Ένας βρετανός πρίγκιπας ταξιδεύει στην εξωτική Ανατολή

Του Κωστή Ε. Μαυρικάκη

Στο δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα το μυστήριο και η μαγεία της εξωτικής Ανατολής δεν είχαν ακόμη εγκαταλείψει το ενδιαφέρον και την περιέργεια των Ευρωπαίων. Αντίθετα μάλιστα στις υψηλές κοινωνικές τάξεις, αλλά και στους γαλαζοαίματους, αυτά παρέμεναν εξαιρετικά αμείωτα. Στην Ελλάδα, στις αρχές του 1862 κυβερνούσε υπό τον βασιλιά Όθωνα μια ακόμη κυβέρνηση αυλικών του Αθαν. Μιαούλη που είχε σχηματιστεί ήδη από το 1857. Στην Κρήτη σιγόβραζαν τα καζάνια των διαρκών επαναστάσεων και των εξεγέρσεων για την αποτίναξη του  Οθωμανικού ζυγού και την Ένωση με την Ελλάδα. 

Όμως στην Γηραιά Αλβιόνα που κυβερνούσε η Βασίλισσα Βικτωρία, τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Ο σύζυγός της, ο πρίγκιπας Αλβέρτος της Σαξονίας – Κοβούργου και Γκότας, είχε πεθάνει μόλις στα 42 του, τον προηγούμενο χρόνο 1861. Η Βασίλισσα διαπνεόμενη από το αυτοκρατορικό - αποικιοκρατικό μεγαλείο της Βρετανικής κυριαρχίας ανά τον κόσμο, ετοίμασε μόλις δυο μήνες μετά το θάνατο του Αλβέρτου, τον 21χρονο τότε δευτερότοκο γιό της (που έφερε τον τίτλο του πρίγκιπα της Ουαλίας) διάδοχο του βρετανικού θρόνου, Εδουάρδο για ένα τετράμηνο ταξίδι στη γοητεία της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.  

Για να μιλήσουμε με σημερινούς όρους, ο πρίγκιπας της Ουαλίας και μετέπειτα βασιλιάς Εδουάρδος Ζ’ της Αγγλίας, ήταν ο προπάππος της Βασίλισσας Ελισάβετ Β’ και δεύτερος προπάππος του σημερινού Πρίγκιπα της Ουαλίας Καρόλου.

Το εξωτικό αυτό ταξίδι θα γινόταν με το εντυπωσιακό ατμοκίνητο αυτοκρατορικό γιωτ «Osborne», και την πριγκιπική περιοδεία στο Λεβάντε, θα κάλυπτε ο διάσημος τότε άγγλος φωτογράφος Francis Bedford. Σταθμοί της περιοδείας η Αίγυπτος (Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Γκίζα, Λούξορ, Ασουάν), η Παλαιστίνη (Άγιοι Τόποι), ο Λίβανος (Βηρυτός, Τρίπολη), η Συρία (Δαμασκός, Μπααλμπέκ), η Οθωμανική Αυτοκρατορία (Ρόδος, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη), η Ελλάδα (Αθήνα), η Κεφαλονιά και η Μάλτα.

Ο Francis Bedford (1815-94) ήταν ο πρώτος φωτογράφος που συνόδευσε μια βρετανική βασιλική περιοδεία. Το 1862 όταν του ζητήθηκε από τη βασίλισσα Βικτώρια να ταξιδέψει με τον πρίγκιπα της Ουαλίας, ο Bedford ήταν ήδη ένας επιτυχημένος και σεβαστός επαγγελματίας φωτογράφος του Λονδίνου, με ιδιαίτερη αναγνώριση του έργου του  ως λιθογράφος και αργότερα ως φωτογράφος τοπίου και αρχιτεκτονικών προβολών. Η βασίλισσα Βικτώρια και ο σύζυγός της πρίγκιπας Αλβέρτος, είχαν αποκτήσει λιθογραφικά έργα και φωτογραφίες του Bedford. Δοθείσης αυτής της σχέσης, η βασίλισσα ανέθεσε στο διάσημο φωτογράφο να τεκμηριώσει φωτογραφικά αυτό το ταξίδι.

Οι συνθήκες του ταξιδιού στην Ανατολή δεν ήταν και τόσο ιδανικές για έναν γαλαζοαίματο της εποχής: Μεγάλες διαδρομές πάνω σε άλογα και καμήλες, πολλές διανυκτερεύσεις σε σκηνές στο ύπαιθρο και την έρημο, αντίξοες καιρικές συνθήκες. Στη συχνά ασφυκτική ζέστη των προορισμών τους, ο Bedford παρήγαγε πάνω από 200 αρνητικά καταγράφοντας εικόνες της εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής και τα εκπληκτικά τοπία που επισκέφτηκε το τετράμηνο (από 6 Φεβρουαρίου μέχρι 14 Ιουνίου 1862) με τον Ουαλό νεαρό πρίγκιπα.

Ενόσω ο πρίγκιπας συναντούσε διακεκριμένες  προσωπικότητες σε κάθε προορισμό (πολιτικούς, τοπικούς ηγέτες κ.λπ.) ο Bedford κατέγραφε με περίσσια τέχνη με τις φωτογραφικές πλάκες του, κάθε ένα από τα μέρη που επισκέφτηκαν. Με την επιστροφή της αποστολής στην Αγγλία, το έργο του εκδόθηκε για το ευρύ κοινό και περιγράφηκε ως «η πιο σημαντική φωτογραφική έκθεση που έχει μέχρι σήμερα τεθεί ενώπιον του κοινού». Το λεύκωμα είχε τον τίτλο «Photographic pictures made by Francis Bedford during the tour in the East, in which by command he accompanied his Royal Highness the Prince of Wales».

Το ενδιαφέρον όμως, εκτός των συναρπαστικών φωτογραφιών από το ταξίδι αυτό, εντοπίζεται και αλλού: Η συλλογή σπάνιων αρχαιολογικών θησαυρών, ήταν μια δραστηριότητα που η βασίλισσα Βικτώρια ενθάρρυνε τον πρίγκιπα να κάνει στο μακρινό αυτό ταξίδι, αφού η αρχαιολατρεία ήταν ένα μέρος της πριγκιπικής ανατροφής και της παιδείας που το βασιλικό πρωτόκολλο είχε εμφυσήσει στους διαδόχους του θρόνου.  Αυτή η επιρροή είχε ως αποτέλεσμα την απόκτηση μιας σειράς αρχαίων αντικειμένων που συγκέντρωσε ο πρίγκιπας της Ουαλίας κατά τη διάρκεια της «Ανατολικής Περιήγησης» και τα οποία μέχρι σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν μέρος της Βρετανικής Βασιλικής Συλλογής.

Έτσι ο πρίγκιπας της Ουαλίας απέκτησε αντικείμενα καθ 'όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του. Η συντριπτική πλειονότητα των αρχαιοτήτων προέρχεται από δύο κύριες περιοχές: Την Αίγυπτο και το νησί της Ρόδου.  Ενώ η Αίγυπτος ήταν μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του αρχαίου κόσμου, η Ρόδος λόγω της γεωγραφικής της θέσης, έπαιξε σημαντικό εμπορικό ρόλο, ιδίως από τον 8^ο αιώνα π.Χ.

Τα αντικείμενα που απέκτησε ο πρίγκιπας Εδουάρδος στη Ρόδο περιλαμβάνουν κορινθιακά και αττικά κεραμικά αγγεία από την ηπειρωτική Ελλάδα. Κεραμική της Ανατολικής Ελλάδας που δημιουργήθηκε από Έλληνες εποίκους κατά μήκος της Ιωνίας, της δυτικής ακτής της σύγχρονης Τουρκίας και κυριαρχούσε από το λεγόμενο «Wild Goat style» μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία στη ζωγραφική αγγείων μεταξύ του 650 και του 550 π.Χ., καθώς και από τοπικά προϊόντα και τοπικές απομιμήσεις εισαγόμενων προϊόντων κυρίως από  την Αίγυπτο και το Λεβάντε.

Το βασιλικό γιωτ «Osborne» μετά τη Ρόδο έπλευσε προς τη Σμύρνη, και από εκεί προς την καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη τον τέρμα της περιοδείας του πρίγκιπα στις 20 Μαΐου, όπου τους υποδέχτηκε ο Σουλτάνος ​​Αμπντουλαζίζ.  

Ο πρίγκιπας πέρασε μια εβδομάδα στην Κωνσταντινούπολη, εκμεταλλευόμενος επίσης την ευκαιρία να επισκεφθεί το πρώην νοσοκομείο που χρησιμοποίησαν τα βρετανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου το 1855. Η αποστολή έπειτα έπλευσε για την Αθήνα όπου έφτασε στις 29 Μαΐου. 

Ο πρίγκιπας είδε τον Παρθενώνα στις 30 Μαΐου, μια μέρα πριν ο Bedford τραβήξει τις σχετικές φωτογραφίες που δημοσιεύουμε.  Oδηγήθηκε προς τα εκεί με μια άμαξα στις 8 π.μ. σταματώντας πρωτύτερα για να δει το θέατρο του Ηρώδη του Αττικού. Στην Ακρόπολη, ο Άγγλος διάδοχος του θρόνου ξεναγήθηκε από τον Διευθυντή Αρχαιοτήτων. Ο πρίγκιπας χαρακτήρισε τα ερείπια ως «όμορφα», παρότι είδε το μνημείο ακρωτηριασμένο. Πριν από 56 χρόνια ήδη, ένας άλλος πρόγονός του ο λόρδος Έλγιν, είχε αποσπάσει ένα μεγάλο μέρος των γλυπτών του μνημείου και τα είχε μεταφέρει στην Αγγλία.

Ο Bedford είχε το πλεονέκτημα εκτός από την εξαιρετική ποιότητα των φωτογραφιών του,  να ζωντανεύει με αυτές τους αρχαιολογικούς θησαυρούς. Οι φωτογραφίες του αναδεικνύουν την ιστορία, αλλά αναπνέουν επίσης από το χώρο και το φως που περιβάλλουν αυτά τα υπέροχα μνημεία που φωτογράφησε στο ταξίδι αυτό. Χρειάζεται μια ειδική δεξιότητα ως καλλιτέχνης για να τοποθετήσει την κάμερα στο σωστό μέρος, για να φανταστεί την εικόνα, να την αφήσει να διηγηθεί τη μαγεία και το μεγαλείο των ερειπίων της κλασικής αρχαιότητας. Βλέποντας ορισμένες χαρακτηριστικές φωτογραφίες του λευκώματος, καταλαβαίνουμε γιατί ο Francis Bedford θεωρήθηκε ένας από τους καλύτερους φωτογράφους τοπίου στη Βικτωριανή Αγγλία.

Οι φωτογραφίες του κατά την περιοδεία, από τη σφαγή των Μαρωνιτών που είχε γίνει δυο χρόνια νωρίτερα στο Λίβανο, οδήγησαν το αναγνωστικό κοινό να ενδιαφερθεί για τα γεγονότα και τους πληθυσμούς της Ανατολής. Σήμερα οι φωτογραφίες του λευκώματος είναι περιζήτητες στις διεθνείς δημοπρασίες.

Ο Άγγλος πρίγκιπας έφυγε από την Αθήνα στις 31 Μαΐου για την Κεφαλονιά, την Ιθάκη και τη Μάλτα όπου του έγινε μια θερμότατη υποδοχή.

Ενάμιση αιώνα αργότερα, οι φωτογραφίες του Francis Bedford από το συγκεκριμένο λεύκωμα από το ταξίδι του πρίγκιπα της Ουαλίας το 1862, εκτέθηκαν στο «The Queen’s Gallery» των Ανακτόρων του Buckingham. Η έκθεση με τίτλο «Cairo to Constantinople» διήρκησε από το Νοέμβριο 2014 μέχρι το Φεβρουάριο 2015.

Κεντρική φωτογραφία: Το βρετανικό βασιλικό ατμοκίνητο γιώτ “Osborne” με τον πρίγκιπα της Ουαλίας και διάδοχο του Αγγλικού θρόνου Εδουάρδο Ζ’ μαζί με τον βασιλικό φωτογράφο Francis Bedford φτάνουν στη Μάλτα στις 5 Ιουνίου 1862, τελευταίο σταθμό της περιοδείας τους στην Ανατολή. Λάδι σε μουσαμά από τον βρετανό ζωγράφο Oswald Walters Brierly (1817-1894).

Αγγεία, αμφορείς κλπ. Αρχαιότητες, που αποκτήθηκαν από τον πρίγκιπα της Ουαλίας και μετέπειτα βασιλιά Εδουάρδο Ζ’ της Αγγλίας κατά την άφιξή του στη Ρόδο, φωτογραφημένα από τον Francis Bedford στις 17 Μαΐου 1862 και που αποτελούν μέχρι σήμερα μέρος της Βρετανικής Βασιλικής Συλλογής. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Το πρωτότυπο άλμπουμ της φωτογραφικής τεκμηρίωσης του ταξιδιού του πρίγκιπα της Ουαλίας και μετέπειτα βασιλιά Εδουάρδου Ζ’ της Αγγλίας από τον Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Νοτιοδυτική άποψη του Παρθενώνα, όπως τον φωτογράφισε στις 31 Μαΐου 1862 ο Francis Bedford. Ένα μεγάλο μέρος από τα γλυπτά του ναού είχαν ήδη κλαπεί και μεταφερθεί από τον λόρδο Έλγιν το 1806 στη Μ. Βρετανία. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).


Τμήμα της ζωφόρου του Παρθενώνα όπως την φωτογράφισε στις 31 Μαΐου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).
 

Οι Καρυάτιδες Κόρες στο ναό του Ερεχθείου, όπως τον φωτογράφισε στις 31 Μαΐου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).
 

Ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα με την Ακρόπολη στο βάθος, όπως τον φωτογράφισε στις 31 Μαΐου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Οι οχυρώσεις στην πόλη της Ρόδου όπως τις φωτογράφισε στις 15 Μαΐου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Το τέμενος του Μωχάμετ Άλι στο Κάιρο, όπως το φωτογράφισε στις 8 Μαρτίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).



Τάφοι του Μαμελούκων Σουλτάνων στο Κάιρο, όπως τους φωτογράφισε στις 25 Μαρτίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).



Η Σφίγγα και η Πυραμίδα του Χέοπα στη νεκρόπολη της Γκίζας στο Κάιρο, όπως τα φωτογράφισε στις 4 Μαρτίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).
 

Ο Κήπος της Γεσθημανή στα Ιεροσόλυμα, όπως τον φωτογράφισε στις 2 Απριλίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Το Όρος των Ελαιών και ο Κήπος της Γεσθημανή στα Ιεροσόλυμα, όπως τα φωτογράφισε στις 2 Απριλίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Η χριστιανική συνοικία της Δαμασκού από το ύψος ενός μιναρέ, όπως την φωτογράφισε στις 30 Απριλίου 1862 ο Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).

Ο Γενουατικός μεσαιωνικός Πύργος του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη. Στο πρώτο επίπεδο μουσουλμανικό κοιμητήριο και στο βάθος δεξιά, πλανόδιοι πωλητές. Φωτογραφία στις 21 Μαΐου 1862 από τον Francis Bedford. (Πηγή: Royal Collection Trust/© Her Majesty Queen Elizabeth II 2014).