Πόσο άλλαξαν τον εγκέφαλό μας τα 15 χρόνια του iPhone

Το iPhone διατίθεται προς πώληση στις ΗΠΑ, περίπου έξι μήνες αφότου ο οραματιστής δημιουργός του, ο Steve Jobs, το είχε παρουσιάσει στον κόσμο για πρώτη φορά. Οι Αμερικανοί διανυκτέρευαν έξω από τα καταστήματα της Apple για μια ευκαιρία να αγοράσουν το πρώτο iPhone, όμως, η περιζήτητη συσκευή δεν θα έφτανε στις αγορές της Ευρώπης παρά κοντά στα τέλη της χρονιάς.

Σήμερα, 15 χρόνια μετά, οι νεότεροι δεν θυμούνται ή δεν πρόλαβαν τη ζωή χωρίς το iPhone. Όταν δεν κουβαλούσαμε παντού έναν υπολογιστή σε μέγεθος τσέπης. Όταν δεν ήμασταν διαρκώς online, όταν δεν μαθαίναμε όλα τα νέα – όλη την ώρα, όταν δεν υπήρχαν τα social media. Την  εποχή που μπορούσες να χαθείς στον δρόμο ή να είσαι πραγματικά μόνος σου.

Το 2012, ο φιλόσοφος Ian Bogost έγραψε στο Atlantic ότι τα smartphones είναι «το τσιγάρο αυτού του αιώνα». «Τώρα, όλοι στοιβάζουμε τις συσκευές μας στο κομοδίνο πριν κοιμηθούμε και τις τσεκάρουμε μόλις ξυπνήσουμε το πρωί. Όλοι το κάνουμε. Δεν είναι αφύσικο και δεν είναι μόνο για δουλειά. Είναι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι. Όπως το κάπνισμα το 1965, είναι απλά η ζωή».

Πραγματικά, για πολλούς ανθρώπους, τα κινητά γεννούν ή επιτείνουν συμπτώματα παρόμοια με εκείνα ψυχολογικών διαταραχών όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (obsessive-compulsive disorder – OCD) ή η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (attention deficit disorder – ADD). Όλοι μας πάσχουμε, λιγότερο ή περισσότερο, από την «nomophobia» (από τις λέξεις «no more phone phobia») που σημαίνει ότι νιώθουμε άβολα όταν το κινητό μας βρίσκεται μακριά από το σώμα μας.

Σε αυτά τα 15 χρόνια, τα κινητά άλλαξαν τον εγκέφαλό  μας με τρόπο που στους περισσότερους πέρασε απαρατήρητος. Η ψυχολόγος Gloria Mark είπε στην Telegraph πριν  από λίγο καιρό ότι γύρω στο 2013 με 2015 άρχισε να παρατηρεί τη σιωπή. Τα καλοκαίρια δούλευε στην Microsoft Research στο Σιάτλ και όταν έπιασε αυτή τη δουλειά, το 2012, άκουγε τους ανθρώπους να συζητούν καθώς περίμεναν το λεωφορείο της εταιρείας να τους πάρει. Τα επόμενα χρόνια, οι συζητήσεις κόπηκαν. «Όλοι κοιτάζουν τα τηλέφωνά τους – όλοι», λέει.  

Ο Mark Griffiths, καθηγητής σπουδών τζόγου στο Nottingham Trent University, διαπίστωσε και άλλες, ακόμα πιο αναπάντεχες αλλαγές. Ξαφνικά, με τα smartphones, ο καθένας ήταν εκτεθειμένος στην αδρεναλίνη του τζόγου. «Εάν βρισκόσουν στην Αμερική πριν από 50 χρόνια, έπρεπε να μπεις στο αεροπλάνο και να πας στο Atlantic City ή στο Λας Βέγκας. Το ίντερνετ πήρε τον τζόγο από τα καζίνο και τον έφερε στα σπίτια και στις δουλειές μας, και μετά, τα smartphones βασικά τον έφεραν όπου και εάν βρισκόμαστε».

Τόσο ο Griffiths όσο και η Mark περιγράφουν τα κινητά μας σαν προέκταση του σώματός μας.

«Η διάρκεια της προσοχής είναι μικρή, απίστευτα σύντομη και μειώνεται», λέει ο Mark, καθώς εδώ και χρόνια καταγράφει πόσο συχνά οι άνθρωποι αποσπώνται από τους υπολογιστές και τα smartphones. Το κινητό έχει τον τρόπο του να μας αποσπά την προσοχή, όπως με ένα τηλεφώνημα ή ένα notification. Όμως πολλές φορές, η διακοπή πηγάζει από μέσα μας. «Κάτι μέσα σου σε αναγκάζει να διακόψεις αυτό που κάνεις» και να ασχοληθείς με το κινητό, όπως εξηγεί ο καθηγητής.

Βέβαια, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Όλα είναι διεξοδικά μελετημένα από την Apple (φυσικά και από τις άλλες εταιρείες τεχνολογίας). Το 2009, η εταιρεία του Steve Jobs ακολούθησε την Blackberry, όταν πρόσθεσε push notifications, επιτρέποντας στις εφαρμογές να βομβαρδίζουν τους χρήστες με μηνύματα.

Το 2016, πρόσθεσε τα Memories, μία λειτουργία που παίρνει παλιές φωτογραφίες από το αρχείο της φωτογραφικής και ποντάρει στον παράγοντα της νοσταλγίας για να κάνει τον χρήστη να ασχοληθεί με το κινητό του.

Όπως λέει ο Larry Rosen, ένας ψυχολόγος τεχνολογίας που έχει γράψει το βιβλίο iDisorder, το iPhone πραγματικά άλλαξε τον εγκέφαλό μας. Τα smartphones μας εκπαίδευσαν να περιμένουμε ότι θα έχουμε εύκολη πρόσβαση σε ψυχαγωγία και ερεθίσματα, καταστρέφοντας την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε την βαρεμάρα. Αυτό, βέβαια, είναι ένας φαύλος κύκλος, γιατί όσο δεν μπορούμε να βρούμε μόνοι μας κάτι για να ψυχαγωγηθούμε, τόσο περισσότερο χρειαζόμαστε τα κινητά.  Και βέβαια, έχει διαπιστωθεί ότι πλέον, χρησιμοποιούμε το GPS του κινητού τόσο πολύ, ώστε οι περισσότεροι έχουμε χάσει την ικανότητα να βρίσκουμε τον προσανατολισμό μας.

Και όσο τα κινητά γίνονταν μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας, τόσο η κοινωνία τα ενσωματώνει στην ίδια την ύπαρξή της. Η Gloria Mark εξηγεί ότι η χρήση του κινητού ενισχύεται ή ακόμα και απαιτείται πλέον από τις κοινωνικές συμβάσεις: Ο κόσμος περιμένει από εμάς ότι θα τσεκάρουμε τα emails μας κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ακόμα και της νύχτας καθώς και ότι θα googlάρουμε για να δώσουμε την απάντηση σε κάποια ερώτηση που μπορεί να προκύψει σε μία συζήτηση.