Της Ελένης Μπετεινάκη
Kι είναι η επέτειος σήμερα των 120 χρόνων από την μεγάλη σφαγή που σφράγισε την ιστορία στο Μεγάλο Κάστρο στις 25 Αυγούστου 1898…
Δύσκολη μέρα… Μεγάλη ιστορία, οδυνηρή και αξέχαστη. Όμως για τον ΆγιοΤίτο της πόλης μας θα μιλήσουμε εδώ γιατί είναι σαν πολιούχος μας κι αυτός κι έχει το «σπίτι» του στον ιστορικό δρόμο και στην αυλή του το μοναδικό σεμνό μνημείο για όλους εκείνους τους ανθρώπους που χάθηκαν τόσο άδικα …τότε!
Άλλη μεγάλη ιστορία κοντά στα χίλια χρόνια πάνε πια….
Χάνεται η διήγηση από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά κι αργότερα σαν έρχονται οι Ενετοί γνωρίζει δόξες πολλές αφού ο ναός τους αποτελεί την μητρόπολη της Κρήτης ολάκερης. Στα 1446 μ.Χ. ανακαινίζεται και εδώ τοποθετείται η Κάρα του αγίου Τίτου σε ειδικό βωμό καθώς και τα λείψανα του αγίου Στεφάνου, του αγίου Μαρτίνου και της αγίας Φωτεινής. Στα 1508 στον μεγάλο σεισμό, δημιουργούνται αρκετές ζημιές και μερικά χρόνια αργότερα στα 1544 ξεσπά μια μεγάλη πυρκαγιά προκαλώντας τρομερή καταστροφή. Ξαναφτιάχνεται και την περίοδο της Τουρκοκρατίας γίνεται Τέμενος αφιερωμένο στον Φαζήλ Αχμέτ Κιοπρουλή που πια αποκαλούνταν Βεζίρ Τζαμί. Πέρασαν δύο αιώνες, και φτάσαμε στον μεγάλο σεισμό του 1856, που όλα έγιναν πέτρες ξανά.
Αμέσως σχεδόν άρχισε να ξαναφτιάχνεται από τα θεμέλια. Ο Αθανάσιος Μούσης, αρχιτέκτονας, γνωστός από την ανοικοδόμηση του αγίου Μηνά, ανέλαβε και τούτη την εκκλησία. Έτσι το 1869 ο νέος ναός είχε πια τελειώσει και το αποτέλεσμα ήταν μάλλον εκπληκτικό για την εποχή. Στη συνέχεια οι πληροφορίες είναι ελάχιστες. Αναφέρονται σε διάφορες πηγές πως καθόλην τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στην πόλη, στον προαύλιο χώρο θάφτηκαν επιφανής Τούρκοι Αγάδες, όπως για παράδειγμα ο Χασάν Πασάς, περίπου στα 1823 που θεωρούνταν από τους πιο αιμοσταγής πασάδες της Κρήτης ,με ανελέητες καταστροφές στο Λασίθι και ιδιαίτερα στη Μίλατο.
Στα 1913 οι Τούρκοι έχουν φύγει οριστικά από την Κρήτη και στην ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε στα 1925 ο ναός περνά πια οριστικά στα χέρια και την δικαιοδοσία μόνο των Ορθόδοξων Χριστιανών, ύστερα από 700 και πλέον χρόνια . Η τελετή που γίνεται στις 3 Μαΐου του 1925 στα εγκαίνια του ναού, συγκεντρώνει απίστευτο κόσμο. Συγκίνηση και ενθουσιασμός επικρατεί στο πλήθος που πλέον η εκκλησία αφιερώνεται στον Άγιο Τίτο από εκείνη την ημέρα.
Την ίδια περίοδο κατεδαφίζεται και ο μιναρές του…
Το 1930 έγινε η εικονογράφηση του Ναού από τον αυτοδίδακτο Καστρινό ζωγράφο Ευάγγελο Μαρκογιαννάκη. Έργα του φυλάσσονται σήμερα στο παρεκκλήσι του αγίου Τίτου, μέσα στον Ναό και στον γυναικωνίτη.
Γράφει η Λιάνα Σταρίδα για τον Άγιο Τίτο: «…Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Άγιος Τίτος έπαθε σοβαρές ζημιές καθώς μία βόμβα τρύπησε τη στέγη του νάρθηκα λίγο δεξιότερα της εισόδου. Σχηματίστηκε έτσι, μέσα στον ναό, ένας λόφος από ερείπια και παντός είδους συντρίμμια. Για να μπει κανείς στο εσωτερικό του, έπρεπε να περάσει από αυτό το χάλασμα, ενώ τμήματα από σπασμένους σοβάδες έπεφταν στα δάπεδα του ναού. Τα στηθαία του γυναικωνίτη και το εικονοστάσιο καταστράφηκαν, το καταπέτασμα της Ωραίας Πύλης διαλύθηκε, τα δωδεκάορτα έφυγαν από τη θέση τους και έσπασαν στα δυο, ενώ όλοι οι πολυέλαιοι και τα παράθυρα καταστράφηκαν. Τα μάρμαρα των παραστάδων της θύρας του νάρθηκα και η ενεπίγραφη πλάκα πάνω από αυτήν έπαθαν, επίσης, μεγάλες ζημιές. Επιπλέον, επιτάχθηκε από τη Νομαρχία για να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη σίτου. Η επίταξη έγινε το Φεβρουάριο του 1943 και έληξε τον Μάρτιο του 1944. Σε όλο αυτό το διάστημα που ο ναός χρησιμοποιείτο ως σιταποθήκη, οι ιερείς του Αγίου Τίτου λειτουργούσαν στον Άγιο Μηνά και στον Άγιο Δημήτριο. Στον μικρό κήπο πίσω από το ιερό βήμα, που χρησιμοποιήθηκε ως κοιμητήριο κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης, τάφηκαν οι αξιωματικοί Ι. Τζουλάκης και Ι. Μαρινέλλης καθώς και άλλοι στρατιωτικοί και ιδιώτες…»
Ο εφημέριος Εμμανουήλ Ασκιανάκης με προφορικές του μαρτυρίες, μου επιβεβαίωσε επίσης πως για πολύ μεγάλο διάστημα οι λειτουργίες την περίοδο της γερμανικής κατοχής γίνονταν κανονικά στον ναό ίσαμε τον βομβαρδισμό του.
Και φτάνουμε στην πιο πολυπόθητη μέρα και ιστορική που ξημέρωσε ποτέ για την μεγάλη Χριστιανική εκκλησία του Ηράκλειου πια , την 15η Μαΐου 1966. Είναι η μέρα που το λιμάνι, η 25η Αυγούστου θα γεμίσει με χιλιάδες ανθρώπους. Αντιπρόσωποι της Κυβέρνησης, κληρικοί, μοναχοί, και απλός λαός θα υποδεχτεί την κάρα του Αποστόλου Τίτου ύστερα από 297 περίπου χρόνια. Είχε «φύγει» στην Βενετία μαζί με όλα τα κειμήλια με εκείνη τη γαλέρα το Σεπτέμβρη του 1669. Επιστροφή στην πατρίδα, στη γενέθλιο γη. Λένε πως έριχναν παντού ροδοπέταλα και άλλα λουλούδια της κρητικής γης, σε όλο το δρόμο από τo λιμάνι, την 25η Αυγούστου και την μέχρι την είσοδο του Ναού, για να υποδεχτούν ένα σύμβολο, ένα ιερό κειμήλιο που μόνο δάκρυα χαράς θα μπορούσε να φέρει στα μάτια όλων των ανθρώπων που βρίσκονταν εκεί. Επίσημοι προσκεκλημένοι ο αντιπρόσωπος του Πατριάρχου της Βενετίας, Επίσκοπος Ιωάννης Ολιβότι, που την παρέδωσε στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ευγένιο.
Ξημερώματα πέρασα πάλι, παραμονής της μεγάλης γιορτής …
Στολίζανε την εκκλησιά με τα πιο λαμπερά της σύμβολα. Πλένανε τα πλακάκια της πλατείας κι όλα, όλα δείχνανε πως αναμένανε τον κόσμο να ρθει να προσκυνήσει τη Χάρη του Αγίου σήμερα κι αύριο, μέρες ξεχωριστές.
Πλησίασα το σεμνό πέτρινο μνημείο στη δεξιά πλευρά του ναού : «…Εις μνήμην των Υπερ Πίστεως και Πατρίδος Σφαγιασθέντων Χριστιανών την 25η Αυγούστου 1898…».
Βαθύς αναστεναγμός ξέφυγε πάλι. Κούνησα το κεφάλι κάμποσες φορές. Μπήκα στην εκκλησιά κι άναψα ένα κερί για εκείνους που χάθηκαν κάποτε, για όλους, Καστρινούς, Άγγλους…
Κι ύστερα άρχισα να κατηφορίζω στο λιμάνι, στα ερείπια της Πύλης του Μόλου, στα Νεώρια και την πλατεία των 18 Άγγλων.
Κατέβηκα από το ποδήλατο, προσέχοντας ακόμα μια φορά, που πατούσα και πως. Τίποτα από το τότε, τίποτα απολύτως. Γαλάζιο του ουρανού και της θάλασσας, αυτοκίνητα με βιαστικούς αγουροξυπνημένους ανθρώπους για τις δουλειές τους.
Ο «Άρχοντας» μόνο απέναντι, κατάλαβε τις σκέψεις μου, όπως πάντα, και συνέχιζε να στέκει σιωπηλός….
Εκείνους είχα στο μυαλό μου… Την μαυρίλα της μέρας …
Οδός 25η Αυγούστου, ένας δρόμος, μια ιστορία, μια μεγάλη μέρα θα γιορταστεί και πάλι κι όλοι ελπίζω να θυμηθούν την κτηνωδία που συνέβη πριν 120 χρόνια…
ΠΗΓΕΣ:
Ο ναός του αγίου Τίτου, ιστορικά σημειώματα, Στέφανου Ξανθουδίδου, έκδοσις Β΄, 1974
Νέα Eφημερίς, 3 Μαΐου 1925
Το Ηράκλειο στο πέρασμα των Αιώνων, Στεργ.Σπανάκη, Δήμος Ηρακλείου, 1990
Το Ηράκλειο και η Νομαρχία του, Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Ηρακλείου, 2005
Η Κρήτη των καλλιτεχνών, Ντενίζ – Χλόη Αλεβίζου , εκδ. Δοκιμάκης
Προσωπικές μαρτυρίες Εφημέριου Αγ.Τίτου, Εμμανουήλ Ασκιανάκη
*Υπήρχε μια πόλη το Μεγάλο Κάστρο, Λιάνα Σταρίδα, εκδ. ΄Ιτανος
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ
http://zhtunteanagnostes.blogs...
