βενιζέλο να στείλει στρατό στη Σμύρνη".

Έτσι, ο  Ελευθέριος  Βενιζέλος, επωφελούμενος από τις τουρκικές διώξεις και τις σφαγές στην Πέργαμο και το Αϊδίνιο, απέσπασε εντολή των Συμμάχων για απόβαση στη Σμύρνη.

Έτσι, λίγες μέρες νωρίτερα επέτρεψαν στον Ελ. Βενιζέλο να στείλει στρατό για να προστατέψει τους Έλληνες χριστιανούς της Σμύρνης και της περιοχής. Και εκείνος ανταποκρίθηκε με προθυμία. Την οποία και πληρώσαμε ασφαλώς αργότερα.

 Στη Σμύρνη…

Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, στην Σμύρνη το ελληνικό στοιχείο υπερείχε, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, σαφώς των άλλων εθνοτήτων, τόσο ως προς τον αριθμό, όσο και ως προς τον πλούτο. Λίγο πριν την καταστροφή ο πληθυσμός της πόλης προσέγγιζε τις 270.000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 140.000 ήταν Έλληνες και 50.000 ήταν Τούρκοι. Υπήρχαν βέβαια και Αρμένιοι, Εβραίοι και Ευρωπαίο .

Την ημέρα εκείνη της πρωτομαγιάς τίποτε δεν πρόδιδε για αυτό που θα ακολουθούσε τις μεσημβρινές ώρες. Μια ξαφνική είδηση, ήρθε και τάραξε τα νερά. Οι δημογέροντες και οι κληρικοί της πόλης εκαλούντο από το Μητροπολίτη Χρυσόστομο στο Μητροπολιτικό μέγαρο. Η είδηση, βέβαια, διέρρευσε και το πλήθος γέμισε τον περίβολο του Ναού της Αγίας φωτεινής. Είναι ώρα 4 μ.μ και ο Έλληνας αξιωματικός, ο πλοίαρχος Μαυρουείδης, κυβερνήτης του θωρηκτού "Αβέρωφ" που ήταν επικεφαλής όλης της στρατιωτικής  αποστολής, εν μέσω συγκινήσεων και δακρύων διάβασε το διάγγελμα του Έλληνα πρωθυπουργού.

"…Το πλήρωμα του χρόνου ήρθε. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει τη Σμύρνη". Στο κείμενο ακολουθούν οδηγίες του πρωθυπουργού προς τους ομογενείς και στο τέλος: "Εύχομαι όσον τάχιστα δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν (Σμύρνη) κομιστής Ευαγγελίου εθνικής δι' αυτήν αποκαταστάσεως…". 

Όλοι τους συγκινημένοι έκλαιγαν, αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο και έψαλλαν τον εθνικό ύμνο. Κάποια στιγμή ένα αόρατο σύνθημα φτερούγισε στη σκέψη όλων και άρχισαν να πηγαίνουν στην παραλία, ντυμένοι στα γιορτινά τους να υποδεχτούν τους ελευθερωτές, το στρατό της μητέρας πατρίδας. Όλο εκείνο το βράδυ της πρωτομαγιάς οι Έλληνες της Σμύρνης το πέρασαν στην προκυμαία…

Παρά την επικρατούσα ομίχλη την ημέρα εκείνη, 2 Μαΐου 1919, με τη βοήθεια των Ελλήνων της Σμύρνης, πολύ πρωί διέθεσαν όσα πλωτά μέσα διέθεταν και βοήθησαν στη μεταφορά των ναυτών. Μετά την αποβίβασή τους, κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις στην παραλία για να ελέγχουν την ομαλή αποβίβαση του στρατού. Το ρολόι δείχνει ώρα 7.30 πρωινή. Τα 18 ελληνικά οπλιταγωγά πλοία, πλησίασαν την προκυμαία και άρχισε η αποβίβαση σε ταχύτατους ρυθμούς από όλα τα πλοία σε διάφορα σημεία, καθορισμένα εκ των προτέρων.

Μέσα σε μια ώρα, δηλ. μέχρι την 8.30, είχαν αποβιβαστεί 2 Συντάγματα Πεζικού και άρχισε η αποβίβαση των Ευζώνων. Ήταν κάτι εύσωμα παλικάρια που μόλις κατέβηκαν μπήκαν στο σχηματισμό για να γίνει η παρέλαση.

Οι Έλληνες έτρεξαν και αγκάλιασαν τους στρατιώτες δημιουργώντας έτσι κίνδυνο ασφάλειας δικής τους αλλά και του στρατού. Τέτοιες στιγμές ιστορίας ποιος έχει χρόνο να σκεφτεί τον κίνδυνο.

Γύρω στις 10.30 π.μ. και ενώ οι σχηματισμοί των στρατιωτών άρχισαν να παρελαύνουν στην παραλία μπροστά σε ένα πλήθος που κραύγαζε από χαρά, άρχισαν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στην αρχή τους εξέλαβαν ως πυροβολισμούς χαράς.

Γρήγορα έγινε αντιληπτό περί τίνος επρόκειτο και ο μέραρχος έδωσε διαταγή στο σύνταγμα των Ευζώνων να δράσει αμέσως και να επιβάλει την τάξη. Και οι μπαρουτοκαπνισμένοι τσολιάδες αντέδρασαν. Επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων, τους εγκλώβισαν μέσα στους χώρους του Διοικητηρίου και τους συνέλαβαν όλους αιχμαλώτους.

Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν ο στρατιωτικός Διοικητής της Σμύρνης Ναδήρ Πασάς, 2 στρατηγοί, 28 ανώτατοι αξιωματικοί, 123 κατώτεροι, 540 οπλίτες και περίπου 2000 άτακτους ενόπλους. Όλοι οδηγήθηκαν στο πλοίο "ΠΑΤΡΙΣ" μέχρι νεοτέρας διαταγής.

Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν: 2 νεκροί και 34 στρατιώτες τραυματίες. Από τους τούρκους: νεκροί 8 αξιωματικοί, 5 οπλίτες και 8 τραυματίες;. Υπήρχαν και 47 νεκροί και πολλοί τραυματίες διαφόρων εθνοτήτων.

Κατά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ώρα 3η μ.μ. περίπου η τάξη είχε αποκατασταθεί στην πόλη. Ο Ελληνικός στρατός εγκαταστάθηκε στους προκαθορισμένους χώρους ώστε η παρουσία του στη Σμύρνη να είναι πλέον γεγονός.

Στις 21 Ιουνίου οι Τούρκοι διά  του ηγέτη τους Μουσταφά Κεμάλ, κάλεσαν τον τουρκικό λαό να ξεσηκωθεί κατά των "επιδρομέων". Το Φεβρουάριο του 1920 εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη το ελληνικό Γενικό Επιτελείο υπό τον αντιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Η "Μεγάλη Εθνική Τουρκική Συνέλευση" (20 Απριλίου 1920) ανέθεσε την εκτελεστική εξουσία στον Κεμάλ, ο οποίος άρχισε να οργανώνει συστηματικότερα τον αγώνα για την ακεραιότητα της Τουρκίας. Στις οργανωμένες πλέον επιθέσεις των Τούρκων το ελληνικό Γενικό Στρατηγείο έκανε έκκληση προς τους Συμμάχους για πλήρη ελευθερία δράσης και από τις 9 Ιουνίου ο ελληνικός στρατός επιτίθεται ακάθεκτος και καταλαμβάνει πολλές πόλεις.

 Τα λάθη της Ελλάδας…

Σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς ένα; από τα μεγάλα λάθη της ελληνικής πλευράς ήταν ότι δεν υπολόγισαν σωστά το μέγεθος της λαϊκής οργής κατά των ξένων. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τελικά πλήρωσαν τη Μεγάλη Ιδέα πολύ ακριβά. Στις διαπραγματεύσεις που έγιναν στη διάσκεψη της ειρήνης, Άγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί μοίραζαν τα ιμάτια της θνήσκουσας Αυτοκρατορίας, προσπαθώντας να κατοχυρώσουν το μεγαλύτερο μερίδιο για τον εαυτό τους: τα Στενά, τα πετρέλαια και τα εν γένει γεωστρατηγικά τους συμφέροντα ήταν στην πρώτη γραμμή και όχι οι φιλοδοξίες της Ελλάδας, που έτυχε να εναρμονίζονται με τις δικές τους προς στιγμήν. Είναι πολύ χαρακτηριστικό μάλιστα ότι οι Αγγλογάλλοι είχαν υποσχεθεί και στους Ιταλούς και στους Έλληνες κάποια κομμάτια της Δυτικής Μικράς Ασίας!

Έτσι, όταν αποβιβάστηκαν τον Μάιο του 1919 στη Σμύρνη, έκαναν το πρώτο λάθος: Άρχισαν να πανηγυρίζουν υπερβολικά, φθάνοντας κάποτε και σε έκτροπα κατά των ντόπιων. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια υπενθύμιση. Το 1915 περί τους 500 χιλιάδες Έλληνες, που ζούσαν στα μικρασιατικά παράλια, μετακινήθηκαν στο εσωτερικό, γιατί θεωρήθηκαν δούρειοι ίπποι του εχθρού. Μετά την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη, οι πληθυσμοί αυτοί επέστρεψαν για να εγκατασταθούν στις περιοχές που κατείχε ο ελληνικός στρατός. Η οργή τους ήταν φυσικό να ξεσπάσει, αν δεν φρόντιζε κάποιος ψυχραιμότερος να τη συγκρατήσει. Παρά το γεγονός ότι ο Βενιζέλος ο ίδιος είχε διατυπώσει σχετικούς φόβους, έγιναν έκτροπα για τα οποία κατόπιν ειδική διασυμμαχική επιτροπή έριξε βάρη στην ελληνική πλευρά. Το χειρότερο ήταν ότι τελικά εμείς οι ίδιοι μετά την απόβαση τονώσαμε τον  φανατισμό των ΝεοΤούρκων και την πολεμική τους μανία.

Η Συνθήκη των Σεβρών, που διέλυε την Αυτοκρατορία αλλά και εξαρτούσε τα απομεινάρια της οικονομικά από τη Δύση, ολοκλήρωσε την εικόνα. «Μια τέτοια συνθήκη είναι εγκληματική ενέργεια και δεν έχει άλλη όμοιά της στην Ιστορία. Έγινε με σκοπό να στερήσει το έθνος μας από τα μέσα προστασίας του», φώναζε ο Κεμάλ στον ταπεινωμένο τουρκικό λαό, που μέχρι τότε υποχωρούσε παθητικά στην προέλαση των ξένων στρατών. Μέχρι και υποδοχές του ελληνικού στρατού έγιναν σε κάποιες περιοχές, τόση ήταν η επικρατούσα ηττοπάθεια.

Όταν εμείς όταν κάναμε απόβαση στη Σμύρνη πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, έστω και τόσα χρόνια μετά, ότι κάναμε απόβαση σε μια ξένη χώρα, υποστηρίζει η ιστορικός Λένα Διβάνη. Στην καρδιά μιας ξένης χώρας στην πραγματικότητα, όχι μόνο αυτό. Ότι υπήρξαμε εκεί αιώνες υπήρξαμε 40% μιας πόλης κοσμοπολίτικης, είχαμε την πόλη στα χέρια μας κατά κάποιο τρόπο, είχαμε χωράφια, κάναμε βιοτεχνίες, βιομηχανίες, ήμασταν τα αφεντικά εκεί και τα αφεντικά δεν αρκέστηκαν απλά να είναι τα αφεντικά και να είναι καλά. Έκαναν και μια απόβαση, έκαναν επεισόδια, έκαναν καταστροφές, θριαμβευτικές.

Για τον Γιαννουλόπουλο το μέγα θέμα της καταστροφής της Σμύρνης το οποίο  εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενο δεν είναι τόσο αυτονόητο ,ότι οι Τούρκοι έκαψαν την Σμύρνη. Υπάρχουν κάποια λογικά ερωτήματα. Γιατί  οι Τούρκοι να κάψουνε μια πόλη η οποία τους ανήκει. Συνήθως καίει αυτός που φεύγει για να μην τα βρει ο νικητής. Μπορεί από την άλλη μεριά να το έκαναν αυτό για λόγους εκδίκησης. Συνηγορώ υπέρ της απόψεως ότι την έκαψαν οι Τούρκοι την πόλη για να κάψουν τις Ελληνικές περιουσίες. Διότι και ο ελληνικός στρατός πηγαίνοντας προς την Άγκυρα και κυρίως μετά την κατάρρευση του μετώπου κατέστρεψε ολόκληρη τη Μικρασία όπως περνούσε.

Ο Σεφέρης ο οποίος έγραφε το 1950, είπε χαρακτηριστικά (είναι από τις Μέρες, Ιούνιος 1950): «Οι Έλληνες λένε πως οι Τούρκοι έκαψαν τη Σμύρνη, οι Τούρκοι λένε πως οι Έλληνες την έκαψαν. Ποιος μπορεί να ξέρει την αλήθεια; Δεν έχω κέφι για συζήτηση.»

Υπάρχει και μια απορία:... Εάν πραγματικά, ο ρεαλιστής Βενιζέλος πίστευε ότι μόλις γίνει απόβαση στη Σμύρνη όλα θα πάνε καλά κατ’ ευχήν . Έχει δώσει σαφείς οδηγίες να μην ανακινήσουν ζητήματα με τους Τούρκους, σαφέστατες, υπερβολικές, αλλά το πίστευε αυτό ότι θα μπορούσε να γίνει;

Βιβλιογραφία- ΠΗΓΕΣ

-ΠΑΤΡΙΣ

-ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ

-ΤΟ ΒΗΜΑ

-ΠΑΝΟΡΑΜΑ

- Επίτομη ιστορία εκστρατείας, Μ. Ασία 1919-1922 εκδ. ΓΕΣ

- ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ Χ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ εκδ. Εστία

- Περιοδικό: εικονογραφημένη ιστορία τ. 131/1979

-Cretalive.gr