30 χρόνια πίσω με τη ματιά μιας αμερικάνικης βάσης

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)

Μπορεί να έχει περάσει σχεδόν χρόνος, όσος μιας γενιάς, από την οικειοθελή εγκατάλειψη  της τηλεπικοινωνιακής βάσης των Αμερικάνων στις Γούρνες, αλλά οι παλινωδίες του ελληνικού κράτους δεν έχουν ακόμη επιτρέψει να ενανθρωπιστεί ο εμβληματικός δημόσιος χώρος τους, στις προβλεπόμενες από το ειδικό σχέδιο χωρικής ανάπτυξης, κατευθύνσεις. Ενός χώρου που έτσι κι αλλιώς, κουβαλά μια τεράστια Ιστορία. Η σημερινή τριτοκοσμική εικόνα, σκηνικό λεηλασίας που εξακολουθεί να δεσπόζει στις πρώην εγκαταστάσεις και να τις τοποσημαίνει αρνητικά, ουδόλως ανατρέπεται από την εγκατάσταση και λειτουργία, χρόνια τώρα, άλλων δημοσίων χρήσεων κοινωφελούς χαρακτήρα μέσα στην έκτασή τους. Τα «κουρσεμένα» ερείπια των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, σπαράγματα και κουφάρια απ’ ό,τι απέμεινε από τα αποτυπώματα μιας άλλοτε ισχυρής στρατιωτικής παρουσίας της κραταιάς υπερδύναμης, αδικεί την ίδια την Κρήτη, την Ιστορία αλλά και τους πρώην ενοίκους των. Άλλωστε, όσο οι δαιδαλώδεις λαβύρινθοι του δημοσίου και η έλλειψη πολιτικής και επενδυτικής βούλησης θα κυριαρχούν, τόσο θα αναδύεται και μια άλλη λογική προσέγγισης για τη μελλοντική αξιοποίηση του χώρου, σε ό,τι βέβαια έχει απομείνει ζωντανό και μη ακρωτηριασμένο, για να σηματοδοτεί τη Μνήμη. Η λογική της μετατροπής του σ’ ένα μουσειακό στρατιωτικό πάρκο μιας άλλης εποχής, αφού ιστορικοί πλέον λόγοι θα συνηγορούσαν για την προστασία και τη διάσωσή του, στο βαθμό ακεραιότητας, που του έχει φυσικά απομείνει. Αλλά, αυτό το σημείωμα δεν φιλοδοξεί να θέσει προβληματισμούς για τις μελλοντικές χρήσεις μέσα στην έκταση της πρώην αμερικάνικης βάσης, αφού ο κύβος έχει ριφθεί και οι προγραμματιστέες χρήσεις, δεν θα επιτρέπουν ουδαμώς τα ιστορικά αποτυπώματα και τη Μνήμη. Πράγμα για το οποίο οι μελλοντικές γενιές θα μας οικτίρουν, όπως οικτίρουμε κι εμείς σήμερα, εκείνους που λεηλάτησαν το βενετσιάνικο πλούτο του Μεγάλου Κάστρου. Το σημείωμα τούτο, απλά αναδεικνύει και ανακαλεί ένα άγνωστο διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό του πρώην τηλεοπτικού σταθμού της βάσης, για το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό και τις οικογένειές τους, την πρωτοχρονιά του 1992, που αφορούσε στην ανασκόπηση των γεγονότων του περασμένου χρόνου 1991. 

Το 1991, ως η πρώτη χρονιά της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, οριοθετούσε όλο και περισσότερο την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων από το παγκόσμιο στερέωμα. Εκείνη τη χρονιά η Τσεχοσλοβακία γινόταν η δεύτερη χώρα που εγκατέλειπε τις αρχές της σχεδιασμένης σοσιαλιστικής οικονομίας. Τον Ιούλιο θα διαλύονταν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ο αντίποδας του ΝΑΤΟ, ενώ τον Αύγουστο θα γινόταν το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Μιχ. Γκορμπατσόφ. Μια μια, σαν ώριμα φρούτα, πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, όπως η Μολδαβία, το Τατζικιστάν και το Αζερμπαϊτζάν θα ανακήρυσσαν την απόσχισή τους από την ΕΣΣΔ. Ανήμερα των Χριστουγέννων ο αρχιτέκτονας της αναίμακτης πτώσης του κομμουνισμού, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ θα παραιτούνταν από πρόεδρος της ακρωτηριασμένης και εξευτελισμένης πλέον ΕΣΣΔ, ενώ το Ανώτατο Σοβιέτ θα συνέρχονταν την επόμενη μέρα, για να ανακοινώσει και επισήμως τη διάλυση της ιερής αγελάδας και της Μέκκας του παγκόσμιου κομμουνισμού. Στις 31 Δεκεμβρίου θα γίνονταν η πανηγυρική υποστολή της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο από τους τρούλους του εμβληματικού Κρεμλίνου και στη θέση της θα κυμάτιζε πλέον η τρίχρωμη σημαία της νέας Ρωσίας. Τρεις μήνες πιο μπροστά, το Λένινγκραντ και το Στάλινγκραντ θα μετονομάζονταν αντιστοίχως σε Αγία Πετρούπολη και Βολγκογκράντ. Η «μεγάλη χώρα των Σοβιέτ», η Σοβιετική Ένωση μετά από 73 χρόνια ζωής δεν θα υπήρχε πια σαν κρατική οντότητα και θα έμενε απλά ένα κουφάρι της Ιστορίας. Στην υπόλοιπη γηραιά ήπειρο, το Δουβλίνο από τον Ιανουάριο κιόλας, θα είχε γίνει η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, μεσούντος του θέρους, θα αποφάσιζε την έκτακτη οικονομική βοήθεια της Αθήνας για την αντιμετώπιση των όλο και περισσότερο διογκούμενων προσφυγικών, μεταναστευτικών ροών από την Αλβανία. Στην Ελλάδα, ήδη από τον Σεπτέμβριο διασπάται το ΚΚΕ και η ΚΝΕ με την αθρόα αποχώρηση της «ανανεωτικής» πτέρυγας και την προσχώρησή τους στο ΣΥΝ με άλλες συνιστώσες.

Στον πρόλογο της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, ο κόσμος έμοιαζε να ξανακτίζονταν από την αρχή. Ήδη ο κύκλος ζωής και της ίδιας της αμερικάνικης στρατιωτικής τηλεπικοινωνιακής βάσης των Γουρνών στην Κρήτη, φαίνονταν να προετοιμάζεται για το οριστικό αντίο, πράγμα που έγινε μετά από μόλις δυόμιση χρόνια. Το τέλος της εποχής του Ψυχρού Πολέμου των περασμένων δεκαετιών και η επιχειρησιακή αποδυνάμωσή της, με την έκρηξη των προηγμένων τηλεπικοινωνιακών μέσων και τη νέα αναδυόμενη εποχή, που σφράγιζε οριστικά το ψυχροπολεμικό κλίμα Ανατολής – Δύσης, σηματοδοτούσαν πια την αρχή του τέλους της. Το αριστερό κίνημα και οι αντιπολεμικές οργανώσεις στην Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα, έβλεπαν μη πιστεύοντας στα μάτια τους, ότι ο διακαής πόθος δεκαετιών τους για την έξωση των «βάσεων του θανάτου» θα γινόταν πραγματικότητα, όχι γιατί το πέτυχαν εκείνοι, αλλά γιατί έφτασε το πλήρωμα του χρόνου και οι Αμερικάνοι θα τους κουνούσαν το μαντήλι από μόνοι τους.

Όλα αυτά τα παραπάνω μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν το 1991 που έφευγε, δεν κίνησαν το ενδιαφέρον των συντελεστών παραγωγής, για το εικοσάλεπτο αφιέρωμα της βάσης που είχαν ετοιμάσει την πρωτοχρονιά του 1992. Με τη δική τους φυσικά οπτική εικόνα εκείνοι, ετοίμασαν ένα αφιέρωμα στο οποίο μνημονεύονται οι δραστηριότητες της βάσης,  όπως η συμμετοχή προσωπικού της στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης και μεταφοράς Κούρδων προσφύγων από το βόρειο Ιράκ, μετά τον πόλεμο του Κόλπου κατά του Ιράκ για την απελευθέρωση του Κουβέιτ. Ακόμη αναφέρονται δραστηριότητες από άλλες αμερικάνικες βάσεις, ελάχιστα από τα διεθνή θέματα που σημάδεψαν τη χρονιά, αλλά και οι αθλητικές δραστηριότητες. Δε λείπουν όμως και γεγονότα που σχετίστηκαν και σημάδεψαν την ίδια την Κρήτη. Έτσι στο αφιέρωμα γίνεται μνεία για τη γνωστή επίσκεψη του αμερικανού Προέδρου Τζωρτζ Μπους στο νησί, η επίσκεψη των Νεοζηλανδών και άλλων βετεράνων πολεμιστών στην επέτειο και τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 50 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης,  οι εορτασμοί για την εθνική επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου 1991 στο Ηράκλειο, καθώς και οι εκδηλώσεις για τη γιορτή του πολιούχου της πόλης Αγ. Μηνά. 

 

(*) Απαγορεύεται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας η καθ΄ οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση, αναμετάδοση, αναπαραγωγή ή ιδιοποίηση του παρόντος κειμένου, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη.