Η τελευταία Σταυροφορία για τη σωτηρία του Χάνδακα

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)

Μέρος 1ο

Ο τίτλος αυτού του ιστορικού κειμένου δεν είναι μεταφορικός και δεν αφορά το παρόν, όπως θα μπορούσε να υποψιαστεί κάποιος για να τον προσαρμόσει υπαινικτικά σ’ αυτό, σε μια περίοδο μάλιστα προετοιμασίας αυτοδιοικητικών αναμετρήσεων. Συμπτωματικά, δεν αφορά το (νοσηρό) παρόν. Αναφέρεται, και μόνο στη μνήμη. Στην απολεσθείσα, την εξόριστη, από τη σημερινή διάδοχη πόλη του Χάνδακα, μνημοσύνη.

Όταν το μισοφέγγαρο ξεκίναγε την πιο μακρόχρονη πολιορκία της ιστορίας κάτω από τα κρημνοπρεπή τείχη του Χάνδακα, ήτανε πιτσιρικάς· ούτε δέκα χρονών. Όταν έχασε τον πατέρα του μόλις που άρχιζε να θυμάται τον κόσμο. Γύρω του δεν καταλάβαινε και πολύ τι συνέβαινε. Βουλιαγμένος μέσα στο πρωτόκολλο και τις τιμές, τις ραδιουργίες του παλατιού, την ανακτορική χλιδή και την τυπολατρία καταλάβαινε ότι ήταν η Αυτού Μεγαλειότητα. Ίσως ο σπουδαιότερος των ανθρώπων στον κόσμο. Μα μέσα στην παιδική του αθωότητα, κάποιοι άλλοι ένοιωθε, να σφετερίζονται τα πρωτεία του. Από τη διπλωματία δεν καταλάβαινε γρι, αλλά συνέχεια άκουγε τη μητέρα του, την Άννα την Αυστριακή να συσκέπτεται με τον εραστή της καρδινάλιο Μαζαρίνο και να μιλάνε όχι μόνο για τις μάχες με τους Σουηδούς και το Γερμανό Αυτοκράτορα, αλλά και για την ολοένα πιο έντονη επέλαση των οθωμανικών τουρμπανιών στην Ευρώπη. Του άρεσε μεγαλώνοντας να ρωτά φορτικά την αντιβασίλισσα μάνα και τον εραστή της για τον κόσμο πέραν των ανακτόρων του Σαμπόρτ στα περίχωρα του Παρισιού, όπως τη μακρινή Ανατολή και τις κτήσεις των πανούργων Βενετσιάνων. Η Κάντια άκουγε απ’ όλα τα ανακτοβούλια τριγύρω του, η κορώνα απ’ όλες της κτήσεις της Βενετίας, τελευταία απειλούνταν όλο και περισσότερο από τους Οθωμανούς. Άνοιγε λέγονταν επικίνδυνα, άλλη μια πόρτα της Ευρώπης για τους Τούρκους. Στα 13 του χρόνια ο μικρός πρίγκιπας Λουδοβίκος ΙΔ’, γιατί περί αυτού πρόκειται, τερμάτισε την αντιβασιλεία της μητέρας του, αφού η δόξα για τη Γαλλία σιγά σιγά κερδιζόταν και με τους ευνοϊκούς για το έθνος όρους της Συνθήκης της Βεσταφαλίας, τρία χρόνια νωρίτερα, που έθετε τέρμα στον τριακονταετή πόλεμο. Ωστόσο στη μακρινή Ανατολή, τα Χανιά και το Ρέθυμνο είχανε υποκύψει στα οθωμανικά καφτάνια. Στα 22 του, το 1660, τον παντρέψανε, έτσι όπως κάνανε και στους βυζαντινούς πρίγκιπες σε γάμους σκοπιμότητας, με τη Μαρία Θηρεσία της Ισπανίας, η οποία και παραιτήθηκε από τα δικαιώματά της στον Ισπανικό θρόνο, με αντάλλαγμα μια τρανταχτή προίκα, που ποτέ δεν πήρε. Αντίθετα ο γαμπρός είχε στην πρίζα συνέχεια τα πεθερικά του, τους Ισπανούς. Ο Λουδοβίκος θεωρούσε πάντα, πως είχε κληρονομικό δικαίωμα στο θρόνο της Μαδρίτης. Υπήρχαν και οι ισπανικές κτήσεις στις Κάτω Χώρες. Την Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και μια κομητεία ανάμεσα στη Βουργουνδία και την Ελβετία, που στέκονταν εμπόδιο στα όνειρά του να δει τη Γαλλία να φτάνει ως τον ποταμό Ρήνο. Για όλα τα επόμενα χρόνια μέχρι και το 1668, θα συνεχίσει να έχει εμμονές με τη νομή μιας αυτοδίκαιης προίκας από τις Κάτω Χώρες σαν κληρονόμος της γυναίκας του.

Στο Βατικανό το 1667, ένας παπικός νούντσιος, ο καρδινάλιος Τζούλιο Ροσπιλιόζι που υπηρετούσε στη νουντσιατούρα (πρεσβεία) της Μαδρίτης εκλέγεται πάπας με το όνομα Κλήμης ΙΧ. Πρώτο μέλημα της παποσύνης του, να απευθυνθεί σε όλους τους χριστιανούς πρίγκιπες, μικρούς και μεγάλους, με τις πιο ένθερμες παροτρύνσεις του, ώστε να στρέψουν εναντίον του κοινού εχθρού του χριστιανικού κόσμου «τη μεγαλειότητα του πνεύματός τους και την δύναμη των όπλων τους». Επιφόρτισε ταυτόχρονα τους νούντσιούς του (πρεσβευτές) και ιδιαίτερα τους ειδικούς νούντσιους, τους οποίους είχε διαπιστεύσει στο Παρίσι και τη Μαδρίτη, να πολλαπλασιάσουν τις παρακλήσεις τους ώστε να επιτύχουν μια στρατιωτική επέμβαση στην Κρήτη, «στην οποία οι περιστάσεις δεν υπήρξαν ποτέ άλλοτε τόσο κρίσιμες».

Το αντικείμενο της μεγαλύτερης μέριμνας του πάπα, ήταν να επιτύχει εκ μέρους του Λουδοβίκου, ο οποίος είχε αποκαταστήσει ωστόσο την ταλανιζόμενη ειρήνη στους κόλπους της γαλλικής εκκλησίας, να στραφεί με όλες του τις δυνάμεις εναντίον του κοινού εχθρού για να απελευθερώσει το βασίλειο της Κάντια από τα δεσμά του. Η ευκαιρία ήταν η πιο κατάλληλη: Αρκούσε μόνο - κατά τον πάπα - ο στόλος του Λουδοβίκου που περιπολούσε στη Μεσόγειο, να παρουσιαστεί μπροστά στις ακτές της Κάντια για να πανικοβάλλει το μικρό αριθμό των πλοίων που οι Τούρκοι διατηρούσαν εκεί. Τα Χανιά που είχαν πέσει πρώτα, ήδη από τον Αύγουστο του 1645, μπορούσαν εύκολα να ανακτηθούν και αμέσως θα αποδιώκονταν χωρίς κόπο οι Οθωμανικές δυνάμεις απ’ όλο το νησί, γιατί τα τουρκικά στρατεύματα ήταν ολιγάριθμα, καταπονημένα και στερημένα από τρόφιμα και πολεμοφόδια.

Ο πάπας Κλήμης ΙΧ, προσπάθησε επισταμένως να χρησιμοποιήσει τη μέγιστη επιρροή του προς όλους τους χριστιανούς πρίγκιπες. Αλλά επειδή ο σχηματισμός μιας συμμαχίας ήταν κάτι το μακροχρόνιο και εξαιρετικά δύσκολο, θα ήταν καλύτερα ο καθένας, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, να χρησιμοποιεί τις δικές του δυνάμεις εναντίον των απίστων, διαμηνούσαν οι Ισπανοί.

Οι επίμονες προσπάθειες του ποντίφικα επρόκειτο, να στεφθούν με επιτυχίες, ιδίως στη Γαλλία. Από την αρχή της πολιορκίας του Χάνδακα, ολόκληρο το γαλλικό έθνος είχε ασπαστεί με μεγάλο ενθουσιασμό τη δύσκολη θέση της Δημοκρατίας της Βενετίας που αγωνιζόταν για τη χριστιανοσύνη. Πολλές φορές ο βασιλιάς και οι υπουργοί του υποχρεώθηκαν να καταστείλουν τον ευσεβή ζήλο του λαού, που μπορούσε να είναι ενοχλητικός για την πολιτική τους, αλλά είχε πλέον φτάσει η ώρα που η παλαιά πίστη που είχε οργανώσει τις Σταυροφορίες επρόκειτο να αφυπνιστεί ανάμεσα σε όλες τις τάξεις της γαλλικής κοινωνίας, με τόσο μεγαλείο και δύναμη ώστε να παρασύρει και τον ίδιο το βασιλιά.

Ο κλήρος είχε δώσει πρώτος το παράδειγμα της γενναιοδωρίας του για τον απειλούμενο Χάνδακα. Ήδη η στεντόρεια φωνή του μεγάλου θεολόγου και ιεροκήρυκα Ζακ - Μπενίν Μποσσυέ αντηχούσε κάτω από τους τρούλους του βασιλικού παρεκκλησίου του Αγίου Γερμανού προτρέποντας το βασιλιά και όλους τους ισχυρούς να προστρέξουν υπέρ της πίστεως η οποία κινδύνευε. Σε όλες τις επισκοπές, σε όλες της εκκλησίες, σε όλα τα μοναστήρια της Γαλλίας, οι εκκλήσεις του πάπα είχαν βρει ανταπόκριση και παντού από άμβωνος οι πιο εύγλωττες προτροπές καλούσαν τους πιστούς είτε να πολεμήσουν με τα όπλα, είτε να συνδράμουν με τις ελεημοσύνες και τις προσευχές τους, στην αντιμετώπιση του πιο επικίνδυνου κοινού εχθρού του χριστιανικού κόσμου.

Πιστός στις οδηγίες που έλαβε, ο νέος παπικός νούντσιος στη Μαδρίτη Γκίλμπερτ Μπορομέο (έφερε τον τίτλο του τιτουλάριου καθολικού Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας), είχε ήδη κατά την άφιξή του ικετεύσει την αντιβασίλισσα Μαρία – Άννα υπέρ του Χάνδακα. Η ολοκλήρωση της ειρήνης με την υπογραφή της Συνθήκης του Αιξ Λα Σαπέλ (1668), του επέτρεπε να ελπίζει στην υλοποίηση των υποσχέσεων που δόθηκαν στον προκάτοχό του για συμμετοχή στην οργανωμένη Σταυροφορία του νέου ποντίφικα. Οι Ισπανοί στο βάθος όμως, ήταν καχύποπτοι προς του Γάλλους για να συμμετάσχουν μαζί τους σε μια διεθνή για την εποχή εκστρατεία για τη σωτηρία της Κρήτης. Οι πρώτοι μέσω των διπλωματικών ακροάσεων, διαμήνυαν και απαιτούσαν από τον πάπα Κλήμη ΙΧ, ο Λουδοβίκος να δεσμευτεί με δημόσια δήλωσή του ότι καθ’ όλη τη διάρκεια απουσίας των Ισπανικών δυνάμεων στην Κρήτη, η Γαλλία δεν θα επιτεθεί στην Ισπανία και σε καμία από τις κτήσεις της. Ο Λουδοβίκος έχοντας ταυτόχρονα πολλά μέτωπα μπροστά του, και κυρίως επειδή δεν επιθυμούσε να επισύρει πάνω του όλη την οργή του Σουλτάνου, δεν ήθελε να φαίνεται ανοιχτά υπέρ της Δημοκρατίας του Αδρία, σε αντίθεση με τον πάπα, που θα έχριζε μετέπειτα αρχιστράτηγο τον ανιψιό του Βικέντιο Ροσπιλιόζι. Το Γαλλικό εμπόριο στην Ανατολή και οι διομολογήσεις με την Υψηλή Πύλη πήγαιναν από το καλό στο καλύτερο. Προς τι λοιπόν να τα τσούγκριζε ανοιχτά με το Σουλτάνο;

Στο επόμενο 2ο μέρος: Το Βατικανό σαρκώνει τα όνειρά του. Ο Βασιλιάς Ήλιος με επιστολή του στον πάπα δίνει το πράσινο φως για την οργάνωση διεθνούς εκστρατείας στην απειλούμενη Κρήτη. Για πρώτη φορά ολόκληρη η άγνωστη επιστολή του Βασιλιά Λουδοβίκου.

(*) Το παραπάνω ιστορικό κείμενο είναι πολύ μικρό μέρος από άγνωστο αρχειακό υλικό Δυτικών πηγών αδημοσίευτο στην Ελλάδα, κυρίως από τα αρχεία της βιβλιοθήκης του Βατικανού, του πάπα Κλήμη IX και τις παπικές νουντσιατούρες στην Ευρώπη κατά την τελευταία περίοδο πολιορκίας του Χάνδακα. Η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, ο Δήμος Ηρακλείου και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, απέρριψαν σχετικό αίτημα του συγγραφέα για την επετειακή έκδοση για τα 350 χρόνια από την πτώση της πόλης του Χάνδακα αυτού του άγνωστου αρχειακού υλικού που αφορά στον Κρητικό Πόλεμο μέσα από τη μυστική Ευρωπαϊκή Διπλωματία της εποχής. Ο κ. Κωστής Μαυρικάκης είναι Πολιτικός Μηχανικός με ενδιαφέροντα στη συγγραφή και την ιστορική έρευνα. Έχει βραβευτεί (2017) με τον έπαινο της Τάξης Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών.